Hesabatın Azərbaycan Bölümü

---

Hesabatın Azərbaycan Bölümü

Azərbaycan kişi, qadın və uşaq alverinin həyata keçirilməsi, qadın və 

uşaqların fahişəliyə cəlb edilməsi, xüsusilə məcburi əmək məqsədilə mənbə, 

tranzit və təyinat ölkəsidir. Azərbaycandan olan kişilər və oğlanlar Rusiyada 

məcburi əməyə cəlb edilir. Azərbaycandan olan qadın və uşaqlar isə BƏƏ, 

Türkiyə,Rusiya və İranda fahişəliyə cəlb edilirlər. Azərbaycandan olan 

kişilər Azərbaycan daxilində məcburi əmək məqsədilə hərəkət etdirilir, qadın 

və uşaqlar isə daxildə fahişəliyə və məcburi əməyə cəlbetmə, o cümlədən zorən 

dilənçilik məqsədilə daşınırlar. Azərbaycan Türkiyə və BƏƏ-də fahişəliyə cəlb 

edilən Moldova, Özbəkistan və Qazaxıstandan olan qadınlar üçün tranzit 

ölkədir. Azərbaycanın anklavı olan Naxçıvan fahişəliyə cəlb edilmə məqsədilə 

Türkiyəyə daşınan qadınlar üçün tranzit məntəqə rolunu oynayır. Azərbaycan 

Moldova, Özbəkistan, Qazaxıstan və Rusiyadan olan və fahişəliyə cəlb edilən 

qadınlar üçün təyinat ölkəsidir. Azərbaycan habelə Bosniya və Hersoqovina, 

Serbiya, Makedoniya və Çindən olan, məcburi əməyə cəlb edilən, o cümlədən 

inşaat sənayesində işləməyə məruz qoyulan qadın və kişilər üçün də təyinat 

ölkəsidir.

Azərbaycan hökuməti insan alverinin aradan qaldırılması ilə bağlı minimum 

standartlara tam müvafiq şəkildə fəaliyyət göstərmir; amma bunu etmək üçün o, 

əhəmiyyətli səylər göstərməkdədir. Bütün bu ümumi səylərə baxmayaraq, hökumət 

məcburi əməyin əhəmiyyətli sayda qurbanlarının müəyyən edilməsi və onlara 

yardım göstərilməsi məqsədilə müstəsna dərəcədə qeyri-adekvat səylər nümayiş 

etdirmiş və bu işdə iştirak etmiş vəzifəli şəxslərin araşdırılması, onlara 

qarşı cinayət təqibinin həyata keçirilməsi, mühakimə edilməsi və 

cəzalandırılması istiqamətində hər hansı uğur nümunəsi göstərməmişdir; ona 

görə də üçüncü ildir ki, Azərbaycan Sıra 2 Müşahidə edilən ölkə sırasına 

daxil edilmişdir.  Hökumət tərəfindən 2009-cu ilin avqust ayında İnsan Alveri 

Qurbanları üçün Milli İstiqamətləndirmə Mexanizminin qəbul edilməsinə və 

2009-cu ilin sentyabr ayında qurbanların müəyyənləşdirilməsinə yardım 

göstərmək məqsədilə İnsan alveri qurbanlarının müəyyən edilməsi Qaydalarının 

(İndikatorlarının) təsdiq edilməsinə baxmayaraq, hökumət 2009-cu ilin oktyabr 

ayında aşkar edilmiş halla əlaqədar təqribən 496 qurbanı müəyyən edərək 

onlara yardım göstərmək üçün bu vasitələrdən istifadə etməmişdir,

 

belə ki, o 

zaman Şərqi Avropadan olan kişilər inşaat sənayesində məcburi əməyə məruz 

qalmışdılar. Beynəlxalq icmanın digər üzvlərini  bunun məhz məcburi əmək 

olduğunu müəyyən etməyə yönəldən sübutun olmasına baxmayaraq, bu hadisə 

zamanı hökumət hər hansı qurbanı müəyyən edə bilməmiş, beynəlxalq icma 

qurbanlara yardım məqsədilə fövqəladə vəsaitlərin ayrılmasına zəmanət 

vermişdi. 2009-cu

 

ildə hökumət qurbanlara yardım üçün  $625,000 məbləğində 

vəsaitin ayrıldığını bəyan etsə də, bu vəsaitin heç bir hissəsi məcburi 

əməyin bu qurbanlarına yardım üçün istifadə edilməmişdi; nəticədə fövqəladə 

yardım təmin etmək məqsədilə beynəlxalq icma bir neçə yüz qurbana ərzaq və 

içməli suyun təmin edilməsi üçün öz vəsaitlərini ayırmışdır.

