I e. n. Quliyev Tacəddin Fəzrəddin oğlu

R=Id:Paq 

Burada 

R - səhmin gəlirliliyi; 

Id - divident üzrə gəlir: 

Paq - səhmin alış və ya bazar qiymətidir. 

Bu rendint vasiəsi  ilə səhmdar tərəfindən investisiya edilən hər 

manata nə qədər gəlir düşdüyünü müəyyən etmək olar. 

Fikrimizi  aydınlaşdırmaq  üçün  misala  müraciət  edək;  250  kurs 

üzrə nominal qiyməti 1000 man. olan səhm alınmışdır ki, onlar üzrə 

illik  50%  divident  ödənilməsi  nəzərdə  tutulmuşdur.  İndi  isə 

investisiya olunmuş vəsaitin cari gəliıiiliyini hesablayaq; 

Paq- 1000x250:100=2500 man. 

50% həcmində dividentin mütləq ölçüsü: 

Id = 0,5 X 100=500 man. 

Səhmin cari gəlirliliyi; 

R = 500:2500=0,2 və ya 20% 

Bu isə o deməkdir ki, investor səhmlərə qoyduğu hər bir manata 

görə il ərzində 0,2 man. qazanc əldə edəcəkdir. 

32 

---

Fəsil 6. Bazar münasibətlərində 

məhsul satışının təhlili 

1.

 

Məhsul satışı planının əsaslı olması 

Məhsulların  (əmtəələrin)  satışı  firmanın  vəsaitlərinin  zərari  və 

son  dövriyyəsini  və  ya  mərhələsini  təşkil  edir.  Bu  mərhələdə 

vəsaitlərin  əmtəə  fonnası  pul  formasına  keçir.  Satışdan  əldə  edilən 

vəsait  bir  sıra  göstəricilərin  səviyyəsinə,  o  cümlədən  müəssisənin 

maliyyə  nəticələrinə  (mənfəətə),  vəsaitlərin  il  ərzindəki 

dövriyyələrinin  surətinə  və  sayına,  eləcə  də  rentabelliyə  təsir  edir. 

Uzun müddət satılmayan məhsullar firmanı pis maliyyə vəziyyətinə 

sürükləyir. Buna görə də hər bir firma müasir şəraitdə öz satış planını 

bazar iqtisadiyyatmn real tələblərinə müvafiq olaraq qurmalıdır. 

Məhsullann  satışmın  təlilili  ay,  mb  və  yamn  il  üzrə  apanlır. 

Təhlili apannaq üçün infomıasiya mənbəyi kimi 1 N“li, 2 N-li illik 

hesabat  formalarından,  plan  göstəricilərindən  və  6  N9İi  cədvəldən 

istifadə edilir. 

Dövrü  təhlil  zamanı  firma  üzrə  satış  planının  yerinə 

yetirilməsinin vəziyyətini öyrənirlər. Satışın həcmi üzrə planın yerinə 

yetirilməsi  onun  yerinə  yetirilməsi  faizini,  plandan  mütləq 

kənarlaşmanı  və  xdinamika  üzrə  artım  tempini  xarakterizə  edir. 

Fikrimizi aydın- laşdıımaq üçün cədvələ müraciət edək. 

Cədvəl 6. 

Müossis

ə 

Birlik 

Topc an satış qiyməti üzrə satışın həcmi min 

man. 

Keçən dövr 

ərzində 

Hesabat 

dövründ

ə 

Plan üzrə satışın keçən il üzrə 

kənarlaşması 

plan üzrə  Fakti

ki 

Məbləğ 

(qr2-qr

l) 

faizlə 

,;-l 

Baş 

müəssisə 

Nd 

79660 

79750 

8086

5 

+90 

+0,11 

Törəmə 

müəssisə 

N?2 

11900 

11920 

1208

4 

+20 

0,17 

33 

---

Cədvəl məlumatlarından görünür ki, məhsul satışı üzrə plan 

15 man (0,2949-91670), faizlə isə 1,4% 

f

 1115 

91670 

100°v. artırıl 

ması  ilə  yerinə  yetirilmişdir.  Əgər  artım  tempi  0,12% 

planlaşdırılmışdırsa, bu isə faktiki olaraq 1,5% təşkil etmişdir. 

