Fizika-1Qacarallnsonjavad layout 1

Mc-Laren F1 maşını.
19
AFR-də istehsal olunmuş dünyanın ən böyük yük maşını 
− LİEBHERR T282B. 
 Onun uzunluğu 14,5,  eni 9 və hündürlüyü 7,4 metrdir. Maşının yükgötürmə qabiliyyəti 592 tondur. 

---

üçtəkərli buxar avtomobili müasir avto  mobillərin və buxar lo ko  motivlərinin əcdadı
hesab edilir. İnsanların böyük marağına səbəb olmuş avtomobil sü rətlə in ki şaf etmiş,
təkmil ləşmiş və dün  yanın qabaqcıl ölkələ rinin sənaye istehsalında mühüm yer tut -
muşdur. XIX əsrdə Av ropanın İngiltərə və Fransa kimi in kişaf etmiş ölkələ rində adi
torpaq yollarda hərəkət edə bilən, yükdaşıyan buxar ara balarının 20-yə qədər növü
yaradılıb istifadə edilirdi. 
Keçən əsrin ilk illərin də buxar avtomo billəri ilə yanaşı, elektriklə işləyən elek -
tromobillər də sürətlə inkişaf etmiş və dünyanın hər yerinə yayılmışdı. 1900-cü ildə
ABŞ yol larında şütüyən avto mobillərin yarısını ele k triklə, yarısını da buxarla işləyən
avtomobillər təşkil edirdi. Stenli qardaşlarının firmasında istehsal olunan buxar av-
tomobilinin sürəti rekord həddə - saatda 203 kilometrə çatırdı. Qar daş lar ildə 1000
ədəd belə avtomobil istehsal edirdilər. Buna baxmayaraq buxar avtomobillərinin
isteh salı və nəqliyyat vasitəsi kimi istifadə edilməsi dayandırıldı. Onlar daha böyük
sürətlə inkişaf edən, benzinlə işləyən avtomobillərlə rəqabətə dözə bilmədi.
Mühərriki benzinlə işləyən, sərnişin daşımaq üçün daha əlverişli olan avtomobillər
1886-cı ildə alman mühəndisləri Q.Daymler və K.Bens tərəfindən ixtira edilmişdir.
Təxminən 10 il sonra Daymler benzinlə işləyən ilk taksi və yük maşınlarının
nümunələrini yaratdı. 
Bundan sonra avtomobil istehsal edən sənaye sahələrinin daha böyük sürətlə
inkişafı başlandı. 
Avtomobil nəqliyyatının inkişafında Amerikan ixtiraçı  və sənayeçi Henri Ford
çox faydalı işlər görmüş, avtomobilin konveyer üsulu ilə istehsalı texnologiyasını
yaratmış və əməli işdə tətbiq etmişdir. 1923-cü ildə  Bens firması ilk yük avtomo-
bilinin istehsalına başladı. Bundan sonra müxtəlif məqsədli avtomobil istehsalı
dünyada geniş vüsət aldı. Müasir dövrdə dünyanın avtomobil zavodları hər gün minik,
idman, ağır yükdaşıma, tibbi xid mət, hərbi və s. məqsədli minlərlə avto mobil isteh sal edir. 
Son dövrün sürətli minik avto -
mobillərindən biri  Buqatti Vey-
ron
avtomobilidir. 1200 at
gücünə ma lik olan  16 si lindrli bu
sərnişin  av to  mo billəri  sürə tini
saatda 408 km-ə qə 
dər artıra
bilər. Alman sürü cüsü Pyer Ra -
fanel bu maşı nla sa atda 431 km
sürət yığaraq dünya rekor d unu tə -
zə lə mişdir. Sürət  avto mo billəri  bö -
yük sürətə malik ol maq la yanaşı, həm
də çox qısa  mü d də tdə sü rətlərini 0-
dan 100 km/saat-a qə dər 
artıra bilir.
Yə ni  sürət  av  to -    mo bil ləri böyük
tə cilə malik olan  av to mobil lərdir.
Böyük təcil və vax  ta qənaət, əlbət -
tə,  sürət  av tomo bil lərinin  in san -
ların mara 
ğına səbəb olan
key 
fiy 
yətləri sırasında əsas yer
tutur. 
Solda: Məktəbli avtobusu.
Sağda: London qırmızı avtobusları.
Yük maşını Skaniya. İsveç.
20

