G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

üçün  zəruri  olm asını  göstərdikdən  so n ra   diqqəti  kişi  və 
q a d ın la r 
a r a s ın d a   sosial  münasibətlərin  y a ra n m a s m a , 
o n la n n   əxlaq  n o rm a la rı  və  sosial  ro lla n n ı  genderşünashq 
a d la n a n   elmin  m övzusu  olm asm a  yönəltmək  laznndu'.  Be- 
ləliklə,  gender  tarixən  gender  assim etriyasm m   y aran m ası- 
nı,  o n u n  gələcəkdə  m övcud  olmasmı,  xüsusi  gender yanaş- 
m a  ü su lu n u n   form alaşm asm ı,  gender  mədəniyyəti  və  gen- 
der ölçüsü hadisələri və anlayışlannı  tədqiq edir.  Bu  prose- 
sin q a n u n a u y ğ u n  nəticəsi  isə  gender şüur, id ra k  və dünya- 
görüşünün y a ra n m a s ı  olacaqdır.
P a tria rx a l  düşüncə  tərzi  gender  dünyagörüşünün 
tarixən  də  önündə  gedib  və  hazırda  d a   bu  h a h n   müxtəUf 
tə z a h ü r  f o r m a l a r ı   cəm iy y ətd ə  m övcud  o l a r a q   "kişi" 
dəyərlərinin  " q a d m   dəyərlərinə"  qarşı  üstünlüyünü  təsdiq 
etməyə  yönəhb.  Birinci  böhnənin  s o n u n d a   göstərm ək  la- 
zım dır ki, təkcə q a d m la r  yox,  kişilər də, cəmiyyətin ənənəvi 
n o rm a   və  stereotip  sisteminin  q u r b a n la n d ır.  M ə h z   b u n a  
görə  də  h ər  cür  insan  diskrim inasiyasm dan  az a d   yeni  tiph 
cəm iyyətin 
f o r m a la ş m a s ı 
q a d m  
və 
kişilərin 
m ünasibətlərində  gender  balansı,  sim m etriya  və  ahənginin 
yaran m ası  yolları  ax ta n lm a h d n '.  Bir  sözlə,  m üasir  gender 
tə d q iq a tla n   cəmiyyətdə  d em o k ratiy a  və  plürahzm ,  h b era- 
hzm, v icd an  azad h ğ ı və insan h ü q u q la rm m  b ə rq ə ra r  olm a- 
sı  problem ləri  ilə  həm ahəngdir.
K u r s d a   verilən  tarixi  icmal  cinslərarası  m ünasibət- 
lərin  üm um i  inkişafm ı  göstərir.  Qeyd  etm ək  lazım dır  ki, 
m a tria rx a t dövrü tarixi p a lria rx a ta   nisbətən d a h a  uzun  idi. 
Bu  m ü x tə h f  x a lq la rm   miflərində,  xüsusən  d ü n y a n m   kos- 
m o q o n ik   m ənzərəsində q a d m a  həlledici rol  ayn-mış  qədim  
miflərdə  də  öz əksini  tapmışdır.
E p o s la r d a   kişinin  ön  plana  keçirilməsi  cəmiyyətdə 
m atriarx al  m ünasibətlərin  dağılmasını  göstənr.  U m u m - 
dünya  dinləri  m a s k u h n   dəyəıiəri  təsdiq  edərək  p a tria rx a l