2.

 

Məhsul satışına təsir edən amillər 

Satış üzro plaıun yerinə yetirilməsinə bir sıra amillər təsir edir ki, 

bunlara misal olaraq aşağıdakılan göstəmıək olar: hesabat dövrünün 

əvvəlinə mal qalığı, artıq və əskik gəlmələr, dövmn axımıa mal qalığı 

və s. 

Cədvəl 7. 

N? 

Göstəricilər 

Topdansatı

ş 

qiyməti 

Maya 

dəyəri üzrə 

1 

Hesabat dövrünün əvvəlinə anbarda 

olan hazır məhsulların qalığı 

İ 969 

1710 

2  İlin əvvəlində əmtəəlik məhsulun 

buraxılışı 

93235 

83065 

3 

Müxtəlif daxil olmalar (artıq gəlmələr, 

əskik gəlmələr) 

-10 

-9 

4  Cəmi mədaxil edilmişdir (1+2+3) 

95194 

84766 

5  il ərzində satılmışdır. 

92949 

82735 

6 

Hesabat dövrünün sonuna anbarda 

hazır məhsulun qalığı (4-5) 

2283 

2041 

Təhlil  prosesindən  aydın  olur  ki,  məhsulların  qalığının  artması 

satışa mənfi, azalması isə müsbət təsir göstərir. 

Satışın  həcminə  təsir  edən  amillərin  öyrənilməsi  üçün  yenə 

cədvələ müraciət edək: 

Cədvəl 8. 

N? 

Göstəricilər-müəssisəni

n topdan satış qiyməti 

üzrə 

plan 

üzrə 

Hesabat 

üzrə 

Amillərin təsir 

dərəcəsi + artım; 

-azalma 

1 

İlin 

əvvəlinə 

hazır 

məhsulların qalığı 

440 

350 

-90 

2  Əmtəəlik məhsul buraxılışı 

9290

0 

93235 

+335 

34 

---

3  İlin axırına hazır mohsul 

qalığı 

470 

360 

-110 

4  İl ərzində yüklənmişdir 

(1+2-3) 

92870  9322

5 

+355 

5 

Yüklənmiş malların qalığı 

5.1. İlin əvvəlinə 

1500 

1611 

+119 

 

5.2. İlin axırına 

2700 

1885 

-815 

6  Satışdan kənar silinmələr 

-

 

10 

-10 

7 

İl ərzində satılmışdır 

(4+5.1.-5.2.-6) 

91670  9294

9 

+1279 

3.

 

Məhsul satışı üzrə müqavilə öhdəliklərinin yerinə 

yetirilməsi 

Müəssisə  (firma)  tərəfindən  müqavilə  öhdəliklərinin  yerinə 

yetirilməsinin  təhlili  artan  yekunla  aparılmalıdır.  Bunu  aşağıdakı 

cədvəldən gönnək olar. 

Məhsul göndərişi üzrə müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi 

səviyyəsi. 

Cədvəl 9. 

Hesabat dövrü 

Müqavilə üçün nəzərdə 

tutulmuş məhsul 

istehsalı plan üzrə 

Müqavilə üzrə 

kəsir 

Məhsul gö 

müqavi 

ndərişi  üzrə  ə 

öhdəliyi 

Məbləğlə 

(1-2) 

% 

-"■100 

İH 

A 

1 

2 

3 

4 

Yanvar 

10000 

200 

9800 

98 

Fevral 

10100 

80 

10020 

99,2 

İlin əvvəlindən 

20100 

80 

20020 

99,6 

Mari 

10150 

50 

10100 

99,5 

İlin əvvəlindən və s. 

 

 

 

Cəmi il ərzində 

135000 

-

 

135000 

100 

Təhlil prosesində məlum olur ki, firma yanvar ayında satış üzrə 

müqaviləni 200 min man kəsirlə yerinə yetirib (10 000-200) və yaxud 

98%, yəni (9800/10000x100%) fevral ayında isə 10020 (10100-80) 

və yaxud 99,2% (10020/10100x100%). Lakin bütöv- 

35 

---