Azərbaycan üçün tövsiyələr: məcburi əməyin qurbanlarını müəyyən etmək üçün 

---

səylər artırılsın; İnsan Alveri Qurbanları üçün Milli İstiqamətləndirmə 

Mexanizmini ciddi şəkildə icra etməklə məcburi əməyin müəyyən edilmiş 

qurbanlarının qurbanlara yardım üçün hökumət tərəfindən ayrılmış vəsaitlərə 

çıxışı təmin edilsin; həm seksual, həm də əmək alverində əlbir olan regional 

polis zabitləri daxil olmaqla hökumət rəsmilərini ciddi şəkildə araşdırmaq, 

cinayət təqibini həyata keçirmək, mühakimə etmək və cinayət məsuliyyətinə 

cəlb etmək üçün səyləri nümayiş etdirərək bu barədə hesabatı təqdim etmək; 

polisə rəsmi şikayət ərizəsi ilə müraciət etmələrini tələb etmədən daxili 

qurbanlara ilkin yardım təmin etmək; hüquq-mühafizə orqanlarının aşağı 

səviyyəli zabitləri üçün daha çox qurbanları müəyyən etmək və qurbanlarla 

həssas davranış üzrə təlimlər həyata keçirilsin; həm seksual, həm də əmək 

alveri ilə bağlı ictimaiyyətin məlumatlandırma səviyyəsini qaldırmaq 

məqsədilə səylər davam etdirilsin və məcburi əməyin potensial qurbanlarını 

müəyyən etmək üçün inşaat sahələrinin yoxlanması yolunda səylər nümayiş 

etdirilsin.

Cinayət təqibi

Azərbaycan hökumətinin hüquq-mühafizə sistemində apardığı orta 

təkmilləşdirmələr yüksək səviyyəli mütəşəkkil cinayətkarlığı təqib etmək və 

hökumətin insan alverində əli olması ilə bağlı bəyanatları, o cümlədən 2009-

cu ilin payızında məcburi əməyin 700-dən çox qurbanını müəyyən edən halın 

həll olunması işində siyasi iradə sərgiləməməsi ilə kölgə altına alınmışdır. 

Azərbaycan Respublikasının 2005-ci ildə qəbul edilmiş İnsan alverinə qarşı 

mübarizə haqqında Qanunu ilə həm fahişəliyə cəlbetmə, həm də məcburi əmək 

qadağan edilir və 5 ildən 15 ilə qədər cəza, həbs qətimkan tədbirini nəzərdə 

tutur, bu cəzalar kifayət qədər ciddi olmaqla, məsələn, zorlama kimi digər 

ciddi cinayətlər üçün nəzərdə tutulmuş cəza tədbirləri ilə səsləşir. 2009-cu 

ildə hökumət 2008-ci ildə həyata keçirilən 66 araşdırma ilə müqayisədə insan 

alveri ilə bağlı 80 araşdırmanın, o cümlədən məcburi əməklə bağlı 3 

araşdırmanın aparılmasını bəyan etmişdir. 2008-ci ildə aparılan 61 cinayət 

təqibindən sonra səlahiyyətli orqanlar 76 insan alveri halının cinayət 

təqibini həyata keçirmişlər. Hökumət 2008-ci ildə mühakimə edilmiş şəxslərlə 

müqayisədə 2010-cu ilin mart ayınadək 62 insan alveri cinayətkarı barəsində 

müvafiq hökm çıxarmışdır. Mühakimə edilmiş cinayətkardan 28 nəfərinə 1 ildən 

5 ilədək, 15 cinayətkara 5 ildən 15 ilədək azadlıqdan məhrumetmə cəzası 

verilmiş, insan alveri ilə məşğul olan bir şəxs məcburi əməklə 

cəzalandırılmış və 18 şəxsə şərti cəza verilərək onları həbsə almamışlar.

