Gulistani Irem cur cdr
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
255 Birinci mənzil - hərflərin bəyanındadır. Hərflərin ayrılması, tər- kibi və bunlara məxsus nişan və əlamətləri üç fəsildə bəyan edir. İkinci mənzil - kəlmələrin bəyanındadır. Farsca və ərəbcə söz- lərin itiraqını - əsl kökdən ayrılmasını iki fəsildə göstərir. Üçüncü mənzil - cümlələr haqqındadır. Cümlələrin tərkibini və tərtibini iki fəsildə sona çatdırır. Asan anlamaq və yadda saxlamaq üçün, onun bir çox qayda və misallarını nəzmə çəkdim. Rus mək- təblərində işlənmək üçün, həmin kitabı imperatorun əmrilə rus dili- nə də tərcümə etdim. Bu kitab hər iki dildə Tiflisdə çap edilmişdir. 3) «Kəşfülqəraib»dir. Bu kitab farsca olub, Amerikanın, yəni yer kürəsinin yarım qərbi hissəsi olan Yeni Dünyanın kəşfini və vəziyyətini iki məqalədə bildirir. 4) «Təhzibi-əxlaq»dır. Əxlaqi fəlsəfəni asimani kitabların bəya- natına və islam, yunan və frəng hükəmasının təyininə görə, bir mü- qəddəmə, on iki fəsil və bir xatəmədə izah edilir. 5) «Eynülmizan»dır. Bu əsər ərəb dilində, bir müqəddəmə, iki fəsil və bir xatəmədən ibarət olub, məntiq elmini təşkil edən ləfzin təqsimatından, kəlmənin dəlalət yollarından, təsəvvür və təsdiqin başlanğıc və məqsədlərindən bəhs edir. Münazərə elmi və onun adabını izah edir. 6) «Əsrarülmələkovt»dur. Heyət elminə dair farsca bir əsər olub, əski qaydaları yeni üsul və qanunlara tətbiq və əqli dəlilləri nəqli rəvayətlərlə təsdiq edərək, yer kürəsinin və sair əcramın 1 imkan sahəsində əhvalını, vəziyyətlərini və onların intizamına səbəb olan qanunları söyləməklə bərabər təhqiq edir. Bu kitabı ərəbcəyə də tərcümə etmişəm. 7) Coğrafi kitabdır. Bu əsər farsca olub, dünyanın riyazi, təbii və siyasi əhvalından, əcramın vəziyyətlərindən, ünsürlərin xassələ- rindən, məvalidin (camadat, nəbatat və heyvanatın) məhsulatın- dan, iqlimlərin hüdudunu təyin etmək və yer kürəsi əhalisinin si- niflərini müəyyən etməkdən və hər bir ölkənin yaşayış tərzindən 1 Planetlərin 256 bəhs edir. Bu kitabı sona çatdırmaq dövlətin, allahın yardımından asılıdır. 8) «Mişkatülənvar»dır. Farsca olan bu əsərdə cürbəcür sirlər, gözəl hal və hərəkətlər, şeir və hekayələr şəklində ifadə edilir. Baş- lanğıcı belədir: Ey zöhd və təqva sahibləri, eşqi məzəmmət etməyin! Zahidlikdə nicat asari görmədim. Küfr ilə din kimin sərgəştəsi və heyranıdır? Daraq kimin müşk saçan zülflərindəndir? Dimağıma canan qoxusu gəlir, Ruh aləmindən gözəl qoxu hiss edirəm. Bir camdan bir udum şərab içmişəm, Bu kitabı bir adla bəzəmişəm. O pak ruhun himməti feyzindən, Qara torpaqdan günəş tülu etdi, Onun vəsfələrindən nə qədər söyləsəm yenə azdır, O, insana bilmədiklərini