Fati MƏ fati MƏDİ R

 
27 
İ SLAM PEYĞƏMBƏRİ Nİ N QAYDALARI 
“Peyğ ə mbə r  sünnə ti”,  yə `ni  peyğ ə mbə r  qaydaları  İ slam 
dinində   ə hə miyyə tli  bir  bölmə dir.  Bu  qaydalara  Hə zrə tin 
buyurduğ u  (hə dislə r),  qə bul  etdiyi,  e`tiraz  göstə rmə diyi,  elə cə  
də   kimsə yə   demə də n  yerinə   yetirdiyi  iş lə r  daxildir.  Demə k, 
sünnə t  dedikdə   Peyğ ə mbə rin  (s)  buyurduğ u  və   ə mə li 
nə zə rdə  tutulur. Nə ticə də , İ slam ə hkamı iki hissə yə  bölünür:  
1. İ slamdan qabaq olmuş  və  hə zrə t Peyğ ə mbə rin (s) qə bul 
etdiyi qaydalar (“ə hkami - imzai”); 
2. İ slamdan ə vvə l heç bir ə sası olmayan tə `sisi ə hkam (“ə hkami 
- tə `sisi”) . 
Amma,  zə nnimcə ,  hə zrə t  Peyğ ə mbə rin  (s)  metodları,  taktika 
və  strategiyası ə vvə lki bölmə lə rdə n az ə hə miyyə t daş ımır. 
PEY
ĞƏMBƏRİ N (S) XÜSUSİ  RƏFTARLARI 
Peyğ ə mbə r (s) bir ictimai hadisə  ilə  qarş ılaş dığ ı zaman elə  
üsul və  metodlarla hə rə kə t etmiş dir ki, bu metodlar bizim üçün bir 
mə ktə bdir. Uyğ un bir dövrdə n uzun bir zaman fasilə si keçmə sinə  
baxmayaraq, Peyğ ə mbə rin (s) yanaş maları aktualdır.  
ÜÇ TANINMI
Ş ÜSUL 
İ slahatda ictimai mübarizə nin bir sıra yolları vardır:  
1. Mühafizə karlıq ( tradisionalizm, konservatizm) 
Bu üsula görə   mühafizə kar baş çı tam xurafat olmasına baxmayaraq, 
adə t-ə n`ə nə ni qoruyur; 
2. İ nqilabçılıq (revolyusionizm)  
Bu zaman inqilab rə hbə ri köhnə lmiş , çürük adə t-ə n`ə nə lə ri 
qə fil zə rbə  ilə  aradan qaldırır.  

