GüNÜMÜzde geliŞmekte olan ülkelerde uygulanan para kurullari ve önemi Özet

1.4. SİNGAPUR PARA KURULU SİSTEMİ

Singapur'un para kurulu deneyimi Birinci Dünya savaşı öncesine kadar uzanmaktadır. Singapur, 1967'de bağımsızlığına kavuşuncaya kadar bir İngiliz sömürgesi olan Boğazlar Yerleşimi'nin bir parçası olarak kalmıştır. Boğazlar Yerleşimi, para kurulu 1938 yılında Malaya'yi da içine alacak şekilde genişlemiştir. Yapılan anlaşma uyarınca, para kurulunun elde ettiği karlar iki sömürge yönetimi arasında paylaşılacaktı. Merkezi Singapur'da olan para kurulu, rezervlerinin tamamım Londra'daki bankalarda tutmaktaydı. Boğazlar Yerleşimi ve Malaya para kurulu sistemi, Malaya'nın 1963'de bölgedeki diğer adalarla birleşerek bağımsız Malezya Cumhuriyeti'ni kurana kadar sürmüştür. Malezya 1967 yılında merkez bankası sistemine geçerken, bağımsızlığım ilan eden Singapur, para kurulu sisteminde kalmıştır.

Tablo:II- 9 Singapur, Malezya ve ABD'de 1950-1990 Yılları Arası Enflasyon Oranlan ( Tüketici Fiyat Endeksindeki Yıllık Ortalama Değişme )

Yıl	Singapur	Malezya	ABD	Yıl	Singapur	Malezya	ABD
1961-62	0.4/0.5	-0.2/0.1	1.1/1.1	1977-78	3.2/4.8	4.8/4.9	6.5/7.7
1963-64	2.2/1.6	3.1/-0.4	1.2/1.3	1979-80	4.0/8.5	3.7/6.7	11.3/13.5
1965-66	0.3/2.0	-0.1/1.0	1.7/0.3	1981-82	8.2/3.9	9.7/5.8	10.3/6.2
1967-68	3.3/0.6	4.6/-0.2	2.8/4.2	1983-84	1.2/2.6	3.7/3.9	3.2/4.3
1969-70	-0.2/0.4	-0.4/1.8	5.4/5.9	1985-86	0.5/1.4	0.4/0.7	3.6/1.9
1971-72	1.8/2.1	1.6/3.2	4.3/3.3	1987-88	0.5/1.5	0.9/2.0	3.7/4.0
1973-74	26.2/22	10.6/17.3	6.2/11.0	1989-90	2.4/3.4	2.8/-	4.8/5.4
1975-76	2.6/-1.9	4.5/2.6	9.1/5.7	Ortalama	2.8	2.5	3.4

Kaynak: Schuler,Kurt, "Currency Boards", Mason Üniversity,1992,s: 68

TabloII- 9 Singapur ve Malezya'nın bazı ekonomik göstergelerini mukayese etmektedir. Cari işlemler dengesi ile para arzındaki değişikliklerin pozitif yönde olmadığı gözlemlenmektedir. Para arzındaki değişme ile bütün ödemeler dengesi arasındaki ilişki pozitiftir fakat rijit değildir: rezerv paradaki artışı doğru bir şekilde tahmin edebileceğimiz tam bir katsayı yoktur ya da bütün ödemeler dengesindeki artışı tahmin edebileceğimiz ayrıntılı bir katsayı yoktur ( Schuler 1992: 67 ).

Singapur hükümet 1971’de, para kuruluna ilaveten Para İdaresi’ni kurmuştur. Para kurulu ile aynı kurumsal yapı ve yönetimi paylaşan Singapur Para İdaresi'ne para kurulundan farklı olarak para politikalarını yürütme yetkisi verilmiştir. Bu iki başlı kurumsal yapı günümüzde de faaliyetini sürdürmektedir. Singapur 1973 yılında alışılmamış bir uygulamaya giderek, Singapur Dolarım Amerikan Dolan karşısında dalgalanmaya bırakmıştır. Serbest döviz kuru sistemine rağmen Singapur Para Kurulu, Amerikan Dolan, Sterlin ve değerli madenlerden oluşan rezervleri ile tedavüldeki Singapur Doları'nın tamamım desteklemeye devam etmiştir ( Gültekin veYılmazl996: 15

Tablo:II- 10 1971-1989 Yıllan Arası Singapur ve Malezya'da Kişi başına GSMH ve Bütçe Dengesi

