Geologiya kk
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
formasi suwretleniwine yag`niy qatlamlar payda bolip oz ta`sirin tiygizedi. Da`r`ya ha`reketi oz jolinda yamasa ag`is bag`itina mina ha`reketlerge ushraydi. 1. Ag`is bag`iti o`zgeriwi, jag`a qatlamina qarap jer basqishlar payda boliw ha`reketi bayqaladi. Suwalma basqish bul ha`reket ko`binese ag`is wag`inda boladi. 2. Suw alma basqish u`stinde terrassa suw basqish teksheri 1-15 m biyiklikti oz ishine aladi. En` jog`arg`i uchastkasi eski en tomengi uchastkada jas teksheler dep ataladi. qurlisi jag`inan terrassalar minalarg`a bo`linedi. 1. Akumalativ - alyuviy qatlaminan du`zilgen 2. Erozionli tiykarg`i taw jinislarinan quralg`an da`r`ya jog`arg`i uchastkasinda ushrasadi. 3. Sonalli yag`niy qospa bular tiykarg`i taw jinisinan ha`m alyuvial taw jinisinan du`zilgen.
Da`r`ya oypatlig`i qurilisi I. alyuvialniy terrassa II. sokol III. erozion terrassa 1. Nag`iz alyuviy qatlam 2. Broslovaya 3. Starovishi alyuviya Alyuviiya qatlaminin` uliwma qalin`lig`i 20-500 m. Terassa bul sol jerdin` da`r`ya oypatlig`i payda bolg`an tariyxin ko`rsetetin rel`f formasi. A`miwdar`ya uzinlig`i a`n`qo` kl eni 20-250 m. Suwinin` turi ilayli. Suwi ashshiliq da`rejesi 0,3.
LEKTsIYa 11
JER ASTI SUWLARININ GEOLOGIYALIQ JUMISI
REJE: 1. Jer asti suwlari haqqinda tu`sinik, olardin` payda boliw jag`daylari 2. Jer asti suwlarinin` klassifikatsiyasi 3. Jer asti suwlarinin` tiykarg`i geologiyaliq jumislari 4. Qaraqalpaqstannin` jer asti suwlari
qublislarda tasirinde ushirasatug`in mug`dariin - jer asti suwlari dep ataladi. Olar tau jinisi strukturasina, rel`ef formalarina, ha`r qiyli qiyaliqqa, basimg`a baylanisli ha`reket etedi.
Gidrostatikaliq basim jer qabig`indag`i jer asti suwlari orina ozgertiw saqlaniw da`rejesine, taw jinislari quramina, onin` qa`siyetlerine, geologiyaliq jag`dayina tikkeley baylanisli boladi. Bul baylanislardi mina qa`siyetlerde, ko`riwge boladi. 1. Ig`alliqti saqlaw qa`siyetine 2. Suw mug`darin beriw qa`siyetine 3. Suw o`tkizgishlik qa`siyetine Ig`alliqti saqlawshi taw jinislarin o`z denesinde erkin haldag`i suwlardi uslap turiw qa`siyeti 3 ke bo`linedi. 1. Ig`alliqti saqlawshi taw jinislari Bularg`a sazilay, glina, idirag`an torf Bulardin` suw ig`alliq da`rejesi 40-60 protsentti quraydi. 2. Ig`alliqti az saqlawshi taw jinislari bularg`a mergel`, l§ss taw jinislari kiredi. Ig`alliqti saqlaw da`rejesi 40-60 protsentti quraydi. 3. Ig`alliqti saqlamaytug`in taw jinislari bularg`a idiratilg`an gramit gamichnik kiredi. Suwdi beriw qa`siyetine-bul erkin haldag`i suw gidrostatika jag`dayi, nig`ami boyinsha qozg`aliw jag`dayi menen aniqlanadi. Bul qa`siyet taw jinislari toyiniw da`rejesi ha`m qiyaliqlarg`a baylanisli. Mis. en` suwdi jaqsi beriwshi taw jinisi galechnik, az beriwshi saz ilay. Taw jinislari suw o`tkizgishlik qa`siyeti-bul suw mug`darin belgili waqit ishinde otkiziw jag`dayina qarap q toparg`a bo`linedi. 1. Suwdi jaqsi o`tkizetin taw jinisildar bularg`a galshinik, qulli ha`m kristallang`an taw jinislari kiredi. 2. Suwdi jartilap o`tkizetin taw jinislar Bular l§s jariqli mergel. 3. Suwdi otkizbeytin taw jinislari saz,awiz suglenov torf ha`m jariqsiz tsementlengen taw jinislar.
