47
Akış Çalgı
Morin
Hur
Doruğunda
Düğün törenleri yapılır
Morin Huur
Khömmei + Morin Huur + Boru
Değişik
arazilerin
Sınırlarının birleştiği yerde
Üzerinde, kutsal gösterge taşıyan
çadırlar vardır
Morin Huur
Ağaçlıktır
dünzhin garav tepesi
Morin Huur
Khömmei + Morin Huur + Boru
başbuğumuz
dünzhin garav
bezenmiştir
dünzhin garav
güzel çizilmiş
dünzhin garav
göz kamaştıran
dünzhin garav
kayalık
dünzhin garav
başbuğumuz
dünzhin garav
Morin Huur
Khömmei + Morin Huur + Boru
Adret tarafından
bakıldığında,
manastırı görülür
Mançurya sanatlarının
bezemelerle kaplı
mercandan yapılmış
o görkemli, güzel
kanagay’dır (dergâh)
siyasal iktidar kaynağı
Morin Huur
48
herkesin toplandığı
merkezdir
zambuu kıt’ası için
ve halkı için
dağların başta gelenidir
Buna
dunzhin garavın
kanagay’ı
(dergâhı) denir.
Khömmei + Morin Huur + Boru
(Köhmmei söyleniyor ve ozanın yanındaki başka bir ozan khömmei
performansı boyunca khömmei sesine yakın bir ses çıkaran boru üflüyor)
Şarkının melodisi khömmei sesleriyle bitiyor.
30
4.4 Khömmei Eğitimi
Khömmei eğitimi 13 yaşında başlamaktadır. Khömmei eğitimi alacak olan çocuğun
seçiminde khömmei söyleyen bir aileden gelmiş olması, ağız ve yüz yapısı dikkat edilen
öğelerdir. Khömmei eğitimi alacak çocuğun yetişme süreci, ilk olarak, ailesinden, ya da
yaşça
büyük bir kişiden, sözlü olarak tarih anlatılmasıyla başlıyor. Zaman-zaman hailai
vokal tekniği kullanılarak verilen bu tarih eğitimi Khömmei şarkıcısı için ses eğitimi
almaya başlamadan önce edinmesi gereken önemli bir bilinç olarak algılanıyor. Çünkü
khömmei söyleyen şarkıcıdan beklenen, köklerine bağlılık ve eskiye duyulan özlem
duygularının dinleyen kişiye eksiksiz olarak iletebilmesidir. Bunun için de,
eskiye ait
öğrenmesi gerekenlerin ona daha eğitimin bu ilk aşamasında öğretilmesi gerekiyor.
30
Assoune, Nadine
The Bards Of Ghengis Kahn) Video Belgesel Mezzo Film 2001 Paris 26:05- 32:55
49
Cengiz Han’ın Ozanları
31
isimli bir belgeseldeki bir Khömmei eğitimi örneğinde, bu ilk
aşamada khömmei öğrenecek olan çocuğa dedesi tarafından anlatılan bilgiler iki açıdan
incelenebilir. Dede ilk olarak çocuğa kendi ailesinin khömmei söyleme geçmişinden
bahsediyor ve çocuğa bu işte 7. kuşak olacağını söylüyor. Daha sonra konuyu daha
genel bir açıdan
ele alarak, çocuğa kendi toplumunun tarihinden, coğrafi olarak yakın
olan diğer toplumların kültürüyle kendi kültürlerinin farklılığından ve, farklı iktidar
dönemlerinde, toplumlarının yapısının nasıl farklılaştığından söz ediyor.