Hökumət rəsmilərinin insan alveri hallarında əlbir olmaları ilə bağlı bəzi 

məlumatlar olmuşdur. Daxili İşlər Nazirliyi onun tərəfindən insan alverində 

iştirakla bağlı bütün bəyanatları araşdırdığını qeyd etmiş, amma bu 

araşdırmalarla bağlı hər hansı məlumatları təqdim edə bilməmişdir. Hesabat 

dövrü ərzində insan alveri, o cümlədən məcburi əməkdə əlbir olma halı ilə 

bağlı hər hansı hökumət rəsmisinə qarşı cinayət təqibi tətbiq etməmiş, 

mühakimə və ya cinayət məsuliyyətinə cəlb etməmişdir. Bosniya və Serbiya 

vətəndaşlarının məcburi əməyə cəlb edilmələri ilə bağlı ibtidai araşdırma 

mərhələsində müstəntiqlər insan alveri ilə

 

məşğul olan şəxslərin şahid 

qismində olan təxminən 496 qurbanı birtərəfli qaydada evlərinə göndərməsinə 

mane olmamış və bu günə qədər hökumət tərəfindən bu hadisə ilə bağlı heç bir 

---

cəza tətbiq edilməmişdir. Polis zabitləri tərəfindən nəzarət edilən bir çox 

saunalarda, motellərdə və massaj salonlarında fahişəliyə cəlbetmə hallarına 

dair davamlı məlumatın olmasına baxmayaraq hökumət, yenə də, bu zabitlərin 

ciddi şəkildə araşdırılması, haqlarında cinayət təqibi aparılması, mühakimə 

edilərək cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsini həyata keçirə bilməmişdir.

Müdafiə

Hesabat dövründə Azərbaycan Hökuməti bəzi qurbanlara yardım edilməsi 

sahəsində az irəliləyişə nail olmuşdur; amma məcburi əməyin yüzlərlə 

qurbanına hökumətin yardım göstərməməsi bu cəhdləri də kölgə altına 

salmışdır. 2009-cu ilin avqust ayında hökumət İnsan alveri qurbanları üçün 

Milli İstiqamətləndirmə Mexanizmini qəbul etmiş və 2009-cu ilin sentyabr 

ayında qurbanların müəyyən edilməsində hüquq-mühafizə orqanlarına yardım 

etmək məqsədilə insan alveri qaydalarının (indikatorlarının) siyahısını 

təsdiq etmişdir, amma hökumət 2009-cu ilin oktyabr ayında aşkar edilmiş bir 

əmək alveri halı ilə əlaqədar təqribən 496 qurbanı müəyyən edərək onlara 

yardım göstərmək üçün bu vasitələrdən istifadə etməmişdir. Əldə edilmiş 

məlumatlara əsasən, insan alveri ilə mübarizə aparmaq və qurbanlara yardım 

etmək işinə təhkim edilmiş hökumət qurumları arasında koordinasiya 

yaxşılaşmışdır və bütün qurumlar insan alveri ilə mübarizə işinə cəlb edilmiş 

digər qurumlarla koordinasiya məqsədilə məsul əlaqələndirici şəxsi müəyyən 

etmişlər. 2008-ci ildə QHT-lər və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən müəyyən 

edilmiş 121 qurbanla müqayisədə 2009-cu ildə QHT-lər və hüquq-mühafizə 

orqanları tərəfindən ən azı 920 qurban, o cümlədən hüquq-mühafizə orqanları 

tərəfindən 220 qurban müəyyən edilmişdir.

 

Hökumət bu qurbanlardan 48 nəfərinə 

yardım göstərmiş bir sığınacağı maliyyələşdirmişdir, 2008-ci ildəki 55 rəqəmi 

ilə müqayisədə rəqəm azalmışdır.   Hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən 

sığınacaq yaxud yardımla təmin edilmiş qurbanlardan heç biri məcburi əməyin 

qurbanları deyildir. 2009-cu ilin oktyabr ayında hökumət insan alverinin uşaq 

qurbanlarına yardım etmək məqsədilə yer ayırmaqla mühüm tərəqqi nümayiş 

etdirmişdir; hesabat dövründə dörd uşağa həmin sığınacaqda yardım 

göstərilmişdir. 2009-cu ilin mart ayında hökumət həmçinin istismar 

dövriyyəsini yarmağa kömək etmək məqsədilə peşə təhsili və işə düzəltmə 

xidmətləri təqdim edən yardım mərkəzi açmışdır. Hesabat dövrü ərzində bu 

Mərkəz 31 qurbana yardım etmişdir.