---

 
28 
3. İ slahat və  də yiş iklik (evolyusionizm, reformizm). 
İ slahatçı rə hbə r çalış ır ki, heç olmasa, bir ə n`ə nə ni tə dricə n 
aradan qaldırıb, islahat apara bilsin.  
Amma  İ slam  Peyğ ə mbə ri  (s)  dördüncü  tə dbirə   ə l  atır.  O, 
nə sillə rdə n  nə sillə rə   ötürülmüş   adə t-ə n`ə nə nin  formasını 
saxlayıb, onun mahiyyə tini də yiş ir.  
Mühafizə karlar belə  bir mə ntiqi də lillə  çıxış  edirlə r ki, ə gə r 
adə t-ə n`ə nə lə r  də yiş ə rsə ,  ictimai  bağ lar  qırılar  və  
cə miyyə t parçalanaraq tə hlükə yə  düş ə r. Onlar hə r bir inqilabdan 
sonra yaranan hə rc-mə rcliyi bununla ə laqə lə ndirirlə r.  
İ nqilabçılar  isə   belə   fikirlə ş irlə r  ki,  qə dim  adə t-
ə
n`ə nə lə r,  üsul-idarə lə r  cə miyyə ti  tə nə zzülə   aparır. 
İ nqilab  iste`dadların,  düş üncə lə rin  salındığ ı  qə liblə ri  sındıraraq, 
guya daha mütə rə qqi ictimai durum ə ldə  edir.  
İ slahatçılar, yə `ni reformistlə r bütün planlarını addım-addım hə yata 
keçirmə yə   çalış ır,  nə   mühafizə karları,  nə   də   inqilabçıları 
də stə klə mirlə r.  Onlar  hə r  atılan  addıma  cə miyyə tin 
uyğ unlaş masını gözlə yirlə r. Amma bu metod uzun müddə tli olduğ u 
üçün  düş mə nlə r,  adə tə n,  onu  ə sl  istiqamə tində n 
kə narlaş dırırlar.  Mə sə lə n,  gə nclə rin  ə xlaqını  tə dricə n  islah 
etmə k istə sə k, bizi çox asanlıqla meydandan çıxararlar. İ slahatçılar öz 
qüvvə lə rini  də qiq  hesabladıqları  halda,  düş mə nin  qüvvə sini 
lazımınca qiymə tlə ndirmə yi unudurlar.  
Amma  İ slam  Peyğ ə mbə rinin  (s)  mübarizə   metodu  tamam 
baş qadır. O, ə n optimal variantı seçir: ə n`ə nə lə ri formaca saxlayıb, 
onların  mahiyyə tini  də yiş mə k!  Bu  mahiyyə t  də yiş ikliyi  inqilabi 
ş ə kildə  hə yata keçirilir.  

---

 
29 
Mə sə lə n, cahil ə rə blə rdə  “qüsl” adlı xurafi, cadugə ranə  bir 
ayin vardı. Ərə blə r inanırdılar ki, cünub olmuş , yə `ni mə sə lə n, 
cinsi  yaxınlıqda  olmuş   adama  cin-ş eytan  daxil  olur,  bu  adamın  ruhu 
çirkinlə ş ir.  Demə k,  ə rə b  ona  görə   suya  daxil  olurdu  ki,  ş eytanı 
özündə n uzaqlaş dırsın və  bu iş  ə n`ə nə  ş ə klini almış dı.  
İ nqilabçı  bu  ə n`ə nə yə   qarş ı  çıxıb,  onun  mə hvinə   çalış ır. 
İ slahatçı  ictimai  fikri  tə dricə n  də yiş mə klə ,  bu  ə n`ə nə ni 
aradan qaldırmaq istə yir. Amma Peyğ ə mbə r (s) hə min ə n`ə nə nin 
ə
sl  zə rə rli  cə hə tini  -  xurafi  mahiyyə tini  aradan  qaldırmaqla,  yeni 
və  gigiyenik bir ə n`ə nə  yaradır.  
Hə zrə t  İ brahimdə n  (ə )  sonra  İ slama  qə də r  olan  dövrdə  
Hə cc  mə rasimi  dini  mahiyyə tini  itirmiş ,  xurafat  dolu  ə rə b 
adə tinə   çevrilmiş di.  Qeyri-dini  tə mə nnalar  sə bə bində n 
müqə ddə s  tövhid  evi  bütlə rlə   doldurulmuş du.  Hamı  bilirdi  ki, 
Kə `bə ni  hə zrə t  İ brahim  (ə )  tikmiş dir.  Kə `bə   ə trafda  böyük 
nüfuza sahib idi. İ slam Peyğ ə mbə ri (s) Kə `bə yə  qarş ı yox, onun 
hə min  dövrdə ki  bütpə rə st  mahiyyə tinə   qarş ı  qiyam  qaldırdı. 
Belə cə , bir qrup Qüreyş  baş çısının qazanc mə nbə yinə  çevrilmiş  
Kə `bə   öz  tövhid  simasına  qayıtdı,  bə ş ə riyyə t  üçün  birlik  simvolu 
oldu.  
Peyğ ə mbə r (s) irqçi qə bilə lə rin bütpə rə stlik adə tini inqilabi 
yolla  mütə rə qqi  ə n`ə nə yə   çevirdi.  Bütün  bu  proseslə r  zamanı 
aradan  qaldırılmış   xurafi  adə tlə r  ə rə blə ri  pə riş an  etmə di. 
Əksinə , insanlar özlə rini ə qidə lə rində  daha da paklaş mış   və  
ülvilə ş miş   hiss  etdilə r.  Hansı  ki,  bu  insanlar  neçə   yüz  illə r 
bütpə rə st olmuş dular. Peyğ ə mbə rin (s) ildırım sür`ə tli mə də ni 
inqilabı  nə ticə sində   demə k  olar  ki,  itkilə r  hiss  olunmadı. 