---

Cədvəldə müqa yisə üçün dün ya nın müxtəlif avtomobil zavod larında istehsal olunan sürət avtomobillərinin
maksimum sürəti, sürətyığma müddəti verilmişdir. Amerikada 2000-ci ildə istehsal olunan Bolid Dizelmax
dünyadakı sürətli avtomobillərin ən son nümunəsidir. Sürəti saatda 1200 km-ə çatan bu reaktiv avtomobillər
hazırda müvafiq hərəkət yolunun olmaması səbəbindən sərnişin daşınması üçün istifadə edilmir.
21

---

22
Dünyanın ən rahat və ən gözəl avtobusu
2010-cu ilin dekabr ayında milyonçu Feyrin Amsterdamda təşkil etdiyi ən
gözəl sənaye məhsulları sərgisində  brilyantlı saatların, nadir ətirlərin və qızıl
əşyaların sırasında gözəlliyi ilə seçilən  avtobus diqqəti daha çox özünə çəkirdi.
Bu, uzunluğu 15 metr olan, raket və təyyarə istehsalında istifadə edilən  materi-
allar əsasında yığılmış,  S u p e r b u s a d l a n a n dünyanın ən gözəl avtobusu idi.
Böyükölçülü olmasına baxmayaraq,  S u p e r b u s çox yüngül maşındır. İdman
çərçivəsi üzərində yığılmış avtomobil çox qısa müddətdə kifayət qədər böyük
sürət yığa bilir və bu zaman  heç bir rahatsızlıq hiss edilmir. 

---

23
Maşının yığılmasında elektriklə işləyən ötürmə mexanizmlərindən istifadə
olunması onun sürətini 250 km/saat-a qədər artırmağa imkan yaradır. Ən az ener -
ji sərf etməklə elektroavtobusun ən böyük sürəti saatda 100 kilometrdən artıq ola
bilmir. Avtobusu hərəkətə gətirən mühərriki qidalandıran akkumulyatorlar
maşının arxa hissəsində yerləşdirilir. Ümumiyyətlə,  Superbus kabinələrdən iba -
rət hissələrə ayrılır. Kabinələrdə 23 sərnişinin  oturub yol getməsi üçün  rahat
şərait yaradılmışdır. Superbusun hər yan tərəfində səkkiz olmaqla yuxarıya
açılan 16 qapısı vardır. Bu qeyri-adi maşının sükanı arxasında oturan sürücü
özünü kosmik gəmini idarə edən kosmonavt kimi hiss edir. İnternet əlaqəli kom-
püter, televizor, iqlim nəzarətçisi və bu kimi çoxsaylı elektron cihazları sərni -
şinlərin yüksəksəviyyəli  əylənməsinə və istirahət etməsinə şərait yaradır.

---

Gələcəyin avtomobili
Son dövrlərdə şəhər əhalisinin və nəqliyyat vasitələrindən istifadənin sürətlə artması fərdi minik
avtomobillərinin sayının da artmasına səbəb olub. Bu vəziyyət yollarda tıxacların yaranması, havanın
çirklənməsi kimi ciddi problemlər yaradır. İri beynəlxalq şirkətlərin bir çoxu “yeni avtomobil ixtira
etmək” şüarı altında fərdi avtomobillərə münasibəti kökündən dəyişməklə konsepsiya yaratmışdır.
Elmi nailiyyətləri təhlil edən bu şirkətlər tərəfindən məsələnin bir çox həll variantları irəli sürül müşdür.
Bunlardan ikiyerli və ikitəkərli elektromobil ən çox ümidverici hesab edilir. Bu avtomobillərdə
tarazlıq jiroskopik cihazın köməyi ilə qorunur. Qlobal səmtlənmə sistemi
− QSS (ingl. - Global Po-
sitioning System
− GPS) ilə təchiz olunmuş bu elektromobillərin hərəkəti həm əllə, həm də avtomatik
şəkildə idarə oluna bilir. Bu, sürücülərin hərəkət zamanı gərgin əməkdən azad olub sərnişin, dost və
tanışları ilə ciddi məsələlərin müzakirəsində iştirak etməsinə imkan yaradır.
Elektromobillər təkərlərində quraşdırılmış elektrik mühərrikləri vasitəsilə hərəkətə gətirilir və lazım
gəldikdə bu mühərriklər əyləc vəzifəsini də yerinə yetirir. Gələcəyin avtomobili müasir avtomobillərə
nisbətən həm çəkisinə, həm də ölçülərinə görə üç dəfə kiçikdir. Bu onların dönmə əməliyyatlarını
hədsiz dərəcədə asanlaşdırır. Mövcud avtoparklarda bir müasir avtomobilin yerləşdiyi sahədə beş dəfə
çox elektromobil yerləşə bilər. Bu isə əhalinin avtoparklara olan ehtiyacının beş dəfə azalması
deməkdir.
24

---