Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

JnsanŞiinaslıq 
edilir.  Dövlətin  "milli  gücü"  və  "milli  təhlükəsizliyi"  terminləri  dövlətin 
fəaliyyətinin analitik kompleks qiymətləndirilməsini özündə əks etdirir. 
Hər  iki  termin  bir-birilə  müəyyən  mənada  oxşar  olsada,  lakin  eyni 
deyildir.  "Milli  güc"  anlayışı  dövlətin  beynəlxalq  əlaqəlar  sistemində  digər 
ölkələrə nisbətən gücünün müqayisə edilməsidir. 
Araşdırmalar  göstərir  ki,  milli  maraqlar  hər  bir  ölkənin  strateji 
problemidir. Müasir şəraitdə qloballaşma prosesinin ölkənin milli maraqlarına 
zərərli təsirinin neytrallaşdırılması, bu sahədə inkişafa nail olunması dövlətin 
həyata keçirdiyi fəal daxili və xarici siyasətdən bilavasitə asılıdır.Bu siyasət 
çox vaxt etnik münasibətlərin yaranmasına da təsir edir. Qeyd etmək lazımdır 
ki, Azərbaycanın erməni vəhşi seperatizminin yaratdığı Qarabağ münaqişəsi 
buna şamil etmək olar. 
Azərbaycan  Respublikası  bir  sıra  beynəlxalq  təşkilatların,  o  cümlədən 
BMT-nin,  Avropa  Şurasının  üzvüdür.  Azərbaycan  öz  üzərinə  bir  sıra  siyasi 
öhdəliklər  götürmüş  və  onları  yerinə  yetirir.  Ölkəmiz  beynəlxalq  iqtisadi, 
siyasi  və  mədəni  əlaqələrinin  fundamental  mənəvi  dəyərlərə  istinad  edərək 
sağlam siyasət etdirir. 
"Milli  təhlükəsizlik  haqqında"  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu 
(2004-cü  il)  -  dövlətin  müstəqilliyinin,  ərazi  bütövlüyünün,  konstitutsiya 
quruluşunun,  xalqın  və  ölkənin  milli  maraqlarının,  insanın  ,  cəmiyyətin  və 
dövlətin  hüquq  və  dövlətin  tərəqqisini  təmin  edən  siyasi,  iqtisadi,  sosial  və 
digər tələbatların məcmusudur. 
İnsanın sosial siyasəti Azərbaycan milli təhlükəsizlik siyasətinin inkişaf 
konsepsiyasının  tərkib  hissəsidir.  Onun  əsas  məqsədi  insanların  rifahı  və 
tələblərinin  ödənilməsi  mənbələrinin  tənzimlənməsinə  və  idarə  olunmasına 
yönəlir. 
Dövlətin sosial siyasəti insanların təminatlı gəlirlərinin formalaşmasına və 
cəmiyyətdə sosial gərginliyin aradan qaldırılmasına istiqamətləndirilir. 
123 

---

Ağazeynal A.Quı-banzadə 
(P) 
IQTISADI 
TƏHLÜKƏSİZLİK:
 
RADİKAL 
FORMASİYA
 
DƏYİŞİKLİKLƏRİ 
B
 
əşər sivilizasiyasının XX əsr cəmiyyətinin əvvəllərinin geosiyasi 
arenasında ilk radikal formasiya dəyişiklikləri 1929-1939-cu illər 
"Böyük durğunluq" mərhələsinin yaşanması ilə klassik kapitalizmdə il- 
kin keyfiyyət çevrilişinin də əsasını qoymuşdur. 
XX  əsrin  ikinci  yarısında  isə  soyuq  müharibə  kütləvi  silahlanma  və  ən 
nəhayət  sosializm  cəmiyyətinin  dağılması  ilə  bağlı  siyasi  proseslər  baş 
vermişdir.  Keçən  əsrin  30-40-cı  illərindən  başlayaraq  klassik  bazar 
iqtisadiyyatında tənzimlənmə və sosial meyillər güclənsə də makrosəviyyədə 
cəmiyyətdə  sosial  təbəqələşmənin,  əmlak  qütbləşməsinin  dərinləşməsinin 
qarşını almaq mümkün olmamışdır. XX əsrin sonu XXI əsrin əvvələrin- dən 
etibarən  güclənən  qloballaşma  dalğasının  dünyanın  iqtisadi  geosiyasi 
çərçivəsində  böyük  güclərin  suberinhisarçıhğma  xidmət  etmişdir.  Məntiqi 
olaraq  geosiyasət  insan  cəmiyyətinin  siyasi  və  iqtisadi  azadlıqlarının 
məhdudlaşması, qlobal bazar coğrafi məkanının genişlənməsi və beynəlxalq 
rəqabətin kəskinləşməsi səbəbindən deformasiyalara məruz qalmışdır. Bütün 
bunlara baxmayaraq "iqtisadi təhlükəsizlik" terminin leksikona daxil olması o 
qədər də uzun müddətli dövrü əharə etmir. İkinci dünya müharibəsindən sonra 
ABŞ-da  "Milli  təhlükəsizlik  haqqında"  qanun  (1947  ildə)  qəbul  edildikdən 
sonra  Prezident  Yanında  Milli  Təhlükəsizlik  Şurası  yaradıldı.  Milli 
təhlükəsizlik haqqında qanunda ölkənin xarici, hərbi təhlükəsizliyi ilə yanaşı 
iqtisadi təhlükəsizliyi də ön plana çəkilməyə başladı. 
İqtisadi müstəqillik- ölkənin siyasi, iqtisadi müstəqilliyinin qorunmasının 
qarantı olub, beynəlxalq münasibətlər sistemində reytinqini xarakterizə edir. 
Hər  bir  ölkənin  iqtisadi  inkişafın  bütövlükdə  bazar  amillərinə  əsaslanmış 
əhalinin sosial vəziyyətində gərginliklər doğurmaqla yanaşı dövlətin strateji 
maraqlarını da konyuktur dalğalanmalarından asılı edir.'3^ 
135.
 