---

 
30 
Peyğ ə mbə r  (s)  bu  metodunu  “adə tlə rin  formasını  saxlamaqla 
mahiyyə t inqilabı” adlandırmaq olar.  
Mə nim  “qüsl”  və   “Hə cc”  mə sə lə sində ki  izahatlarımla 
razılaş mayan ilahiyyatçıların nə zə rinə  çatdırmaq istə yirə m ki, mə n 
bu mə sə lə lə ri kə lam yox, ictimai baxımdan araş dırmış am. Mə n 
demə k  istə mirə m  ki,  Peyğ ə mbə rdə n  (s)  qabaq  qüsl  də   var  idi, 
Hə cc  də   var  idi.  Əsl  “qüsl”  və   ə sl  “Hə cc”  ilahi  göstə riş dir. 
Xurafat dolu ə mə llə ri İ slam dini üçün baza hesab etmirə m. Sadə cə , 
Peyğ ə mbə rin (s) mübarizə  metodunu açıqlamaq istə yirə m.  
Mühafizə kar bütün imkanlarından istifadə  edir ki, köhnə liyi qorusun. 
İ nqilabçı bir də fə yə  hə r ş eyi alt-üst etmə k istə yir. Əlbə ttə  ki, 
belə   bir  mə qsə də   diktaturasız  çatmaq  qeyri-mümkün  olur.  İ slahatçı 
isə  öz lə ng hə rə kə ti ilə  düş mə nə  yeni fürsə tlə r yaradır.  
Amma  Peyğ ə mbə rin  (s)  iş   metodu  tamam  baş qadır.  Əgə r  bu 
metodlara  lazımınca  diqqə t  yetirsə k,  də yə rli  göstə riş lə r  ə ldə  
edə rik.  Xurafi  adə tlə rə ,  yanlış   mə zhə blə rə   qarş ı 
mübarizə də   yalnız  bu  metodla  müvə ffə q  olmaq  mümkündür.  Əks 
tə qdirdə , xalqın heysiyyə tinə  toxunmaqla düş mə n qazanmaq olar.  
İ DEALİ ZMƏ Xİ DMƏTDƏ REALİ ZM VASİ TƏSİ  
İ slamın  xüsusiyyə tlə rində n  biri  cə miyyə tdə ki  gerçə kliklə ri 
qə bul  etmə sidir.  Bu  mə sə lə yə   İ slam  dini  xüsusi  diqqə tlə  
yanaş ır. İ dealist cə rə yanlarda yalnız mütlə q ideallar ə sas götürülür. 
Bu  ideallarla  uyğ un  gə lmə yə n  istə nilə n  gerçə klik  rə dd  edilir. 
Əslində   isə   qə zə b,  intiqam,  cinsi  istə klə r,  dünya  mə hə bbə ti 
inkarolunmaz  hə qiqə tlə rdir.  Əxlaqi  idealizm  (zahidlik)  və   ya 
mə zhə bi  idealizm  (xristianlıq)  bu  hə qiqə tlə ri  inkar  edir.  Əksinə , 
realizm  cə rə yanı  bütün  gerçə kliklə ri  qə bul  edir.  Mə sə lə n, 

---