Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

 
 
51
Sonuç 
 
 
Göçebe yaşam tarzı ve animizm, ozanlık geleneğinin süre gitmesinin başlıca besleyici 
bağlamlarıdır. Her ne kadar günümüz Moğolistan toplumunda yaygın inanç biçimi 
Budizm olsa da, Moğol budizmine özellikle kırsal alanlarda etkin bir şekilde işlemiş 
olan animist ögeler ozanlık geleneğine güçlü bir bağlam oluşturur. 
 
Manevi bir kimlik olarak ozanın, animizmin manevi figürü olan manevi lider (şaman) 
ile pek çok ortak yönü vardır. Bununla birlikte sorumlulukları bazı açılardan manevi 
liderinkinden çok farklıdır. Ozan inisiyatifini kullanarak söylediği sözleri dinamik bir 
şekilde yeniden oluşturur. Sözlü aktarımla değerlerin yayılmasında günün ihtiyaçlarına 
göre çeşitli düzenlemeler yapmak ve böylece anlatılan hikayelerin güncel anlamlar 
kazanmasını sağlama yeteneğine sahiptir.  
 
Ozanlık pratiği ender olarak kadınlarda da görülmekle birlikte, ağırlıklı olarak bir erkek 
uğraşıdır ve yukarıda sözü edilen yetenekler 13 yaşında, ergenlik ile başlayan ve 12 
aşamada 4 yıl kadar bir süren bir eğitim sürecinde geliştirilir. Animist ögeler bu eğitim 
sürecinde de görülür. Usta-çırak ilişkisine dayalı eğitimde usta, verdiği örneklerde 
çevredeki doğanın parçalarıyla ilişkiler kurarak çırakta eğitimi verilen konuyla ilgili bir 
kavram oluşmasını sağlar. 
 
Sonuç olarak, Moğol ozanlık pratiği, toplumda bugün yaygın olan Budizm inancını 
izlemekten çok, animist inanç pratiğine dayanır. Ozanlığın, değer aktarımıyla ilgili 
olması ve inançsal konulara yalnızca değerler çerçevesinde yer vermesi, bu iki ayrı 
pratiğin, Budizm ve animizmin yan yana yaşamasına olanak tanır.   
 
Khömmei çoğunlukla söz ile katışıksız, duru ve normal olarak (doğuşkanların bir arada 
duyulmasının aksine) söylenen bir parçaya eşlik eden vokal partisyonu yada tek başına 
söz ile ezgi söylemede kullanılan ve eğitimle geliştirilen ileri bir vokal tekniğidir. 

---

 
 
52
Bunun yanı sıra Budist meditasyonlarında ve manevi lider tarafından iyileştirme, 
sağaltım ve ibadet amaçlı olarak sözsüz ve ezgisiz bir biçimde bir ses üretim biçimi 
olarak da kullanılmaktadır. 
 
Teknik olarak manevi liderin ve Budist rahibin söylediği Khömmei alt türleri ile ozanın 
söylediği Khömmei alt türleri teknikleri aynıdır. Ancak formatta ve sosyal işlev 
bakımından farklılaşırlar. Amaçsal olarak ozanın söylediği (animistik) khömmei dışarı, 
göğe doğru içten gelen seslerin yükselmesi olarak algılanırken, meditasyon amacıyla 
icra edilen khömmei vücudun içine doğru yolculuk yapmak ve bu yolla alt evrene 
ulaşmak için yerküreyle bütünleşme olarak tanımlanabilir. 
 
Ancak bu farklılığın ötesinde; ister hikayelerin arasında bir ses söyleme vokali yada bir 
söz söyleme pratiği olarak isterse de ibadet amacıyla icra edilsin khömmei söylerken 
birden fazla sesin kullanılmasının Moğol animizmi ve Moğol budizminde kendini 
gösteren insanın içinde doğayla etkileşim halinde bulunan birden fazla ruhu temsil ettiği 
bu tezin hipotezini oluşturmaktadır. 
 
