Əfqanıstan: Sovet işğalından Amerika müdaxiləsinə
Yüklə 2,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - 10 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ
- - 11 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ
- - 12 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ
- 10 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ | MƏSIAĞA MƏHƏMMƏDI lərinin ümumi sayı 13 nəfər idi). Həmin dövrdə yaradılmış ali hakimiyyət orqanı – Mərkəzi Komitənin üzvlərindən təqribən yarısı sol elementlərdən ibarət idi [89, 190], o cümlədən, bəzi məlumatlara görə, «Pərçəm»in lideri Bəbrək Karməl də həmin qurumun üzvü idi. Bu və bəzi digər faktlar müəyyən müəlliflərin 17 iyul çevrilişi- nin SSRİ-nin bilavasitə yardımı ilə baş tutduğu fikrini irəli sürmə- sinə səbəb olmuşdur [115, 144]. Hər halda Sov.İKP MK-nın baş katibi L.İ.Brejnevin rəhbərlik etdiyi partiyanın XXV qurultayında (1976-cı ilin əvvəllərində) Əfqanıstandakı hakimiyyət dəyişikli- yini alqışlaması sovet rəhbərliyinin bu hadisədən məmnun oldu- ğunu göstərirdi. SSRİ hökumətinin bu məmnunluğunu Sov.İKP MK ilə bilavasitə əlaqədə olan ƏXDP fraksiyalarına çevrilişdən təqribən 4 ay sonra verdiyi tövsiyə də aydın şəkildə ortaya qoyur. Həmin tövsiyənin mahiyyəti Davudun dəstəklənməsindən ibarət idi. 1974-cü ilin iyununda Davudun SSRİ-yə ilk rəsmi səfərindən və sovet rəhbərliyinə verdiyi məlumatlardan sonra Sov.İKP MK «Xəlq» lideri Nur Məhəmməd Tərəkini və «Pərçəm»in başçısı Bəbrək Karməli ikinci dəfə çəkişmə və ambisiyaları kənara qo- yub «respublika rejiminin hərtərəfli müdafiəsinə» çağırmış və bununla da onların hakimiyyət iddialarını dəstəkləməyəcəyinə açıq şəkildə işarə etmişdi. Davud xanın «qansız çevrilişi» (hadisə zamanı cəmi 4 polis həlak olmuş və Kabul çayına düşən tankın ekipajı ölmüşdü [70, 374]) ərəfəsində ölkənin siyasi spektri kifayət qədər mürəkkəb və qarışıq idi. «Demokratikləşmə onilliyi» çeşidli siyasi-hərbi qruplaşmaların meydana çıxmasına, mətbuatın canlanmasına şərait yaratmışdı. Ölkənin siyasi həyatında millətçilərdən tutmuş liberallara, maoçulardan tutmuş islamçılara qədər müxtəlif cərə- yanlar təmsil olunurdu və deyildiyi kimi, sol-marksist və kom- munist qüvvələrin mövqeyi kifayət qədər güclü idi. Əfqanıstanda təkpartiyalı sistemə söykənən avtoritar idarəçilik üsulu bərqərar - 11 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ | MƏSIAĞA MƏHƏMMƏDI etməyi hədəfləyən Davud xan yetərincə siyasi təcrübə və iradəyə malik mahir oyunçu kimi ikili bir taktika ilə bu məqsədə nail ol- mağa çalışmışdır. O, bir tərəfdən, rəqib partiya və təşkilatların əhali arasında az-çox dəstək qazanan ideyalarını mənimsəmək və onları ideoloji baxımdan tərksilah etmək, digər tərəfdən isə müxtəlif üsullarla onlara fiziki cəhətdən ölkənin siyasi həyatın- dan uzaqlaşdırmaq, qabaqlayıcı çevriliş ssenariləri ilə həbs və edam etmək xəttini yürüdürdü. Belə ki, Davud xanın hakimiyyətə gəldikdən az sonra elan et- diyi «milli inqilab nəzəriyyəsi» (həmin nəzəriyyə onun 1977-ci ildə yaratdığı Milli İnqilab Partiyasının ideologiyasını təşkil et- mişdir) millətçilik, islam, demokratiya, vətənçilik, anti-müstəm- ləkəçilik, milli dəyərlər, paternalizm və… sosializm kimi element- ləri ehtiva