43
Çınqıllı və intensiv çatlı süxurlarda:
α
= 30 – 50 ;
iri-
və ortadənəli qumlarda, zəif çatlı süxurlarda:
α
= 50 - 70 ;
xırdadənəli və tozlu qumlarda, zəif çatlı süxurlarda:
α
= 70 –
90 qəbul edilir.
Süzgəcin işçi hissəsinin uzunluğu
l
0
aşağıdakı asılılığın
köməyi ilə hesablanır:
8
,
0
5
,
0
0
÷
=
m
l
, (2)
burada:
m - açılmış sulu horizontun qalınlığıdır. Texniki
imkanlarına görə süzgəcin
işçi hissəsinin uzunluğu, xüsusilə
dərin quyularda, 25 – 30 m - dən artıq olmamalıdır. Çınqıl
tökmə layının (təbii süzgəcin) qalınlığı 50 – 200 mm ola bilər.
3.7. Süzgəcin quraşdırılması
Süzgəcin quraşdırılma üsulu quyunun dərinliyindən və
konstruktiv xüsusiyyətlərindən, süzgəcin tipindən asılıdır.
Süzgəcin daxil edildiyi bərkitmə borularının daxili diametri zərbə
qazıma üsulunda süzgəcin xarici diametrindən 50 mm çox
olmalı, burma qazıma üsulunda isə 100 mm –
dən az
olmamalıdır. Süzgəcin quraşdırılması zamanı sulu horizontun
açılması üçün bərkitmə sütunu süzgəcin işçi hissəsi hüdudunda
bir qədər yuxarı qaldırılır. Süzgəcüstü hissə bərkitmə sütununun
içərisində onun (bərkitmə sütununun) alt sonluğundan 3 - 5 m
hündürlükdə qalmalıdır ki, burada da süzgəcin quyunun üst
hissəsindən izolyasiyası üçün kipgəc yerləşir.
Süzgəcin quraşdırılması zamanı aşağıdakı
qaydalara riayət
edilməlidir: 1) layın daha çox sulanmış zonası hüdudunda
süzgəcin işçi hissəsinin dəqiq yerləşdirilməsi; 2) süzgəcin
mərkəzi vəziyyətə salınmasının və zədələnmədən qorunmasının
təmin edilməsi; 3) durulducunun alt tıxacla təmin olunması.
44
3.8. Süzgəcsiz quyular
Təcrübədə daha çox qənaətli, effektiv və işdə uzun-
ömürlü olan süzgəcsiz quyular tətbiq olunur. Belə quyuların
qazılması sulu horizont üzərində dəyanətli tavanın olması
şəraitində mümkündür ( şək. 2). Süzgəcsiz quyuların layihələn-
dirilməsi zamanı qıfın (kavernanın) buraxıla bilən radiusu (
R
k
)
təyin olunmalıdır ki, həmin radiusda da tavanın dəyanətli olması
mümkündür. Qıfın (kavernanın) buraxıla bilən radiusu (
R
k
)
aşağıdakı düsturla təyin edilir:
n
f
S
H
R
t
t
k
+
−
−
≤
ρ
ρ
)
1
(
)
(
, (3)
burada:
H - horizontun statik təzyiqi;
S - səviyyənin layihədə
nəzərdə tutulmuş enmə hündürlüyü;
t
ρ
- tavan süxurlarının
sıxlığı;
f - M.M.Protodyakonova görə süxurların möhkəmlik
əmsalıdır.
Quyunun qazılması rotorlu üsulla aparılır ki, bu zaman da
ardıcıl olaraq, istismar sütununun bərkidilməsi və sulu
horizonitun tavanına qədər sementləmə işi həyata keçirilir.
Sulu
horizont üzrə 6 – 8 m qazıb, qazıma alətini 1-2 m yuxarı
qaldırmaqla, qazıma nasosu ilə yuma prosesini dayandır-madan,
erliftlə suçəkmə işinə başlanılır ki, bununla da qumun su ilə
intensiv çıxarılması həyata keçirilir. Qumun çıxarılma
intensivliyinin 5% aşağı düşməsi zamanı qıfın (kavernanın)
formalaşması prosesinin intensivləşdirilməsi üçün, dövrü olaraq
havanın verilməsi və kəsilməsi prosesinin tətbiqi tövsiyə edilir.
Erliftlə suçəkmə suda qumun həcminin 1-2 % - ə qədər
azalmasına (5-10 sutka) kimi davam etdirilir.
Hesablamalarda
qıfın (kavernanın) forması konus şəklində qəbul edilir və onun
dərinliyi (
h) aşağıdakı düsturla hesablanır:
50
35
,
0
d
v
d
h
sx
sx
=
, (4)
45
burada:
d
sx
- boruların su qəbuledən sütununun diametri, sm ;
v
sx
- quyunun gövdəsində suyun hərəkət sürəti, sm/san;
d
50
-
sulu horizontda qum dənələrinin orta diametridir, mm.
Şəkil 2. Süzgəcsiz quyunun hesablanmasına aid sxem:
R
k
- qıfın (kavernanın) radiusu; h
1
- qıfın (kavernanın)
üzərindəki tağın hündürlüyü ; h - qıfın (kavernanın) hündürlüyü; S -
su səviyyəsinin enmə hündürlüyü; H - təzyiqin hündürlüyü ; R - təsir
radiusu
Süzgəcsiz quyuların sərfinin təyini
üçün hidrodinamik və
hidravlik üsullardan istifadə olunur. Hidrodinamik üsul «Yeraltı
suların dinamikası»nın düsturlarından istifadə edil-məsinə
əsaslanır. Sulu horizontun kiçik qalınlığında yarımkü-rə
formasında olan qıf (kaverna) üçün sərf V.N.Şelkaçova görə
aşağıdakı kimi hesablanır:
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
+
=
m
R
m
R
S
kR
Q
k
k
ln
1
2
π
, (5)