İNKİsaf və yaş psixologiyasinin mövzusu

təbii olmaqla iki növə ayrılır.
Laborator eksperiment xüsusi laboratoriyalarda aparılır. L aborator eksperiment daha düzgün, daha dəqiq elmi
məlumat verir, lakin burada yaradılmıs süni sərait bəzən tədqiq olunan usaga mənfi təsir göstərərək psixi prosesin
təbii cərəyanını poza bilir və bu vaxt laborator eksperimentdən alınan nəticələr səhih olmur. Laborator
üsulundakı bu nöqsanları aradan qaldırmaq məqsədilə təbii eksperimentə genis yer verilir. Həmin üsulla tədqiqat
adi, təbii səraitdə məktəbdə, oyun və ya fəaliyyət prosesində aparılır. Bu vaxt tədqiqatçı qarsıdakı məqsəddən
asılı olaraq usagın psixi fəaliyyətini təskil edə bilir.
Yas psixologiyasında səxsiyyətin mənəviyyatındakı bu və ya digər keyfiyyətin nə vaxt, necə təzahür etməsini
öyrənmək, usagın xüsusiyyətlərini askara çıxarmaq məqsədilə eksperiment üsulunun son zamanlar tətbiq olunan
basqa bir növündən də istifadə olunur ki, buna müəyyənedici eksperiment deyilir. Sözsüz ki, müəyyənedici
eksperimentlə usagın əqli inkisaf səviyyəsini tədqiq etmək məqsədilə həyata keçirilən test üsulunu bir-birilə
qarısdırmaq olmaz.
Yas psixologiyasında təbii eksperimentin xüsusi bir forması kimi öyrədici eksperimentdən də genis istifadə
olunur. Burada tədqiqatçının fəal təsirilə sagirdin səxsi fəaliyyətində gedən dəyisikliklər tədqiq olunur, onlarda
müəyyən keyfiyyətlər formalasdırılır, sagirdlərə öyrədilən məsələ üzrə tapsırıqlar verilir, mücərrəd məfhumların
mənimsədilməsi imkanları müəyyənləsdirilir. Belə təbii üsulla daha düzgün, mötəbər elmi nəticələr əldə edilir.
Bu gün yas psixologiyası daha genisəhatəli problemləri həll etmək üçün psixodioqnostik və elektrofizioloji
metodlardan da istifadə edir.
Psixologiyada istifadə olunan psixodioqnostik üsullardan biri psixoloji testlər deyilən üsuldur. “test” ingilis
sözü olub, hərfi mənası “sınaq”, “yoxlama” deməkdir. Böyük praktiki əhəmiyyəti olan testlər üsulu ilə usagın
müəyyən sahədə malik oldugu bilik və bacarıgı yoxlanır, onun hər hansı bir isi icra etməyə nə dərəcədə yararlı və
haxır olub-olmadıgı müəyyənedilir, səxsiyyətin bəzi keyfiyyətləri askara çıxarılır, müəyyən pesəyə yararlılıgı
aydınlasdırılır.
Məshur amerikan psixoloqu Anna Anastazinin apardıgı tədqiqatlardan aydın olur ki, ayrı-ayrı yas
dövürlərində tətbiq olunan testlərin göstəricisi tamamilə mextəlif xarakter dasıyır: kiçik yaslılara tətbiq olunan
intellektual tastlər gz göstəricilərinə görə ən asagı səviyyədə dururlar, sonra onların səviyyəsi 20 yasa kimi
durmadan yüksəlir, 30 yasdan sonra isə asagı düsməyə baslayır. Lakin əqli əmək sahəsində çalısan adamlarda
göstəricilərin yaxsılasması bütün həyat müddətində davam edir.
Son zamanlar usaq quruplarını öyrənmək üçün sosiometrik üsuldan da genis istifadə edilir. Bu üsulla qrupun
istiqaməti, kollektiv daxilində qarsılıqlı münasibət, kiçik qrupların və səxsiyyətin vəziyyəti müəyyənləsdirilir.
əctimai rəyi, səxsiyyətlərarası münasibəti öyrənmək üçün intervyü metodundan istifadə olunur. Intervyü –
“sorgu”, “söhbət”, müsahibə” mənasını verir. Bu zaman hər hansı bir məsələ barədə müəyyən adamın fikri,
mülahizəsi sorusulur.
Psixologiyada tətbiq edilən üsullardan biri də müsahibə üsuludur. Müsahibə üsulu ilə usagı öyrənərkən
qarsıya qoyulmus məqsədə müvafiq olaraq suallar düzəldilir, həmin suallar əsasında usaqlardan cavablar
toplanılır, sonra təhlil edilərək usagın psixi xüsusiyyətləri müəyyənləsdirilir. Tədqiqatçı və ya müəllim müsahibə
vasitəsilə usagı öyrənib ona tərbiyəvi təsir göstərə bilir. Müsahibə kollektivi öyrənməkdə, u.aqların əqidəsini,
maragını, hafizəsinin xüsusiyyətlərini və s. askara çıxarmaqda tətbiq edilə bilər. Hər bir müsahibənin planı
olmalıdır, sorgu-sual səmimi və təbii səkildə aparılmalıdır. Yoxlanılan adamın verdiyi cavablar, toplanılmıs
material vaxtında təhlil edilməlidir ki, usaq haqqında düxgün mühakimə yürütmək də mümkün olsun.
Psixi hadisələrin öyrənilməsində fəaliyyət məhsullarının təhlili üsulundan də istifadə edilir. Məlum oldugu
kimi usaqlar məktəbdə müəyyən islər görürlər: onlar yazı islərini yerinə yetirir, bəziləri rəsm çəkir, dərnəkdə
çıxıs edir, digərləri modellər hazırlayır, ser və hekayə yazırlar. Tədqiqat zamanı bu islərin, fəaliyyətin nəticələri
təhlil edilib usagın bacarıq və vərdisi, qabiliyyəti, onun psixi inkisaf xüsusiyyətləri haqqında müəyyən fikir
yürüdülür.
Psixoloji tədqiqatlarda sitoloji üsuldan da istifadə olunur. Bu zaman adamların xromosomları, onlarda gedən
dəyisikliklər tədqiq olener.
Psixologiyada ailə genelogiyasını öyrənmək üsulundan da istifadə edilir. Həmi üsulla ailənin, nəslin psixi
xüsusiyyətləri genotiplə əlaqədar öyrənilir. qeyd edilən üsuldan ən çox psixiatrik tədqiqarlarda istifadə olunur.