ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsəd Əliyev 128 Bala vay
- Azar oldu, Canıma azar oldu. F ələyə neyləmişdin, Yerin dar m əzar oldu N ə gördün
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
Əsəd Əliyev 128 Bala vay, Bal yem ədim, bala vay... Z əhmətini çox çəkdim, Heç dem ədim bala, vay! Azar oldu, Canıma azar oldu. F ələyə neyləmişdin, Yerin dar m əzar oldu? N ə gördün, N ə yaşadın, nə gördün? Bala, vaxtsız köçünlə Anana q əbir hördün və s. Mollanın da iştirak etdiyi bu “adına məclisi”ndə mərhuma “Quran” oxunar v ə ruhu şərəfinə yemək verilərdi. İnama görə, adına axşamlarında mərhumun ruhu evini, ailəsini yoluxmağa, özünün yad edilib-edilm ədiyini görməyə, haqqında danışılanları eşitməyə gəlirdi. Əgər o, ailə üzvlərini bikef, süfrəni isə boş gör ərdisə, onda ailəsinin çətin vəziyyətdə olduğunu və özünün anılmadığını düşünərək qəmgin halda geri qayıdardı. Ona görə d ə mərhumun ruhunu şad etmək üçün mütləq adına axşamlarında yemək bişirilirdi. Araşdırdığımız, həmçinin Qazax-Ağstafa bölgələrində q ədim inam və etiqadlara söykənərək, ölünün ruhunu quş şəklində təsəvvür edirdilər. Ona görə də “axşam vaxtı həyətə XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 129 g əlmiş kiçik bir quş səsini eşitmiş analar əlindəki işini ataraq “öl ənlərin birinin ruhu gəlmişdir”- deyə, quşa qabın içərisində çör ək, su, şəkər və s. aparardılar” (46,153-154). M ərhum cavan olardısa ailə üzvləri və qohum-əqrəbası onun ilin ə, qoca idisə qırxına kimi yas saxlayardı. Yaslı olduqlarına əlamət kimi kişilər saqqal saxlayar, qadınlar qara, tünd r əngli paltar geyib, qara yaylıq bağlayardılar. Mərhumun ili tamam olmamış nə kişilər, nə də qadınlar toy-nişan m əclislərində iştirak etməzdi. Qocaların söyləməsinə görə, n əinki qohum-əqrəba, hətta bütün kənd əhli mərhumun, xüsusilə d ə dünyasını vaxtsız dəyişmiş şəxsin ili çıxmadan xeyir iş görmürdü. Əgər buna zərurət yaranardısa, onda toy sahibi el ağsaqqallarının və mollanın iştirakı ilə mərhumun ailəsinə gedib icaz ə alardı. Bu isə bir-birinin ölüsünü dəyərləndirmək, hörmət qoymaq əlaməti idi. Təsadüfi deyil ki, xalq arasında “Toysuz ev tapılar, vaysız ev tapılmaz” kimi deyim də formalaşmışdır. Maraqlı olduğunu nəzərə alaraq vurğulayaq ki, döyüşə- döyüşə ölməyi şərəf sayan əfqanların qədim adətləri “Merana” v ə “Tura” görə döyüşdə qəhrəman kimi həlak olmuş igidin özünd ən sonra qılınc tutanı vardırsa onlar evdə yas saxlamağı, ağlayıb şivən qoparmağı qadağan edərdilər. Əgər onun özündən sonra qılınc tutanı olmazdısa, onda hüzn və kədərlə deyərdilər: “qılıncı küncə söykəndi” (26,166). Xatırladaq ki, bəzi türk xalqları yaslı olmasına işarə kimi ağ libas geyinərdi. Qırğız və Qazax türkləri arasında ölən Əsəd Əliyev 130 kişinin arvadı qara geyinsə də, qızları ağ geyinib, başlarına qırmızı yaylıq örtərdi (36,208). Yaşlı adamların dediyinə görə, bəzi insanlar hüzürlu olduğunu bildirmək üçün paltarını tərs üzünə çevirib geyinərdi. Bu h ərəkətləriylə