Yıl	Singapur Kişibaşma GSMH Artışı (%)	SingapurGSMH (%) İçindekiBütçedengesi	MalezyaKişibaşına GSMH Artışı (%)	GSMH (%)çindeki Bütçe dengesi
1971-72	10.8/20.8	0.6/1.3	19.7/15.2	-7.8 / -9.2
1973-74	25.3/5.3	-1.0/1.6	25.4/6.7	-5.6 / -6.0
1975-76	5.5/1.8	0.9 / 0.2	-0.8/1.7	-8.5/-7.1
1977-78	7.3 / 15.5	1.0/0.8	8.8/10.5	-8.6 / -7.6
1979-80	12.9/10.0	2.3/2.1	11.0/6.4	-7.9/-13.3
1981-82	9.7 / 4.2	0.7/3.4	-1.5/1.8	-19.1/-17.9
1983-84	8.3/6.0	1.8/4.1	4.1/4.3	-13.1/-8.9
1985-86	-5.8/1.7	2.1/1.5	-10.1/-10.5	-7.4 / -
1987-88	13.3 /14.6	-2.7/7.1	-7.7 / -4.3	- / -
1989	11.5	-4.9	-	-
Ortalama	8.5	0.9	-	7.1

Kaynak: Schuler,Kurt, "Currency Boards", Mason Üniversity,1992,s: 71

1.5. ESTONYA PARA KURULU SİSTEMİ

Sovyetler Birliği'nin 1990'li yılların başından itibaren dağılma sürecine girmesiyle birlikte bağımsızlıklarım kazanan eski sosyalist ülkeler, Pazar ekonomisine geçiş sürecinde önemli reformlar yapmak durumunda kalmıştır. Bu ülkelerden; Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Ukrayna, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan gibi ülkeler kendi merkez bankalarım kurmuşlardır. Litvanya ve Estonya ise para kurulu sistemine geçmişlerdir (Akyazı 1999:258). 1990 Eylül'ünde Berlin duvarının yıkılmasıyla başlayan sosyalist sistemden Pazar ekonomisine geçiş süreci, eski sosyalist ülkelerin beklemedikleri pek çok sorunu da beraberinde getirmiştir. Özellikle eski Sovyet Cumhuriyetleri Pazar ekonomisinin gerektirdiği kurumlardan ve deneyimlerden yoksundular. Geçiş dönemini uzun süreli bir ekonomik krize girmeden aşmak, yeni kurumlan hızla hayata geçirmekle mümkündü. Böyle bir ortamda, Pazar ekonomisine geçişte, para kurulu gibi basit kurallarla çalışan şeffaf kurumlar önemli rol oynayabilirdi. Bu tür kurumlar yeni oluşturulan devlet yapısı içinde mali disiplini sağlamanın yanısıra, değişmeyen kurallarla çalışan bir model rolü de üstlenebilirdi ( Gültekin ve Yılmaz 1996: 17 ).

Tablo:II-ll Estonya'nın Para Kuruluna Geçtikten Sonraki Makroekonomik Göstergeleri ( 1992-1998 )

	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
GSMH'daki Artış %	-14.2	-8.5	-1.8	4.3	3.9	10.6	4
Ortalama Enflasyon %	1076	89.8	48	29	23	11	6.5
Ödemeler Dengesi, %/ GSMH	v.y*	1.3	-7.1	-4.7	-9.2	-12	-8.6
Devlet Bütçesi,	-0.8	-0.7	1.3	-1.2	-1.5	2.3	-0.3
Nominal GSMH ( dolar )	1.04	1.64	2.28	3.54	4.37	4.63	5.19

*v.y: veri yok

Kaynak: Korhonen,Likka, "Currency Boards inBaltic Countries:What Have We Learned?",BOFİT_, 1999,s: 39

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra kendi parasına sahip olan ilk ülke Estonya olmuştur. Estonya Rusya'mn kullanmış olduğu para birimini terk ederek kendi para birimi olan kron'u kullanmaya başlamıştır. Estonya yönetimi uzun süren müzakerelerden sonra para kurulu sistemini benimsemeye karar vermişlerdir. Bu kararın alınmasında; Estonya'nın yeni bir ülke olması, paraya itibar kazandırma ve kırılgan bir yapıda olan ekonomiye dinamizm kazandırmak gibi faktörler etkili olmuştur ( Korhonen 1999: 15 ). 20 Haziran 1992'de ruble para alanını terk ederek kendi ulusal parası olan kronu piyasaya sürerek Estonya yönetimi, yabancı yatırımcılar için sorun olan döviz kuru riskini asgariye indirmek amacıyla sabit döviz kuru uygulamasına geçmiştir (Gültekin ve Yılmaz 1996: 17). Önce kronun değeri 10 Rus rublesine eşitlendi daha sonra, para reformunu gerçekleştirerek Estonya kronu'nu 1 DEM = 8 EEK ( 1 Mark 8 krona eşit olacak şekilde eşitlendi ) olarak eşitlenmiştir ( Korhonen- 1999; 16 ).

