ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 9 birinci n əsil qadınlar “analar”, ikincilər “gəlinlər”, üçüncülər “qız nəvələr”, dördüncülər “qız nəticələr”, beşincilər isə “qız kötüc ələr” adını daşıyırdı. Böyük ail ələr eyni məna və məzmun kəsb etsə də, fərqli terminl ərlə ifadə edilirdi. Məsələn, Azərbaycanın müxtəlif bölg ələrində “külfətli ailə”, “ağır külfət”, “bir çətən”, “böyük ail ə”, “güclü ailə”, “bərəkətli ailə”(50,8) kimi bəlli olan böyük ail ələr tədqiq etdiyimiz bölgələrin əhalisi arasında “böyük külf ət”, “birlikli ev”, “çoxluq ev” (92,3), “bir qoşun külfət”, “bir bölük külf ət”, “topdağıtmaz ailə”, “bir ölkəyə sığmaz” (16,212) şəklində təcəssüm tapmışdır. Böyük ailələrdə ailə başçısına m əxsus müxtəlif müraciət formaları da var idi: “böyük lələ”, “qoca d ədə”, “evin qocası”, “evin atası”, “evin başbiləni” və s. Az ərbaycanın Qazax, Şəmkir, Gədəbəy bölgələrində isə ailə başçısına “ev böyüyü, böyük ata, qağa” (50,8) deyirdilər. Akademik H .Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun elmi işlər üzr ə direktor müavini, Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, professor Ramiz M əmmədovun verdiyi məlumata görə, bəzi k əndlərimizdə (məs: Qarayazı bölgəsinin Qaracalar kəndində və i.) kiçik qardaşın uşaqları böyük əmiyə “baba”, atalarına “ata”, böyük qardaşın uşaqları atalarından kiçik əmilərinə “ata” deyə müracıət edər, sonbeşik əmini isə öz adı ilə çağırardılar. Mövcud müraci ət forması ailədə bir-birinə olan məhəbbətin, şirinliyin təzahürü idi. Digər tərəfdən, ailənin ilk övladının böyükl ərə müraciət forması ondan sonra dünyaya gələn uşaqlar üçün ad ət halını alırdı. Bu tipli ailələr bir damın altında Əsəd Əliyev 10 yaşayırdılar və onların yaşadığı evlər “yuva, yurd, koma, dam, ev, imar ət” (94,86) və s. kimi terminlərlə ifadə olunurdu. Adı çəkilən ailə formasının Gürcüstan azərbaycanlıları arasında mövcudluğundan bəhs edən XIX əsrin sonlarına aid ədəbiyyat materiallarında göstərilir ki, tatarlarda (az ərbaycanlılarda-Ə.Ə.) ailə parçalanması çox nadir hadisədi. Onlar h ər vəchlə ailə parçalanmasından qaçırlar. Həyat tərzləri onların kiçik ailələrə bölünməsinə imkan vermir. Zərurət üzünd ən kiçik ailələrə bölünənlər böyük çətinliklərlə üzləşirlər (87,84; 114,395). H əmin dövrdə böyük ailələrin dağılmasına Raçinl ər də mənfi münasibət göstərmişlər (104,98). Böyük ail ələrin qorunub saxlanmasının, kiçik ailələrə bölünm əyə meyl göstərilməməsinin müəyyən səbəbləri vardı. S əbəblərdən biri texniki inkişafın yüksək olmadığı zamanda bütün işlərdə əl əməyindən istifadə ağırlığı, böyük mülkiyyəti idar ə etmək çətinliyi sayılırdısa, digəri kimi XIX əsrdə rus çarizminin yeritdiyi ağır vergi siyasəti üzə çıxırdı. Mövcud vergi qanununun t ələbinə görə hər bir ailə evlərin sayı müqabilind ə vergi ödəməli idi. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən “ail ənin parçalanması və yeni ailənin yaranması icmanın xeyrin ə deyildi. Odur ki, qardaşlar birgə yaşamağı, bir “tüstü”d ə, yəni bir ayrılmaz təsərrüfatda olmağı üstün tuturdular” (47,92). Buradan bel ə qənaət hasil olur ki, vergi sistemind ən yayınmağın ən münasib yolu böyük ailələri qoru yub saxlamaq olmuşdur. XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 11 Yuxarıdakı fikirlərdən tam şəkildə açıqlanır ki, bir evdə, bir damın altında yaşamaqla bərabər, böyük ailələrin iqtisadi əsasını kollektiv istehsal təşkil etmiş, onlar məişət əşyalarından, əkinçilik alətlərindən, təsərrüfat tikililərindən, ağartı m əhsullarından, qoşqu vasitələrindən, biçənək, otaracaq və əkin sah ələrindən birgə istifadə etmişlər. Böyük ail ələrin saxlanılmasının digər səbəbi düşmənlər- d ən, qaçaq-quldurlardan qorunmaq idi. Onların ağzıbir olması ail əyə toxunacaq xətanın qarşısının alınmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Xalq arasında dolaşan “Ağzıbir olanlara ölüm yoxdur” m əsəli də çox güman ki, bu münasibətlə deyilmişdir. Gürcüstanın Dmanis (Başkeçid-Ə.Ə.) bölgəsinin ailə və ail ə məişətinin tədqiqatçısı Ə.K.Əhmədov böyük ailələrin daxilind ə əmək bölgüsünün kişi və qadınların gücünə uyğun olaraq iki yönd ə aparıldığını qeyd edərək vurğulayır ki, əkinçilik və maldarlıqla bağlı işlər bütövlükdə kişilərin ixtiyarında idi. Əkinin şumlanmasında ailənin başçısı-ata və ya böyük qardaş kotançı vəzifəsini yerinə yetirirdi. Oğullardan biri (hodaxçı) iki böyük öküzü (cütü) idarə edirdi. Böyük nəvələrdən biri üç, dig əri beş, yaşca ən kiçik oğlan uşağı isə yeddi boyun öküzün idar əsi ilə məşğul olurdu (92,7). Qoca kişi və qadınlar, el əcə də azyaşlı qız uşaqları əmək fəaliyyətinə cəlb edilmirdi. Etnoqrafik materiallar göst ərir ki, haqqında sözü gedən əmək bölgüsü sistemi təkcə Başkeçid yox, Gürcüstan az ərbaycanlıları (türkləri) yaşayan digər bölgələrin əhalisi üçün Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|