Ə. Q. Abbasov

52 
 
Şəkildən  göründüyü  kimi,  faz  gərginlikləri  simmetrik 
olub, qiymətcə bir-birinə bərabərdir. Ona görə də yerə nəzərən 
şəbəkənin  izolyasiya  müqavimətləri  də  bərabər  olur,  yəni 
iz
c
b
a
r
r
r
r



.  Bu  halda  neytral  xəttin  yerə  nəzərən  gərginliyi 
sıfır olur. 
Adam  fazalardan  birinə,  məsələn  “A”  fazasına 
toxunduqda  (şəkil  12),  yerə  nəzərən  gərginliklərin 
simmetriyası pozulur. “A” fazasının müqaviməti yerə nəzərən 
azalır və aşağıdakı düsturdan hesablanır: 
a
adam
a
adam
a
r
r
r
r
r



1
 
Vektor  diaqramından  (şəkil  12,b)  göründüyü  kimi, 
gərginliklər  ulduzunun  neytral  nöqtəsi  (0), yerini  dəyişərək 0' 
vəziyyətini  aldığından  neytral  xəttin  “0”  nöqtəsi  ilə  “0'” 
nöqtəsi  arasında  U
0
  gərginliyi  (00'  vektoru)  yaranmışdır.  Bu 
halda digər iki fazanın gərginliyi, yerə nəzərən artır (
c
U

və 
b
U

 
vektorları),  adamın  toxunduğu  “A”  fazasında  gərginlik 
azalacaqdır (
a
U

 vektoru). 
(1.10) düsturuna əsasən adamdan axan cərəyan  
 
iz
adam
adam
r
r
U
I


3
3
                         (1.12) 
 hesablanır.  
(1.12) düsturundan  aydın olur ki, neytralı izolə edilmiş 
və  tutumlar  iştirak  etməyən  şəbəkənin  təhlükəsizliyi  təmin 
edən  vacib  faktorlardan  biri  faz  izolyasiyasının  yerə  nəzərən 
müqavimətidir:  İzolyasiya  müqaviməti  nə  qədər  çox  olarsa, 
adam  bədənindən  axan  cərəyanın  qiyməti  də  bir  o  qədər  az 

---

53 
 
olar. 
Elektrotexniki qurğularının texniki  istismar  qaydalarına 
görə izolə olunmuş şəbəkələrdə birfazlı yerə qapanmada, təcili 
olaraq şəbəkənin açılmasını və zədələnmiş qurğunun təmirini 
yerinə yetirən tədbirlərin görülməsi vacibir, çünki, bu halda iki 
fazanın  gərginliyinin  artması,  cərəyanda  xəsarət  alması 
təhlükəsi  artır  və  həmçinin  həmin  fazalarının  izolyasiyasının  
deşilməsi ehtimalı artır. 
İzolə edilmiş neytrala malik şəbəkələrin izolyasiyasının 
vəziyyətinə  əsasən  nəzarət  (660V-a  qədər  gərginlikli 
qurğularda),  şəkil  12-də  göstərilən  üç  voltmetrin  köməyilə 
yerinə yetirilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 12. Üç voltmetrdən istifadə etməklə nəzarət sxemi 
 
Hər hansı fazanın izolyasiya müqaviməti azaldıqda, ona 
uyğun fazaya qoşulmuş voltmetrin göstərişi də azalır, digər iki 
voltmetrin  göstərişi  isə  artır.  Torpaqlanmış  üç  voltmetrdən 
ancaq  qısa  müddətdə  nəzarət  yoxlamasını  aparmaq  üçün 
istifadə olunur.  
İzolə  olunmuş  neytrala  malik  1000V-dan  yuxarı 
gərginlikli  üçfazlı  şəbəkələrdə  torpaqlanmış  voltmetrləri 

---

54 
 
alçaldıcı transformatorlar vasitəsilə şəbəkəyə birləşirilir (şəkil 
13). 
Son zamanlar üçfazalı şəbəkələrin izolyasiyasına 
fasiləsiz nəzarət etmək üçün xüsusi cihazlardan (məsələn 
“İNC” tipli) geniş istifadə edilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 13. Voltmetrləri bir fazlı transformatorlarla birləşdirilmiş 
sxemi. 
 
Yerdən izolə olunmuş iki naqilli sabit və ya birfazlı  
dəyişən cərəyan şəbəkələri 
 
Torpaqlanmış  nöqtələri  olmayan  şəbəkəyə  adamın  bir 
qütblü  toxunmasının  izahını  verən  sxem  şəkil  14-də 
göstərilmişdir. 
Fərz olunur ki, baxılan (şəkil 14) şəbəkənin hava xətləri 
qısa  olub,  kabel  xəttindən  isə  istifadə  olunmur.  Ona  görə  də 
naqillərin yaratdığı tutumları nəzərdən atmaq olar. 
Yerdəyişmə  sxeminə  (şəkil  14,  b)  əsasən,  adamın 
toxunmaığı naqildən axan ümumi crəyanın qiyməti 

---

55 
 
           
Şəkil 14. Adamın birfazlı (və ya sabit) şəbəkəyə toxunma sxemi 
a – toxunma sxemi;  b- hesabat sxemi. 
 
    
adam
u
r
r
U
I



1
                             (1.13) 
 hesablanır. 
 
Burada   
adam
adam
r
r
r
r
r




1
1
1
 olub,  adamın  və  izolyasiya 
müqavimətinin 
paralel 
birləşdiyi 
sahənin 
ekvivalent 
müqavimətidir.  
Bu halda adamın bədəninə düşən gərginlik  
1
r
I
U
u
adam



 
olacaqdır. 
Adam bədənindən axan cərəyanın qiyməti isə 

---

56 
 
adam
u
adam
adam
adam
r
r
I
r
U
I
1




                       (1.14) 
düsturdan hesablanır. (1.14) düsturundan ümumi cərəyanını 
u
I
 
qiymətini nəzərə alsaq, 


adam
adam
adam
r
r
r
r
U
I





1
1
 və ya  


adam
u
adam
adam
r
r
I
r
r
r
r
r
Ur
I
1
2
1
2
1
1







)            (1.15) 
alarıq.  
Əgər  nəzərə  alsaq  ki,  hər  iki  naqilin  izolyasiya 
müqavimətləri  bərabərdir,  yəni 
iz
r
r
r


2
1
 olduqda, 
adam bədənindən axan cərəyanın qiymətini  
iz
adam
adam
r
r
U
I


2
                           (1.16) 
düsturdan hesablanır. 
(1.16)  düsturundan  görünür  ki,  şəbəkənin  izolyasiya 
müqaviməti  böyük  olduqca,  adamın  bədənindən  axan 
cərəyanın  qiyməti  də  az  olur.  Ona  görə  də      EQQ-na  əsasən 
şəbəkənin  naqillərinin  izolyasiya  müqavimətinin  böyük 
olmasını  tələb  edir.  Bəzi  elektrik  qurğularında  (elektrik 
nəqliyyatı,  rabitə  və  s.)  birnaqilli  qida  sistemlərindən  istifadə 
edilir.  Şəkildən  göründüyü  kimi,  ikinci  naqil  olaraq 
torpaqlamadan istifadə olunmuşdur. 
Kontakt  elektrik  şəbəkəsinin  naqilinə  işçinin  təsadüfən 
toxunmasının qarşısını almaq üçün, onu (naqili) yer səthindən 

---