C.П.Капица. Göstarihn əsəri, səh. 117. 
136.
 
Пробж’.мы г.юбальпой безопасности. M., 2000. с.64. 
137.
 
R.Kennedi. The Rise and Tall of The Great Powcps. H.-Untrin, Human, 1987.p.43. 
138.
 
Кейпе Д.ПС. Избранные произведения. M.,1998. e. 127. 
- ■  
124
 
.    - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  ^  

---

İnsanŞiinaslıq 
İqtisadi təhlükəsizlik çoxsaylı və kompleks səciyyə daşıyır: 
*
 
Dövlətin suverenliyi; 
*
 
Milli iqtisadiyyatın inkişafı; 
*
 
Beynəlxalq ticarət sisteminin yaradılması; 
*
 
Milli siyasi sisteminin və dövlətçiliyin qorunması; 
*
 
İqtisadi immunitet və özünü müdafiənin mövcud durumu. 
Siyasi  sistemin  fəaliyyət  imkanları  iqtisadi,  hüquqi  və  təşkilati 
mexanizminin formalaşdırılmasmdan bilavasitə asılıdır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  artıq  müasir  şəraitdə  qloballaşma  prosesi 
dövlətlərin  müstəqil  iqtisadi  siyasətini  böyük  ölkələrin  maraqlarına  uyğun 
dəyişdirmək üçün mühüm  bir mexanizmə çevrilməkdədəir. Q.Kis- sencerin 
fırincə  qloballaşma-sadəcə  olaraq  ABŞ-m  siyasi  və  iqtisadi  maraqlarının 
dünya miqyasında yeridilməsindən başqa bir şey deyildir. 
Beləliklə,  iqtisadi  təhlükəsizliyin  elmi-nəzəri  məsələlərini,  o  cümlədən 
ona  yanaşmaları  ümumiləşdirərək  belə  qənaətə  gəlmək  olar  ki,  problemin 
mahiyyətini üç aspektdən təsnifləşdirmək mümkündür: 
*
 
İqtisadi  təhlükəsizlik-  ölkənin  milli  iqtisadiyyatını  daxili  və  xarici 
tendensiyalardan qorumaq üçün zəruri məcmusu kimi dəyərləqdirilir.'“^*^ 
*
 
İqtisadi təhlükəsizlik- milli iqtisadiyyatın mövcud durumunun ölkənin 
həyatı əhəmiyyətli maraqlarını müdafiə etmək kimi xarakterizə edir. 
*
 
İqtisadi  təhlükəsizlik-  iqtisadiyyatın  imkanlarının  beynəlxalq 
münasibətlər səviyyəsində xarakterizə olunur. 
*
 
İqtisadi  təhlükəsizlik-  suveren  dövlətə  iqtisadi  sfera  ilə  bağlı 
təhlükələrin qarşısının alınmasına kompleks tədbirlər sistemini reallaşdırır. 
139.
 
Киссепджер Г. Hy.vaia ли Америке внешняя по.ттика? М., 2002. с. 320. 
140.
 
Абалкин Л.М. О поиека.х новой стратегии. М., 2000. с. 310. 
141.
 
Харрод К.П. Теории эконо.иичкской дина.мики. М., 2000. с. 31. 
142.
 
Cohen S. Crime and politice spot the differcce. P.1-21. 
125 

---