Khömmei’de ezgiyle söylendiklerinde pentatonik varyasyonlarla modüler seslerin 
performatif doğaçlamasıyla icra edilen, ezgiyle söylenmediklerinde ise tek başına kendi 
ses özellikleriyle icra edilen ve birbirinin doğuşkanları olarak duyulan sesler mutlaka iki 
bazen de birbiriyle ilintili üç sesin aynı anda söylenmesi şeklinde işitilmektedir. Bu 
vokal pratiğinin insanın içinde bulunan üç temel ruhla ilgili olduğu düşünülebilir. 
Çünkü Moğol animizminde ise insanın içinde üç ayrı ruh olduğuna inanılır. Bu ruhların 
ikisi tek başına insanın vücudundan ayrılıp geri dönebilir. Ancak üçüncü özel önem 
atfedilen bir ruh ‘suld’ bir ruh insan ölene kadar yerini terk etmez. Bu yüzden insanın 
ölene kadar üç, hastalık zamanlarında ise en az iki ruha sahip olduğuna inanılır. Bu 
ruhlardan ikisi ise gündelik hayatta daha yakın olduğumuz ve farkındalıkları için özel 
çabalar harcamayacağımız iki ruha ve dünyanın sonuna kadar dünyaya ait olan ve 
farkındalık için odaklanma isteyen en kuvvetli en esansiyel (olmazsa olmaz, vücudu 
terk ettiğinde insanın hayatının da bittiğine inanılan, en önemli olarak kabul edilen bir 
ruh) ‘suld’ isimili ruhların seslenmesine tekabül edebileceği düşünülebilir. Böylelikle 

---

 
 
53
bu üç ruhun ilişkisinde ‘suld’ nin farklılaşmış olarak dünyaya ait tek ruh olduğu ve 
bunun da khömmei pratiğinde en pes sesi temsil ettiği düşünülebilir.  
 
Khömmei’deki iki ya da üç sesin arasındaki uyum mutlu, huzurlu ve doğru yaşamak 
için bu ruhların zaman zaman birleşip güçlenmeleri ve dengede olmaları gerektiği ve 
doğayla ve ruhlarla dengeli (Moğolca tengş) yaşama inancını pratik olarak pekiştirdiği 
görülebilmektedir. Pratik ile ilgili olarak Khömmei’nin, Moğol animist inancında ve 
Moğol budizminde dönüşen, farklılaşan ve bazen de benzerliğini koruyan inançlarla 
ilgili olduğu düşünülebilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
54
Kaynakça  
(Ekler Kaynakça’nın içinde belirtilmiştir.) 
Hazırlayanlar: Arıkoğlu, Ekrem; Borbaanay, Buyan Tuva Destanları Mögaa Şagaan 
Toolay, Tana-Herel, Ton-Aralçın Haan, Kangıvay-Mergen, Bayan-Toolay, Aldın 
Çaagay Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 2009 
(Bu kaynaktan alınan Mögaa Şagaan Toolay destanının metni aynı zamanda bir uzun 
şarkı örneği olarak tezin 2. ekidir.)  
 
Assoune, Nadine  The Bards Of Ghengis Kahn Mezzo Film 2001 Paris 
(Bu görsel belgesel aynı zamanda bu tezin 1. ekidir.) 
 
Büyük Türkçe Sözlük Türk Dil Kurumu Yayınları 2009 Ankara 
 
Blacking, John.Music, Culture and Experience:Selected Papers of John Blacking 
(Chicago Studies in Ethnomusicology) Chigoago Universty pres.1995 Chicago 
 
Cosi, Pierrot; Tisato, Griziano “On The Magic Of Overtone Singing” İtalya Ulusal 
Bilgi Teknolojisi Bilimleri Enstitüsü- Diyaletojolik Fonetik Bölümü Milano 2004 
 
Frank Gills, Merriam Alain P.Wesleyen Ethno-Musichology and Folk Music: And 
international bibliography of dissertations and theses/compiled and annotated 
University Press For The Society Of Ethnomusicology 1992 Indianapolis 
Galgut, Peter Humming Way To Your Happiness: An Introduction to Tuva and 
Overtone Singing From Around The World. O Books U.S.A. 2005 
Gejin, Chao “The Oirat Epic Cyle Of Jangar” Oral Traditions 2001  
Hartog, Leo de
 Ghengis Kahn: Conqueror Of The World
 Taurispurke Paperbacks New 
York 2004 
 
Juha Janhunen (ed.) The Mongolic languages and linguistics 

---

 
 
55
(Routledge language family series ; 5) 2000 Kopenhag 
 
Marsh, Peter, Taylor K, The Horse-head Fiddle and the Cosmopolistan Of Mongolia 
(Current Research in Ethnomusicology) 2009 Indianapolis 
 
Ozer, Yetkin Müzik Etnografisi Dokuz Eylül Yayınları 2005 İzmir 
 
Rough Guide To World Music Of Central Asia Anthology U.S.A 1998 
 
Saraç, Ender Ayurveda Doğan Kitap 2009 İstanbul 
 
Stewart, Julie Main Lines Of Mongolian Shamanism 2001Golomnt Center For 
Shamanic Studies pres.Ulan Bator 
 
Stewart, Julie Moğolistan Şamanizminin Ana Hatları Golomnt Center For Shamanic 
Studies pres. Kısaltma: 
http://www.hermetics.org/samanizm.html
 çeviri:Kemal 
Menemencioğlu  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 

---

 
 