---

cəm iyyətin  ideallarm ı  əks  etdirdilər.  Bir-birinə  uyğım 
gəlməyən  m üxtəlif kişi  və  q a d m   əxlaq  n o rm a  və  rollarmı 
f o r m a la ş d ır a n   xüsusi  m ədəniyyət  tipi  y a ra m r.  Kişilər 
m ədəniyyət  və  tarixin  subiyekti,  q a d m la r  isə  obyekti  olur. 
M ə d ə n iy y ə t  kişi  və  q a d m ı  ayu'an  əsas  amil  o lm a q la  
b ə ra b ə r  o n la rm   şüur,  idrak,  psixoloji  özlərini  eyniləşdirmə 
ifadəsini  fo rm a la şd ın r.  "Şərq-Qərb"  problemi,  mədəniyə- 
tin  etnik-  dini  özünəm əxsusluğunda  d a   genderin  irqi,  dini 
və s. öyrənm ə sahələri var.  Deyilənlərə y ararh  dəlil m üəlhm  
tə rə fin d ə n   m üxtəH f  m ə n b ə lə rd ə n   seçilmiş  cinslərarası 
m ünasibətlər  p roblem inin  icmah  ohnahdır.  Bu  isə  q a d m  
problem inin  ayrı-ayrı  kortəbii  çıxışlardan  b aşlay araq   işçi 
q a d m   h ə r ə k a t m m   m ü tə şə k k il  m ü b arizə  f o r m a la r m m  
y a ra n m a s m a ,  sufrajizm, 
radikal  və  liberal  feminizmin 
m e y d a n a   çıxm asm adək  in k işa f  mərhələlərinin  b ərp asm a 
im k an   verər.
Nəzəri  m ühakim ələr  və  femİnzm  fəlsəfəsi  kursun 
mərkəzi və  ən m ü rək k əb   hissəsidir.  Bir dünyagörüşü kimi 
feminizm b u  cərəyanm  nüm ayəndələrinin  təsəvvürünə görə 
p a tria rx a t  dünyagörüşünün  təmərküzləşmiş  ifadəsi  olan 
r a s i o n a h z m   fəlsəfəsinin  tə n q id in ə   və  "devrilməsinə" 
yönəldilmişdi.
M üstəsna  o la ra q   m əntiqi  mühakimələrə  d ay a n m a , 
hissin  verdiyi  m ə lu m a t  və  d u y ğ u d a n   im tin a   -  insan 
id ra k m m   bütün  sahələrində  öz  izini  qoym uş  rasionalizmin 
b ö h ra n m m   səbəbidir.
'T a tria rx a t"   dünyagörüşünün  naqisliyini  və  məh- 
d u d lu ğ u n u   açmış  feminizmin  tarixin,  idrakm ,  mədəniy- 
yətin, dəyərlər nəzəriyyəsinin yenidən bərpasm da m üstəsna 
ro lu n u n   açılması  labüddür.
B u n d a n   əlavə,  şüur  və  id rak m   q a d m   tipinə  bəraət 
qazandn'ilm asm da,  cinslərin  sosial  differensiyasmm  səbəb 
və  mənbələrinin  müəyyənləşdirilməsində,  uşaqhq,  tərbiyə,

---

təhsil  və  gender  y an aşm ası  b a x ım ın d a n   sosiailaşm asm da, 
se k su a llıq   p r o b le m lə rin in   n ig a h   və  ailə  m əsələlərinin 
işıq la n d ın lm a s m d a  fem inzm  m üstəsna  ro la m alikdir.
G en d erin   fəlsəfı  əsasları  xüsusi  k u rsu   A zərb ay can  
R espublikası  dövləl  və  qeyri-dövlət  ali  m əktəblərinin  hu-
%
m a n ita r  fakultələri  üçün  nəzərdə tu tu lm u şd u r.  Ixtisas  kur- 
s u n d a   g e n d e rin   k o n s e p s i y a s ı , ' m e to d o lo g iy a s ı,  təhlili, 
tədqiqi  və 
cəmiyyətdə 
kişi-qadm   m ünasibətlərindəki 
sosio-m ədəni  aspektləri  izah  ediləcəkdir.
Ixtisas k u r s u n d a  genderin mənşəyi, in k işa f tarixi,  ti- 
pologiyası,  p red m eti  sosial-fəlsəfi  istiqam ətdə  öyrədiləcək. 
G e n d e r  sosiologiyası  cəmiyyətdə  əsas  "kişi"  və  "qadm " 
cinslərinin sosial ro lla rm m  səciyyəvi xüsusiyyətlərini analiz 
edəcəkdir.
Ixtisas 
k u r s u n d a   A zərb ay ca n   reallığı  d a   xüsusi 
o la ra q   tədris  olunacaqdır.
%
Ixtisas k u rsu  
8
 mövzu  o lm a q la   18 s a a t m ühazirədən 
ib a rə td ir. 
6
  s a a t   s e m in a r   m əşğələsi  n ə z ə rd ə   t u tu l u r . 
Beləliklə,  k u rs a   9  m ühazirə  və  üç 
se m in a r  məşğələsi 
daxildir.
"Gender tədqıqatlarına giriş:  tarix, nəzəriyyə, praktika"
kursunun proqramı
1.  Anlayışlar sistemi
G e n d e r  anlayışı.  G e n d e r  tə d q iq a tla rm d a   gender, 
genderşünashq  mövzusu.
Ə sas  anlayışlar  və  kateqoriyalar:  cins  (seks) 
və 
gender  (soy),  g en d e r  tə d q iq a tla n ,  g en d e r  mədəniyyəti, 
gender  ölçüsü  (yanaşm ası),  gender  m ünasibətləri,  gender 
assirtıetriyası,  g e n d e r  feminlik,  m ask u h n lik ,  p a tria rx a t, 
m a tria rx a t  və  s.  genderin  sosial  təşkil  olunm ası,  kişi  və 
q a d m la rın  eyniyyətlərini müəyyən etməsi. G e n d e r  id rak ı və 
şüuru.  G ender-yeni  dünyagörüşü təşəkkülünün  əsası  kimi. 
-------------------------------------------------------------------------  
88
  ---------------------------------------------------------- ^--------------

---