öyrədəndir. O şadlıq günəşi öz zərrələrilə məni işıqlandırdı, Hər bir zərrəmdən yüz nur şöləsi parladı. Mənim canım onun nurlarının çırağıdır, Ürək xəzinəsi sirrlərinin dəfinəsidir. Bu kitabda onun sirrlərindən yazmaq istəyirəm, Onun nurlarının çırağını təsvir etmək olurmu? Bunlardan başqa bir də, müxtəlif şeirlər məcmuəsi vardır ki, hələ dağınıq bir şəkildə olduğundan «Divan» adı ilə adlanır. Bun- dan nümunə olaraq bir neçə şeir yazılır: 257 Qəzəliyyatdan O könülə mərhaba olsun ki, onun sövdasına eşq rəhbərdir. Eşq özü vəhy, Cəbrail, kitab 1 və peyğəmbərdir. Bütün aləm aşiqin küfrünə fitva verir. Bu macəra Səlman ilə Əbuzərin hekayəsidir. Həqiqət aləmində xas və avam yoxdur. Rəhm ilə cövr 2 , küfr ilə iman arasında fərq yoxdur. Bu nüktə əql tərəfindən həll edilə bilməz, Saqi, şərab gətir! Tainki onu sənə şərh edim, əgər mənə inanırsan. Əməli özündən bilməyən kimsə mömin deyildir, Əməli allaha nisbət verməyən də kafirdir. Qüvvəsiz heç bir iş üçün aləmdə varlıq yoxdur, Əməl bizim ixtiyarımızda olmaqla bərabər müqəddərdir 3 . Qüdsi, cənab dostdan 4 hər nə gəlsə gözəldir, yaxşıdır, Hər bir fəsad içərisində bir səlah 5 qoyulmuşdur. Yenə onundur: Onun zülfünün qıvrımına yol tapdım, çünki könül ələ almaq gözəldir. Onun üzündə gördüm ki, hər şeydən yaxşılıq gözəldir. Mənim sevgilimin üz və zülfünü bəzəmək üçün məşşatəyə ehtiyac yoxdur, Çünki təbii gül daha gözəldir. Onun boy və buxununun mənim gözümdə başqa bir cilvəsi vardır, Doğrusunu söyləyim, gözəl sərv bir arxın kənarında olsa 1 Quran 2 Zülm 3 Qabaqcadan müəyyən edilmişdir 4 Allahdan 5 Xeyir iş 258 daha gözəldir. Sənin can bəsləyici dodağından aci söyüş şirin olar. Allah, allah! Bu nə lütf və iltifatdır ki, hər nə desən gözəldir! Divanənin könlünə zəncir rahətlik verər, Bu cəhətdən dəli gönül bir zülfün qeydində olsa daha gözəldir. Onun dodağı üzərində olan müşk rəngində qara xal bir ulduzun təsviridir, Yaxud günəşə səcdə etmiş olan bir hidudür, Bu hal daha gözəldir. Tusli Qüdsi pak torpaqdan müqəddəslik feyzini aldı, Bizim bakılı Qüdsinin də bakılı olması daha gözəldir. Müqəttəatdan (Beytlərdən) Mən o şəxsəm ki, hər bir an hərbdən dəm vururam. Düşmənin qəsdində belimi bağlayıb, əldə qılınc durmuşam. Ey düşmən, mən sənin ölmünün ayinəsiyəm. Əgər inanmırsansa, gəl gör! Rübaiyyatdan Ey könül, yanmaqdan qorxmursan! Məgər pərvanə xasiyyətindəsən? Ey can quşu, sənin qanadını hansı daş sındırdı ki, Öz aşiyaninə doğru gəlmək fikrində deyilsən. Qəzəliyyatdan Gün üzrə ay tüluimi ya gün kamanıdır, Ya qaşdürər, bu cümləsi aşiq kamanıdır. Cami-cahannümayə düşüb əksi-asiman, Xaki-səvadı əxtəri-bəxtin nişanıdır. Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|