Jer asti suwlari uliwma payda boliw jag`dayina qarap mina faktorlar ta`sirinde iske asiriladi. 1. Klimatliq 2. Temperaturaliq 3. Atmosferaliq jawin shashim mug`dari ha`m rel`f formalari. Jer asti suwlarinin` payda boliw jag`dayi: Jer asti suwlari tiykarg`i ag`iqlaniw oblasti atmosferaliq jawin-shashim bolip tabiladi. Atmosferaliq jawin shashim tu`rindegi suwlar puwlaniw, da`r`yalardi ta`miynlew ha`m t b qa`siyetlerden basqa jer asti suwlarin oni qurawshi taw jinislardin`, jariqlari, bosliqlari arqali kristalli jariqqa iye taw jinislari (infiltratsiya) ha`reketi menen jer asti suwlari payda bolg`an jag`daylari ha`r qiyli klimatikaliq zonada ha`r tu`rli bolip keledi. Sholli zonada kondentsatsiya yag`niy jiynaliw jag`dayi basli derek boladi. Kondentsiya jag`dayi bul temperatura hawadag`i suw mug`dari taw jinislari suw ta`rizli puwlar jag`dayina baylanisli Sholli zonalarda temperatura ku`ndiz 50 tu`nde 0 terbeliste boladi. Usi jag`dayda kondensatsiya ha`reketi na`tijesinde topiraq qatlaminda taw jinislari suw mug`dari
jiynaladi. Mis. 0 temperaturada 1 m -4,5 gr, 35-40,3. kondensatsiya jag`dayi ko`binese shiq formasinda ushrasadi. Tawli oblaslarda kondensatsiya jag`daylari ku`ndiz issi, tu`nde suwiq na`tijesinde bir molekulali suwlar taw jinislari jiynalip gidroskopiyaliq suw tamshilari payda etiw menen aniqlanadi. 2. Infil`tratsiya jag`dayi- yag`niy suw bir birine otiw jag`dayi. Konfiltratsiya ha`m infil`tratsiya jag`dayi tamshi suyqli jer asti suwlari to`men qaray ha`reket etip infil`tratsiya jag`daylari payda etedi. Jer shari boyinsha ba`rhulla qozg`alista awirliq kushi ta`sirinde bolg`an jer asti suwlari payda bolg`an jag`dayi da`r`yalardi ten`izlerdi suw mug`dari menen toltiriw qa`siyetine iye. 3. PlWnkali suwlar bular aerotsiya zonasinda payda bolg`an suwlar. 1-40 m tomende payda bolg`an suwlar. ig`allig`i 10. 4. Magnitogenli - magma atiliwinda olar gazlarinan bo`linip shiqqan suw mug`dari. Bul suwlar temperaturasina ha`m puwlaniw da`rejesine tikkeley baylanisli. Magnitogenli taw jinislari ulken teren`likte ha`m o`zi sapasi menen ayirilip turadi. 5. filtratsiyali payda boliw jag`dayi bul da`r`ya alaplari irrigatsion kanallar suw saqlang`ishli jayinda filtratsiyali jag`day basli jag`day suw jaqsi otkizetin taw jinislar ko`lemi bolip tabiladi. zbekstanda jilina filtratsiyali ja`rdeminde 8 mld 3 mln jer asti suwlari qa`liplesedi. 6. Degridatsiyali yag`niy-bul jag`day taw jinislari suwdi ozine tartip aliw jag`dayda ushrasadi. Bug`an misal retinde gips mineralin aytiwg`a boladi. 7. Riliktli jag`day. Bul jer asti suwlari eski ten`iz ha`m koller joq bolip ketiw jag`dayi. Taw jinislarinda jaylasiwi boyinsha jer asti suwlari to`mendegi klassifikatsiyag`a bo`linedi: Jer asti suwlari klassifikatsiyasi Jer betinde tarqalg`an jer asti suwlari uliwma 3 tu`rge bo`linedi. 1. Topiraq qatlami jer asti suwlari bul suwlar topiraq qatlaminda 20-40 sm teren`likke deyingi araliqta bolip, olar tek jawin suwlari ha`m shiq suwlarinan ta`miynlenedi. Bulardi giddrodinamikaliq tu`sinik sipatinda aspali jer asti suwlari ko`binese batpaqliqlarda suwg`ariw struktura sipatinda ushrasadi. Ekinshi ma`rtebe du`zlaniw qa`siyetin payda etedi. Bunda natriy kaliy. Er ostida, tog` jinslarining bwshliq va darzliklari orasida uchraydigan suvlar er osti suvlaridir. Bunday suvlar er qatlamlari orasida juda kwp tarqalgan va bu suvlar xalq xwjaligini rivojlantirishda, aholini, shahar hamda qishloqlarni suv bilan ta`minlashda, gidrotexnika va sanoat inshootlari qurilishlarida; sug`orish ishlarini takomillashtirishda; kurort va sanatoriy ishlari va boshqa sohalarda katta rol` wynaydi. Er osti suvlarining geologik ishi g`oyat katta, ular er qatlamlari orasidagi minerallarni, turli jinslarni eritadi, ularning tarkibini wzgartiradi va g`orlar hosil qiladi. Er osti suvlarining paydo bwlishi, tarqalishi, harakati, miqdor va sifat wzgarishi bilan maxsus fan - gidrogeologiya fani shug`ullanadi. Geologiyaning bu kursida er osti suvlarini emiruvchi va barpo etuvchi agent sifatida qarab chiqamiz.
Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|