onlar çərxi-fələyin tərsinə döndüyünü, ailədə b ədbəxt hadisə-ölüm hadisəsi baş verdiyini bildirirdilər. M ərhumun qırxı və ya ili çıxdıqdan sonra isə ağbirçək qadınların təklifi ilə paltarlarını düz üzünə geyinərək yasdan çıxardılar. Belə bir adət digər türk xalqları arasında da yayılmışdır (36,217). Yeri g əlmişkən, islam dini yas saxlamaq adətini heç də t əqdir etmirdi. Macar islamşünası İ.Qoldsiyerə istinad edən Q.K ərimov yazır ki, “... ölənlərə sitayiş qalıqlarının heç birinə islam ölü üçün yas saxlanmasına qarşı olduğu qədər ciddi mübariz ə aparmamışdır. Bəzi yerlərdə ölən üçün o qədər yas saxlayırlar ki, ta ona bərabər olan başqa birisi vəfat edir və bu zaman t əzə ölən üçün yas saxlamağa başlayırlar. Halbuki M əhəmmədin bir kəlamında deyilir: “ Mənim icmam bütpə- r əstliyin dörd adətinə-yaxşılığa görə öyünmək, başqalarının əsl- n əcabətinə qara yaxmaq, münbitliyin ulduzlarından asılı olduğuna inanmaq və ölənlərin yasını saxlamaq adətlərinə dözə bilm əz” (39,53). Söylənən bu fikrə baxmayaraq, ölən üçün yas saxlamaq m əsələsində xalq öz adət-ənənəsinə dinin göst ərişlərindən daha çox önəm vermişdir. M ərhumun qırxında və ilində qadınlar qəbir üstə çıxıb ağlaşardılar. Dünyasını dəyişən şəxs yaşlı olardısa qırxından, XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 131 cavan v ə nakam idisə ilindən sonra ağsaqqalların göstətişi ilə onun ail əsinin, qohum-əqrəbasının kişi üzvləri saqqalını qırxar, qadınlar isə qara paltarlarını dəyişməklə yasdan çıxardılar. M ərhumun paltarları isə kasıblara verilərdi. Müəyyən vaxtlarda m ərhumun qəbirini ziyarət edənlər onun baş daşının sinə daşı ilə birl əşən hissəsinə kiçicik bir daşla üç dəfə yavaşca vurardılar. İnama görə, onda mərhumun ruhu kim tərəfindən yad edildiyini bilmiş olurdu. B ütün türk xalqlarında olduğu kimi, Gürcüstan az ərbaycanlıları baba-nənələrinin, ata-analarının, qohum- əqrəbalarının, bir sözlə əcdadlarının uyuduğu məzarlıqları müq əddəs saymış, onların qəbrinə and içmiş və qəbiristanlığı maddi-m ənəvi “ pasport ”ları-sənədləri hesab etmişlər. Bu haqda t ədqiq etdiyimiz bölgələrə aid etnoqrafik ədəbiyyatda yer alan maraqlı və ibrətamiz bir əhvalata diqqət çəkək: “ Yaşlı n əslin nümayəndələri danışırlar ki, bir dəfə el yaylaqda olarkən t əhləlilərin yaylaq yerlərində qalmaqal düşür, Təhlə yaylaqlarını t əhləlilərin əllərindən almaq istəyirlər. Məsələnin ciddiləşdiyini gör ən, qan-qırğın başlanacağını hiss edən Məşədi İsmayıl cavan- comruqları sakitləşdirib, pis niyyətlə gələn çağrılmamış qonaqlara üz tutub deyir:- Biz qan- qırğına gedərik, amma dədə- baba yaylaqlarımızı əldən vermərik. Çünki bu yaylaqların bizdə əbədilik sənədi var. Onlar sənəd tələb etdikdə, Məşədi İsmayıl onları yaylaqdakı Təhlə qəbiristanlığına aparır və barmağıyla q əbirləri göstərib: bax, odur bizim əbədilik sənədimiz,- deyir. Sözün ə davam edən Məşədi İsmayıl onlara başa salır ki, buralar Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|