edirdi. Sosializm ideyasını o yalnız iqtisadi aspektdə götürürdü və bunu milli və islami komponentlərlə tamamlayırdı. Müsahibələrindən birində Davud xan həmin ideyanı bu şəkildə izah etmişdir: «Bizim yeni əfqan cəmiyyətinin iqtisadi əsası kimi seçdiyimiz sosializm faktiki olaraq, pozitiv, mütərəqqi və dinc yolla sosial ədalətə nail olmaq, sinfi bərabərsizlik və antaqoniz- mi ləğv etmək vasitəsidir. Bunu demək zəruridir ki, tarixi reallıq, milli mədəniyyət, cəmiyyətimizin mövcudluğunun obyektiv və subyektiv şərtləri, eləcə də həqiqi islamın ruhu bizim sosializmin tərkib hissələridir» [89, 191]. Belə bir «ideoloji işə» paralel olaraq, Davud xan əsas rəqiblə- rini sıradan çıxarmaq üçün düşünülmüş plan üzrə hərəkət edirdi. Əfqan tədqiqatçısının yazdığı kimi, «siyasi səhnədəki rəqiblərini bir-bir aradan qaldırmaq istiqamətində çalışmaqda idi» [43, 89]. Bu işdə ƏXDP (xüsusən «Pərçəm» qanadı) prezidentin təbii müttəfiqi kimi çıxış edirdi – onun özünün məhvi isə sona saxlan- mışdı. Davud xanın ilk hədəfi təbii ki, şah ailəsinə bağlı və yaxın da- irələr və Qərbyönümlü qüvvələr oldu. «Bu baxımdan o, ən güclü - 12 - ƏFQANISTAN: SOVET IŞĞALINDAN AMERIKA MÜDAXILƏSINƏ | MƏSIAĞA MƏHƏMMƏDI rəqibi sayılan və özünün də mənsub olduğu kral ailəsini aradan götürmək üçün bütün siyasi partiyaları öz tərəfinə çəkməyi ba- carmışdır» [43, 88]. Çevrilişdən təqribən iki ay sonra – 1973-cü il sentyabrın 21- də Kabul radiosu dövlətə qarşı qəsdin üstünün açıldığı və 45 nəfərin həbs olunduğu barədə məlumat yaydı. Qəsdçilərə ölkə- nin sabiq baş naziri, Mütərəqqi Demokratik Partiyanın lideri və Davud xanın yaxın qohumu Məhəmməd Haşım Məyvəndvalın başçılıq etdiyi bildirilirdi. Onunla bərabər bir neçə general, beş sabiq deputat, iri biznesmenlər, ziyalılar həbs olunmuşdu. Rəsmi «Cümhuriyyət» qəzetinin yazdığına görə, qəsdçilərin arxasında onlara maliyyə və hərbi yardım edəcəyinə söz vermiş Pakistan dayanırdı. Bir neçə gün sonra – 1973-cü il oktyabrın 1-də M.H.Məyvənd- valın həbsxanada intihar etdiyi barədə məlumat verildi. Lakin nə onda, nə indi əksər müşahidəçi və tədqiqatçılar bu versiyaya inan- mırlar. Qərbə meyli və antikommunist mövqeyi ilə tanınan Məy- vəndval, çox güman ki, çevriliş niyyətini etiraf etməsi üçün verilən işgəncələrə dözməyib özünü həbsxana kamerasında asmışdı. Onun «qəsdçilər qrupunun» həbsi və istintaqında hər ikisi «Pərçəm» üzvü olan daxili işlər naziri Fəyz Məhəmməd və Kabul polisinin rəhbəri Əbdüssəməd Əzhər xüsusi fəallıq göstərmişdilər və bu, hə- min dəstənin «Pərçəm»çilər tərəfindən Davudun razılığı ilə məhv edilməsi barədə mülahizənin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur. «İstənilən halda bu qəsdin sirri hələ də açılmamış qalır» [70, 380]. 1973-cü ilin dekabrında keçirilmiş məhkəmədə Məyvəndvala (ölümündən sonra) və daha dörd nəfərə ölüm hökmü çıxarıldı, qa- lan adamlar da müxtəlif müddətə həbs cəzasına məhkum edildilər. Cəmi bir neçə ay sonra – 1973-cü il dekabrın 20-də döv- lət çevrilişinə növbəti cəhdin üstü açıldı. Bu dəfə çevrilişçilərə ölkənin keçmiş təhlükəsizlik naziri general Həbibulla Rəhman başçılıq edirdi. Onunla bərabər 600-dən çox adam qəsddə işti- Yüklə 2,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|