32
Khömmei söyleyecek olan çocuğa uygulanan bu tarih eğitiminden sonra çocuktan
beklenen ata binmesini öğrenmesi ve ikinci olarak Khömmei temelli daha özel bir tarih
bilgisi almasıdır. Bu ikinci tarih bilgisi Khömmei söylemenin tarihi olarak
tanımlanabilir. Burada khömmei söylemenin nasıl başladığı ve eğitimi hakkında bazı ön
bilgiler veriliyor. Cengiz Han’ın Ozanları belgeselinde oğluna khömmei söylemeyi
öğreten baba ona khömmei’nin ilk olarak “Altın Orda zamanında” gelenekselleştiğini ve
batıdan doğuya doğru geldiğini anlatıyor. Söylenen ilk khömmei olarak Cengiz Han’ın
yani Timuçin’in babası olan Yesukhe’nin oğluna Alezan isimli güzel bir atı yakalamak
için öğrettiği khömmei’yi gösteriyor. Bu arada khömmei’nin ortaya çıkışıyla
ilgili inanç
temelli bir bilgi de veriyor. Khömmei’nin ilk söylenmeye başladığı zamanda
Moğolistan’da budizmin olmadığını ve şamanistik inançların yaygın olduğunu söylüyor.
Gerçekte khömmei öğretiminde baştan sona animist (şamanistik) bir perspektif var.
Özellikle, iki sonraki paragrafta bahsedilecek olan, “bulutları gözlemleyerek khömmei
öğrenme”ye dayalı ses eğitimi bununla ilgili. Ardından çocuğa khömmei’nin
derecelerinden bahsediyor. Khömmei öğreniminde 12 derecenin olduğunu söylüyor ve
12 dereceden 5’ini 15 yaşına kadar öğreneceğini, 16 yaşında 6. dereceyi, 17 yaşında da
7. dereceyi öğreneceğini anlatıyor. Khömmei öğreniminin 12. derecesinde,
son olarak,
Khömmei şarkıcısının kendi khömmei’sini bestelemesi bekleniyor. Khömmei öğrenecek
31
Assoune, Nadine
The Bards Of Gengis Khan Video Belgesel Mezzo Film 2001 Paris 35:45-40:05
32
Assoune, Nadine
The Bards Of Gengis Khan Video Belgesel Mezzo Film Paris 2001 Paris 16:41-
20:56
50
çocuğun, bu dereceleri öğrenirken,
bir yandan da, nefesini güçlendirip kontrol etme
yeteneği ve gırtlağını kullanma yetisinin güçlendirilmesi gerekiyor.
33
4.5 Khömmei Eğitiminde Animistik Öğeler
Animizmin bugün birçok inanç pratiğinin içinde yaşadığını söyleyebiliriz. Avcı-
hayvancı katmansız göçebe Moğol toplumunda şarkı söylerken başvurulan doğayı taklit
ve insanı saran çevresel faktörlerin bir yol gösterici olarak algılanması animizm
(doğasal inanç ve düşünce) ile ilgili olduğunu belirtmek açıklayıcı olacaktır.
Khömmei öğretimi açık alanda gerçekleşiyor ve temel olarak ustanın, çırağın doğayı
taklit yeteneğini geliştirmesine dayanıyor. Usta eğitimi verirken çıraktan gökyüzüne
bakmasını ve bulutları izlemesini istiyor. Arkasından da akan suya bakmasını ve onu
gözlemlemesini istiyor. Gökyüzünde bulutların neler yaptığına dikkat etmesinin
khömmei öğrenmek için çok önemli olduğunu anlatıyor. Cengiz Han’ın Ozanları görsel
belgesel örneğinde khömmei eğitimi veren babası çocukla birlikte bulutları gözlemliyor.
Onların nasıl gökyüzünde ilerlediğine, birbirlerinden nasıl ayrılıp
tekrar birleştiğine ve
ufalıp incelerek nasıl kaybolduklarını dikkatle izlemesini istiyor. Ardından
kompozitörlerin nasıl müzik bestelediklerini anlatıyor ve onların porteye notalar
yazdıklarını, çalıp söyleyenlerin de bu notaları okuduklarını söylüyor. “Ancak khömmei
söylerken biz böyle yapmayız” diyor. Birşey yazmaz ve birşey okumayız. Direk olarak
çevremizdeki hareketlere bakıp onları okur ve söyleriz” diyor. Bu khömmei söylemeyi
öğrenmenin en temel noktalarından biridir.
34
33
Assoune, Nadine
The Bards Of Gengis Khan Video Belgesel Mezzo Film 2001 Paris 16:41-20:56
34
Assoune, Nadine
The Bards Of Ghengis Kahn Video Belgesel Mezzo Film 2001Paris 16:41- 20:56