56
Özgeçmiş 
1980’de İstanbul’da doğdu. Plak koleksiyonculuğu ve Piyano çalıcılığı yaptı. 1998-
1999 yıllarında özel bir radyoda program yapımcılığı, 1997-2005 yılları arasında çeşitli 
görsel sanat/müzik dergilerinde ve web sitelerinde müzik yazarlığı yaptı. 1999’da 
Y.T.Ü. Sanat ve Tasarım Fakültesinde Duysal Sanatlar Tasarımı Programına girdi. Prof. 
Dr. Ahmet Yürür ve Dr. Mark Lindley’le müzikoloji, kompozisyon ve müzik tarihi 
hakkında çalıştı. 2002’den beri Process Music Project isimli bir müzik grubuyla 
çalışmalarını sürdürmektedir. 2007’den beri Prof. Dr. Yetkin Özer ile etno-müzikoloji 
çalışmaktadır.. 
Çalışmalarından Örnekler: Drum N’ Bass, Earl Brown’ın “açık form”u üzerine 
inceleme, Birinci Viyana Okulu (Haydn, Mozart, Beethoven) müzik karakterleri, İlhan 
Mimaroğlu –Tract üzerine incelemeler. (2001 yılında İstanbul’dan Yeni Müzik atölyesi 
kapsamında Borusan Kültür Merkezi’nde sunulmuştur.), İlhan Mimaroğlu’nda 
“postmodernizm” kavramı, John Cage-Indeterminacy, Anton Webern’in 50’li yıllardan 
sonraki Amerikan Çağdaş Müziği Üzerine Etkileri, A.B.D.‘de “W.A.S.P.” kavramı ve 
W.A.S.P. Rock grubu. 
 Müzikal Çalışmalar ve Kompozisyonlar: Unplayable Electro-accoustic Shit For 
Piano, Violin, Cello, Contrabass, Celeste, Glockenspiel and the door bells. (2001), A 
Piece For Violin, Cello and Piano. (2001), Laughable –flute and alto flute- (1999) 
Opportunity album - with ‘Sad Eyed Lemurs’- (2002), Untitled album –with ‘Sad Eyed 
Lemurs’- (2003) Process Music Project (2003) Tüm albümler açık radyoda çalınmıştır.  
 

---

 
 
57
Özet 
 
 
Bu tez, Moğolistan, Tuva ve Sibirya’daki göçebe, avcı-toplayıcı topluluklar arasında 
ozanın kimliği hakkında çalışmayı hedeflemiştir. Ozanın ritüelistik performansı, ses 
üretimi ve onların işlevleri açısından değerlendirilmiştir. Ozanın performansında zaman 
içinde değişiklik olmasını zorlayan nedenlerin bir kısmı, değişikliğin ajanları olarak 
modern politikalar, sömürgecilik ve küresel kapitalizmin darbesi olduğu düşünülmüştür. 
 
Katmanlı olmayan Moğol toplumunun içinde ozanın durumu; Moğol Animizmi 
animizm ( popüler kitle kültüründe daha çok Şamanizm olarak bilinir), göçebe yaşam, 
ekonomik ve sosyal işlevler açısından değerlendirilmiştir. Örneğin, bir şamanın 
performansı manevi bir lider olarak, kozmik güçle birleşmenin pratiğini kapsarken; 
ozanın performansındaki değerlerin aktarımı adı verilen eylem, bazı diğer işlevleri 
görmüş ve Moğolistan’ın budist coğrafyasında eskiden var olan inanç sistemine 
saygının sürdürülmesi fırsatını vermiştir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
58
Abstract 
 
 
This thesis aims to study identity of bard among nomadic, hunter-herder communities of 
Mongolia, Tuva and Siberia. The bard’s ritualistic performances are viewed in terms of 
the sound production and their functions, the impact of modernist policies, colonialism 
and global capitalism as agents of change on this spiritual act which are some of the 
causes that force a process of change on the bard’s performance. 
 
The status of the bard within the non-layered Mongolian society assessed from 
viewpoint of Mongolian animism (shamanism in popular social perspective), nomadic 
life, economic and social functions. For instance, while the performance of a shaman as 
a spiritual leader includes the practice of unification with cosmic power that of bard has 
some other functions, namely transmission of values leaving the opportunity for the 
bard practice to maintain in a budist realm in regard to belief system.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
59
EK-1 CD 
1- Assoune, Nadine The Bards Of Ghengis Kahn Mezzo Film 2001 Paris 
2- Khömmei Alt Tipi Vokal Ses Örneği 
3- Szygt Vokal Ses Örneği 
4- Kargyra Vokal Ses Örneği 
 

---

 
 
60
EK-2  
Hazırlayanlar: Arıkoğlu, Ekrem; Borbaanay, Buyan Tuva Destanları Mögaa Şagaan 
Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 2009 
 

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---