2008-ci ildə göndərilmiş 52 qurbanla müqayisədə 2009-cu ildə hüquq-mühafizə 

orqanları hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən sığınacağa 48 qurban 

göndərmişdir. Hökumət qurbanların insan alveri ilə məşğul olan şəxslərin 

istintaqı və cinayət təqibində iştirakını bununla ruhlandırdığını bəyan 

etmişdir.

 

Hüquq-mühafizə orqanlarının verdiyi məlumata görə, səlahiyyətli 

qurumlar tərəfindən müəyyən edilmiş 91 qurban hesabat dövrü ərzində hüquq-

mühafizə orqanlarına yardım etmişdir. Əvvəlki hesabat dövrü ərzində qurbanlar 

iddia edirdilər ki, bəzi korrupsiyalaşmış polis zabitləri fiziki zor tətbiq 

edərək hədələməklə onları şikayət etməkdən çəkindirmişlər.

 

Qanunla hüquq-

mühafizə orqanları ilə əməkdaşlıq edən, insan alverinin müəyyən edilmiş 

xarici qurbanlarının məhkəmə işi tamamlananadək Azərbaycanda qalmasına icazə 

verilir; halbuki 2009-cu ildə beynəlxalq icma tərəfindən məcburi əməyin 

müəyyən edilmiş 496 qurbandan heç biri hüquq-mühafizə orqanlarına yardım 

---

etməyə həvəsləndirilməmiş yaxud həmin halın istintaqı və cinayət təqibi başa 

çatanadək ölkədə qalmalarına icazə verilməmişdir. Bundan əlavə, hökumət insan 

alveri ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən pasportların qurbanlara 

qaytarılmasını təmin edə bilməmiş, habelə   insan alveri ilə məşğul olan 

şəxslərin şahid-qurbanları zor gücünə, sistemli şəkildə ölkədən çıxarmasının 

və bununla da cinayətin sübutunu gizlətmələrinin qarşısını ala bilməmişlər. 

Qurbanların insan alverinə cəlb edilmələrinin birbaşa nəticəsi kimi qanunsuz 

hərəkətlər törətdiklərinə görə cəzalandırıldıqlarına dair məlumatlar 

olmamışdır; amma fahişəliklə bağlı aparılan reydlər zamanı hüquq-mühafizə 

orqanları tərəfindən həbs edilmiş qadınların bəzilərinin insan alverinin 

potensial qurbanları olduqlarının yoxlanılmaması və insan alverinə cəlb 

edilmələrinin nəticəsi olaraq törətdikləri qanunsuz hərəkətlərlə bağlı, 

konkret desək fahişəlik pozuntu hallarına görə cəzalandırılmaları ilə bağlı 

narahatlıqların olduğuna dair məlumat vardır.

Preventiv (profilaktik) tədbirlər: 

Hesabat dövrü ərzində hökumət əsas etibarilə ictimaiyyətin məlumatlılığının 

artırılması tədbirləri vasitəsilə insan alverinin qarşısının alınması 

sahəsində bəzi səylər göstərmişdir. Hökumət, ölkənin 58 şəhər və rayonunda 

insan alverinə qarşı mübarizə mövzusunda əsas etibarilə tələbələr və dövlət 

qulluqçuları olmaqla hədəf auditoriya üçün seminarlar keçirmişdir. Hökumət 

radio və televiziyada reklam yerləşdirməklə insan alveri ilə bağlı ümumi 

məlumatlandırma kampaniyasını davam etdirmişdir. O, QHT tərəfindən idarə 

edilən qaynar xətti maliyyələşdirməyə davam etmişdir ki, bu da ictimaiyyətə 

informasiya təqdim etmək və insan alverinin potensial qurbanlarını müəyyən 

etmək xidmətini göstərmişdir. Amma hökumət seksdən ticarət məqsədi ilə 

istifadəyə olan tələbatı azaltmaq yolunda ictimaiyyətin məlumatlandırılması 

kampaniyasını həyata keçirməmişdir. Hökumət insan alveri ilə mübarizə aparan 

bəzi QHT-lərlə tərəfdaşlıq münasibətləri qurmuş, amma insan alveri ilə 

mübarizə səylərində hökuməti tənqid edən QHT-lərlə əməkdaşlıqdan çəkinmişdir.