Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

Ağazeynal A.Qurhanzadif 
SƏKKIZINCI BOLMƏ
 
ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİK: DAYANIQLI İNKİŞAF 
SİYASƏTİ, STRATEGİYASI 
"İNSAN - ƏRZAQ" TƏHLÜKƏSİZLİK SİYASƏTİ 
VƏ İDARƏ EDİLMƏSİ 
İ
 
nsan-ərzaq təhlükəsizlik siyasəti mürəkkəb daxili quruluşa malik- 
dir. Elmi-tədqiqat mərkəzlərində "insan-ərzaq" modelini aşağıdakı 
problemlər üzrə araşdırmaları aparılırd^^ 
* Ərzaq təhlükəsizlik siyasəti- dövlətin bütün ərzaq milli ehtiyatlarına tam 
nəzarəti və sərbəst iqtisadi qərarların həyata keçirilməsi; 
*  Milli  "insan-ərzaq"  təhlükəsizliyin  dayanıqlığı  və  sabitliyinin  təmin 
edilməsi; 
*  "İnsan-ərzaq"  modelinin  özünü  inkişaf  etdirmə  qabiliyyətinin 
yaradılması; 
* Ərzaq təhlükəsizliyinin dayanıqlığını qloballaşma şəraitində qorunması. 
BMT-nin 1996-cı ildə "Ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyi haqqında Roma 
deklarasiyası"  beynəlxalq  ərzaq  təhlükəsizliyinin  dayanıqlı  inkişafı  üçün 
stimul  yaratmışdır.  Təbii  ki,  bu  deklarasiyada  "insan-ərzaq"  modelinin 
konseptual əsaslarla idarə edilməsinin əsas müddəaları öz əksini tapmışdır; 
* 
"İnsan-ərzaq" 
probleminin 
kordinasiya 
mexanizminin 
formalaşdırılması; 
*  Ərzaq  çatışmamazhğmm  əvvəlcədən  xəbər  verilməsi  sistemi  və  bey- 
nəlxlq miqyasda ərzaq bazarların monitorinqi; 
* Milli ərzaq ehtiyatlarının dayanıqlı təhlükəsizliyinin yaradılması; 
*  İnkişaf  etməkdə  ölkələrin  beynəlxalq  kənd  təsərrüfatı  məhsulları 
satışında  payının  dayanıqlı  olaraq  artırılması  yolu  ilə  onların  qloballaşma 
prosesinin mənfi təzahürlərindən qorunması. 
Məhz Roma konfransından sonra kənd təsərrüfatı məhsulları baza- 
154.
 
Revjhv of the UN ERA (United Nationas Fundfor Population Activity Present and 
Perspektive) SURVEY 2006. New York. 
 .............  ...........................^ 
132
 ==:^^==== 

---

İnsanŞiinaslıq 
rında qloballaşma fonunda özünü tam aktuallığı ilə təzahür etdirmişdir. Odur 
ki, son dövrlərdə beynəlxalq maliyyə orqanları (BEİB, AEİB, BVE və s.) bu 
sahədə böyük rol oynamışdır. 
BMT-nin  Kənd  Təsərrüfatı  və  Ərzaq  Təşkilatı  (EAO)  öz  sessiyalarında 
beynəlxalq səviyyədə insan cəmiyyətinin ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyasını 
qəbul  etmişdir.  FAO-nun  insanların  ərzaq  təhlükəsizliyi  strategiyasında 
beynəlxalq  taxıl  ehtiyatlarının  yaradılması,  o  cümlədən  milli  ərzaq 
ehtiyatlarının formalaşması və qiymətləndirilməsi siyasətini həyata keçirir. 
 
