Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT
Nadir əlyazma 19
özünün müqəddimədə yazdığı kimi “... şairlər və əcəmlər üçün çox faydalı idi”. Belə ki, istənilən sözü bu qayda ilə lüğətdən tez tapmaq olurdu. Hər hissə 9 “vəznə”, hər “vəzn” 9 “növə” ayrılmışdır. Burada sözlər reqressiv üsulda – sait və samitlərin dəyişməsini nəzərə almaq şərtilə verilmişdir. Lüğətdə əvvəl iki, sonra üç, dörd, beş, daha sonra altı, yeddi hərfli sözlər yerləşdirilmişdir. Lüğətin yazılma tarixinə gəldikdə “Qanun əl-ۥədəb”in Türkiyədə Əsəd Əfəndi kitabxanasında (№3252) saxlanılan əlyazma nüsxəsinin sonunda kitabın hicri 545-ci (1150) ildə yazılması qeyd olunur. Təbriz əlyazma nüsxəsinin (Soltan əl-Qərayi nüsxəsi) müqəddiməsində isə əsərin yazılma tarixinə dair aşağıdakı sözləri oxuyuruq: “Mən Allahın köməyi ilə “Qanun əl-ۥədəb”i çərşənbə günü, günorta vaxtı, Şəvval ayının 7-də hicrətin 549-cu (1154) ilində tamamladım. Dörd il şirin canımı bu əsərin üzərində qoydum”. İran tədqiqatçısı Əli Nəqi Munzəvinin fikrincə “... əsər hicri 545-ci ildə tamamlanmışdır. Görünür Hübeyş Tiflisi sonrakı dörd il müddətində onun üzərində yenidən işləmiş, əsəri təkmilləşdirmiş və yenidən köçürmüşdür” (5,65-66). Müəllifin özünün yuxarıdakı qeydinə əsasən deyə bilərik ki, ədib lüğəti hicri 545/1150/-ci ildə başlamış, hicri 549/1154/-cu ildə tamamlamışdır. O, “dörd il şirin canımı qoydum”, - dedikdə kitabın üzərində yenidən işləməsinə deyil, onu dörd ilə bitirməsinə işarə etmişdir. Əsərin adına gəldikdə isə Katib Çələbi “Kəşf əz-zünun”da göstərir ki, kitabın tam adı “Qanun əl-ۥədəb fi zabti kəlimət əl-ۥərəb”dir (Ərəb kəlmələrinin hərəkələnməsində ədəbi qanun). XIX əsrdə yaşamış və Katib Çələbinin ənənəsini davam etdirərək onun əsərinə əlavə (zeyl) yazan görkəmli türk alimi İsmayıl Paşa Bağdadi də “Hədiyət əl-ۥarif” kitabında bu adı olduğu kimi təkrar edir. Soltan əl-Qərayinin nüsxəsində isə əsərin adı “Qanun-i ۥədəb” yazılır. Göründüyü kimi, bu nüsxədə əsərin adı fars dili qanunlarına uyğun olaraq izafət tərkibində verilmişdir. Əli Nəqi Munzəvinin fikrincə, müəllif bilərəkdən əsərin adını farslaşdırmışdır (5, 65). Fikrimizcə İran tədqiqatçısının dedikləri o qədər də, inandırıcı deyildir. Belə ki, bizcə əsərin adının həqiqətdə olduğu kimi deyil, farslaşdırılmış şəkildə verilməsi kitabın üzünü köçürən xəttatın düzəlişidir. Görünür, əsərin üzünü köçürən katib fars olmuş və başlığı “Qanun-i ۥədəb” kimi yazmışdır. O biri tərəfdən Munzəvinin dediklərində, o cümlədən əsərin adını qısaldılmış şəkildə verilməsində bir həqiqət var: Hübeyş Tiflisinin uzun və mürəkkəb başlıqdan
f.e.n., dos. Çimnaz MİRZƏZADƏ 20
əl çəkib sadə yolla getməsi onun kimi böyük alimin yazıçılıq məharətini göstərir. Biz lüğəti müəllifin özünün müqəddimədə yazdığı kimi, “Qanun əl- ۥədəb” adlandırmağı düzgün hesab edirik. Beləliklə, Azərbaycan alimi Əbu-l-Fəzl Hübeyş Tiflisinin “Qanun əl- ۥədəb” əsərinin tədqiqatı orta əsr ərəb leksikoqrafiyasının inkişafının öyrənilməsi üçün geniş imkanlar açır. Nadir əlyazma 21
1.
Абу-л-Фазл Тифлиси. Описание ремесел /Перевод с персидского, введение и комментарии Г.П.Михалевич. М., 1976. 2.
nationale, t. I-IV, Paris, 1905-1934. 3.
Eilers W. und Heinz W. Persische Haudschriften Teil J.Hrsg von Wilhelm Eilers. Beschreiben von Wilhelm Heinz, Wiesbaden, 1968, № 286. 4.
Tehran, 1315-1318, т.1, s. 247-250. 5.
نارھت ع عوزنم
, ىسيلفت شيبخ , نھرف
گ شناكن ىسرافب ىبرع ىاھ همان
,
6. Rieu Ch. Supplement to the Catalogue the Persion Manuscripts in the Britisch Museum, London, 1825. 7.
راشفا جريا , تاعانصلا نايب , نھرف
گ نيمز ناريا چ ا
متسيبات لوا دلج زا مود ١٣٣٢
- ١٣٥٣ f.e.n., dos. Çimnaz MİRZƏZADƏ 22
РЕДКАЯ РУКОПИСЬ доц. Ч.Х.МИРЗАЗАДЕ
В развитии и усовершенствовании арабской рукописи активная роль принадлежит также азербайджанским ученым. Одним из ярких представителей арабо-персидской культуры является выдающийся азербайджанский ученый – энциклопедист XII века Абу-л-Фазл Хубейш Тифлиси. Из филологических работ ученого наибольший интерес вызывает его фундаментальное лексикографическое сочинение «Ганун ал-ۥадаб». При исследовании сочинения наше внимание занимали главным образом две центральные проблемы: роль, которую сыграл ученый в арабской лексикографии и его новаторство в этой области.
An active role also belongs to Azerbaijani scientists on improvement and development of Arabic manuscripts. One of the brilliant representatives of Arabic-Persian culture is the well-known Azerbaijani scientist- encyclopaedist of XII century Abu-l-Fazl Hubeysh Tiflisi. From the scientist’s philological works his fundamental lexicographic composition “Qanun al-adab” provokes the most interest. On investigating the composition two basic problems mainly attracted our attention: the role that the scientist played in Arabic lexicography and his innovation in this sphere. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|