Tablo:II- 12 Estonya'mn 1992-1994 Yıllan Arası Ekonomik Göstergeler

	1992	1993	1994
GSMH ( milyon dolar )	1,067	1,530	2,414
Nüfus ( milyon )	1.54	1.50	1.50
GSMH Büyüme Oranı (%)	-23.3	-2.1	4.7
Enflasyon ( Tüketic fiyatları Yıllık Ortalama )	1,069.3	89.4	47.7
İhracat ( milyon dolar )	438	813	1,427
İthalat (milyon dolar )	525	958	1,816
Cari denge ( milyon dolar )	34	24	-389
Döviz kuru (EEK:dolar )	12.65	13.24	12.98
İhracat/ GSMH (%)	41.04	53.12	59.11
İthalat/ GSMH (%)	49.19	62.60	75.23
İhracat+ithalat / GSMH (%)	90.23	115.72	134.34

Kaynak: Gültekin, N ve Yılmaz Kamil,"Para kurulu: nedir,ne zaman gerekir?

TESEV,1996, S: 3

Sabit döviz kuru politikası tek basma makroekonomik disiplinin sağlanmasında yeterli olmamış, bütçe disiplininin sağlanabilmesi için kurumsal değişikliklere ihtiyaç duyurmuştur. Estonya, para kurulu sistemine geçerek, sabit döviz kurunu rezervlerle garanti altına almıştır. Aynı zamanda parasal sistemi politik etkilerden koruyacak yasal yapıyı oluşturmuştur. Estonya Bankası'nın kurumsal yapısı ana hatlarıyla 1844'den sonra kısa bir süre İngiltere Bankası'nda yürürlükte olan yapıya benzemiştir (Gültekin ve Yılmaz 1996s 18 ).

Rezerv para olarak başlangıçta ECU düşünülmüş ise de; bunun tek bir para bilimine endekslemeye göre daha az anlaşılır olması ve rezerv yönetimi konusunda yaratacağı sorunlar dikkate alınarak, güçlü ve istikrarlı bir para birimi olan Alman markı seçilmiştir. Çünkü Alman Markı istikrarlı bir para birimi olduğundan, rezerv para biriminden kaynaklanan muhtemel şokların Estonya ekonomisi üzerindeki etkisinin asgariye indirilmesi mümkün olmuştur. Estonya Para Kurulu, parasal tabana karşılık %100 rezerv para bulundurmak zorundadır. Karşılık olarak büyük miktarlarda altın rezervi ile, Alman Markına endeksli ve faiz getirişi olan dış varlıklar tutulmaktadır ( Akyazı 1999: 120 ). Estonya'nın karşılık olarak tuttuğu altınları bulması zor olmamıştır. Sovyetler Birliği'nin Estonya'yı işgalinden hemen önce, Estonya Bankası 11 ton civarındaki altını Batı ülkelerindeki merkez bankalarına yatırmıştır. Mart 1992'de Estonya Bankası, İngiltere Bankası'ndaki altınlarının 4.8 tonluk kısmını geri almıştır. Diğer merkez bankalarındaki altınların geri alınmasıyla 1992 yılı sonuna kadar Estonya Bankası'nın toplam rezervleri 310 Alman Markına yükselmiştir Korhonen 1999: 16 ). Böylece toplam rezervlerin yaklaşık %60'ı altın %40'ı da bankanın portföy yatıranları ve diğer yabancı paralardan oluşmuştur (Akyazı 1999: 120).

Tablo:II- 13 Para Kuruluna Geçişten Sonra Estonya, Litvanya ve Letonya'daki Bankaların Durumu

Yıllar	Estonya	Litvanya	Letonya
1992	43	52	27
1993	22	61	27
1994	22	55	27
1995	16	40	16
1996	15	33	12
1997	12	31	11
1998	6	28	12