Bəşəriyyətin  inkişafı  üçün  digər  sivil  strukturlarla  yanaşı  ilk  növbədə 
insanların ərzaq məhsulları ilə təchiz edilməsi beynəlxalq təşkilatların ümdə 
vəzifəsidir. Bu sadəcə iqtisadi məsələ deyil, həm də qlobal problemdir. 
BMT-nin məlumatına görə dünyanın bir sıra ölkələrində bir günlük ərzaq 
istehsalı  2  min  kilokaloridən  yuxarı  deyildir.  Ümumiyyətlə,  dünya  üzrə  hər 
nəfərə  görə  gündə  orta  hesabla  2,5  min  kilokalorii  düşdüyü  halda,  inkişaf 
etməkdə  olan  ölkələrdə  məsələn,  yaxın  şərq  ölkələrində  2280  kilokalori. 
Afrika ölkələrində 2160 kilokalori düşür. Dünya üzrə əhalinin hər bir nəfərinin 
orta  hesabla  gün  ərzində  istehlak  etdiyi  zülalın  miqdarı  68,7  qramdırsa, 
yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  ölkələrində  müvafiq  surətdə  63,7  və  56,3  qrama 
bərabərdir. 
Beynəlxalq səvij^yədə ölkələrinin ərzaq təhlükəsizliyi siyasəti üç böyük 
bloklara ayrılır: 
155.
 
Мировая политика: проблемы, теории и практика. М., 2000. е.210. 
156.
 
Доклад о развитии че.зовека в 2000 году. Нью-Йорк. 
133 

---

Ağazeynal A.Qıırhanzadə 
 
Müasir dövrdə "insan-ərzaq" təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində 
bir  çox  ölkələrdə  aktiv  surətdə  milli  və  regional  ərzaq  strategiyası  həyata 
keçirilir. 
Araşdırmalar göstərir ki, istər milli və istərsə də qlobal səviyyədə ərzaq 
probleminin  yaranmasına  çox  saylı  faktorlar  təsir  göstərir.  Bunlara  ilk 
növbədə  təbii  şərait,  müharibələr,  istehsalın  aşağı  düşməsi,  əhalinin  alıcılıq 
qabiliyyətinin aşağı olması və s. şamil edilir. 
Ekspertlərin hesablamalarına görə dünya əhalisinin ərzağa olan tələbatının 
90% kənd təsərrüfatında istehsal olunan məhsulların hesabına ödənilir. 
Nəzərə almaq lazımdır ki, kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadə edilən 
torpaq  resursları  məhduddur.  Bu  baxımdan  kənd  təsərrüfatı  məhsul 
istehsalının artımına torpaq resurslarından istifadənin yüksəldilməsi hesabına 
nail  olmaq  mümkün  deyildir.  Ona  görə  də  "insan-ərzaq"  təhlükəsizliyinin 
təminatında istehsalın texnoloji əsaslarla təşkili əsas rol oynayacaqdır. 
Ərzağın təhlükəsizliyi- qida məhsullarının tərkibində əhalinin sağlamlığı 
üçün  zəruri  olan  qida  məhsullarının  təkkibində  əhalinin  sağlamlığı  üçün 
maddələrin (protein, karbohidratlar, zülal və s.) təmin olunması deməkdir. 
Ərzağın  təhlükəsizliyi  və  istehlakı  proseslərinin  təşkili  məntiqi  olaraq 
aşağıdakı çərçivə daxilində qurulmalıdır. 
FAO-nun məlumatına əsasən, ağır fiziki əməklə məşğul olan hər bir adam 
üçün orta hesabla bir gündə 4,5-5,0 min kilokalori, zehni əməklə məşğul olan 
adam  üçün  isə  1,5  dəfə  az,  yəni  3,0  min  kilokaloriyə  malik  olan  ərzaq 
məhsulları tələb olunur. 
BMT-nin ekspertlərinin fikrincə desək, ərzaq təhlükəsizlik modeli dünya 
təsərrüfat  sisteminin  funksiyalaşdırılmasmm  tərkib  hissəsidir  və  dünya 
siyasətində  mühüm  yer  tutur.  Buna  görə  də  ərzaq  təhlükəsizliyinin 
coğrafiyası; (1) dünya; (2) regional; (3) lokal bloklar sistemində formalaşır və 
idarə olunur. 
157.
 
Продовольственная безопасность. Киев, 2002. с. 173-174. 
158.
 
Abbasov A.F. Göstarilm asər. Sah.173. 
134 

---