«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

FRANSUAZA SAQAN

36

Lorans minnətdarlıq hissi ilə yanağımı mar çıl dat dı. 

– Sən hirslənmirsən də?..

– Yox… Fikrimcə, kinli olmaq pis şeydir. Acıqlana bi lə-

rəm. Amma kin-küdurət yığmaq?.. Bunun mə na sı yoxdur. 

Bunu deyə-deyə ümid edirdim ki, o, mənim söz 

lə-

rim dən gələcək hərəkətləri üçün dərs götürəcək, hət ta ola 

bil sin, hansısa nəticələr də çıxardı. 

– Haqlısan! – dedi. – Atam bizi sabah yox, birigün evi-

nə dəvət edir. Səninləsə təklikdə danışmaq is tə yir. Deyə-

sən, üzr istəyəcək, mən isə… Mənim ya nım da utana bilər…

– Təəssüf edirəm, – gülümsədim, əslində isə və ziy yət-

dən razı idim. Təklikdə onunla zarafat etmək, hər cür at-

ma ca və eyhamlar yağdırmaq daha asan ola caq dı, Lo rans 

isə artıq mənim nə vaxt lağlağı et di yi mi, nə zaman cid di 

da nış dığımı başa düşməyə baş la mış dı.

– Həm də  sən onun bütün işlərdən yaxşı baş  çı xar-

dı ğı nı bilirsən, – o əlavə etdi, – axı indiki işindən gə lir lə-

rin olacaq… az da olsa… cibxərcliyi kimi… – Lo rans sö zü nü 

kəsə dedi; onun notariusunun yanında olan şam ye 

mə-

yindən sonra «cibxərcliyi» bizim üçün qa 

da ğan olun 

muş 

söz idi və ədəbsiz hesab edilirdi. No ta riu sun ar va dı bütün 

ge cəni oğlunun törətdiyi bü tün ax maq lıq lar haq qında da-

nış mış, sözünü isə bu ifadə ilə başa vur muş du: «Bu nun la 

belə, hər ay mən onun üçün filan qədər cib xərc liyi ve ri-

rəm». Bu məb ləğ mənim hər ay Loransdan aldığım məb-

ləğ lə eyni idi. Mən elə o dəqiqə, guya, öz salfetimi yer-

dən qal 

dır maq üçün stolun altına  əyildim – əlbəttə ki, 

ey ni zamanda da özümə gəlmək üçün – başımı qal dı ran-

da isə Lorans üzümün ifadəsindən başa düşdü ki, dəlilər 

ki mi qəhqəhə  çəkməkdən özümü güclə sax 

la yı ram. Bir 

ay dan sonra heç bir söz söyləmədən mad di yardımını iki-

qat artırdı; özüm də bilmirəm ni yə… Bəlkə də, ona görə ki, 

o oğlanın on altı yaşı var dı, mənim isə otuz iki… 

Bu axşam Loransın çıxardığı  həngamələrdən, te-

le ye şiyin ürəkbulandıran səhnələrindən sonra məx mər 

yastıqların arasında nəfəsim sıxılaraq uzun müd dətli fa si lə-

dən klaustrofobiyanın yenidən üs tü mə necə hücum çək-

di yi ni hiss edirdim. Əvvəllər özü mə  gəl mək üçün han sı-

sa balaca hücrə, ya da özü mün də düşə biləcəyim so sial 

cə hətdən bəxti gə tir mə miş gənc lik üçün yaradılan sı ğı na-

---

BOYUNDURUQ

37

caq lar barədə dü şün mək ki fayət edirdi; amma bu axşam, 

nə dən sə, heç nə alın mır dı. Mən Koriolanın cəsarətindən 

və  Qə pik-qu ruşsuzun gözlənilməz yaltaqlığından vəcdə 

gə lə rək, birdən-birə pulunu özüm ödədiyim və için də əsl 

qa dı nın məni gözlədiyi mənzil haqqında fi kir ləş mə yə, hər 

ax şam ora necə qayıtdığımı  təsəvvür et 

mə yə başladım; 

bu qadın it qabağına sümük atır mış kimi azadlığın kiçik ti-

kə lərini aradabir qarşıma tul la yan hökmran qadın deyil di; 

bu, mənim həyatımı bö lüş mək istədiyim qadın idi. Di gər 

tərəfdən də Lo rans dan indi ayrılmaq fikri – hər hal da, ar-

tıq bunun üçün müəy yən vəsaitim var idi – mə nim üçün 

dəh şətli bir al çaq lıq kimi görünürdü. Ola bil sin ki, hə qi-

qə tən də, get mək istəyirəm və gedə  də bi lə rəm; am ma 

bunu et dik dən sonra ikrah hissi ilə necə ya şa ya cağım haq-

da düşünməyə bilmirəm;  ətrafdakı insanların de yə cək ləri 

sözlər haqda hələ heç danışmıram da; am 

ma… özümə 

qar şı duyduğum ikrah, ola bilsin, tez bir za manda ötüb-

keçsin…

3

Aydın məsələdir ki, başqalarının gördüyü yuxular çox 

darıxdırıcı görünür, ona görə də mən bütün ge cə ni gözəl 

qar yağmasının, fortepiano səsinin,  şa ba lıd ağaclarının 

xı şıl tısının yuxuma girdiyini söy 

lə mək lə kifayətlənirəm; 

am ma onu da deyim ki, həmişə ol 

du ğun dan daha çox 

bo ğul ma ilə yuxudan ayıldım. Otaq ətir və məhəbbət qo-

xu yur du; bu şərait mənə va leh edi ci təsir bağışlasa da, sə-

hə rin gözü açılmamış özü mü məst edilmiş adam kimi hiss 

edirdim. Xoş bəxt lik dən, Lorans artıq evdə yox idi. Pən cə-

rə ni aç dım, amma qaz və tozla çirklənmiş sayılan, mənim 

üçün sə yer üzündə  ən təmiz və sağlam olan Paris ha va sı 

ilə heç cür doyunca nəfəs ala bilmədim. 

Mətbəxə yollanıb özümə  qəhvə  dəmlədim – Lo-

rans günorta saat üçə  qədər evdə qulluqçu görmək is tə-

mirdi. Mənsə fürsət düşmüşkən bundan istifadə et mə yə 

çalışdım: evdə qoyulmuş qaydalara xilaf çı xa raq, dö 

şə-

mənin və palazın üstü ilə ayaqyalın gəz mə yə, kef al ma-

ğa başladım. Artıq çoxdan başa düş müşdüm ki, bu bö yük 

mənzil avara-avara gəzib-do laşan adamlar üçün bə zən-

---

FRANSUAZA SAQAN

38

miş di; arasıkəsilmədən bu rada işlərlə yüklənmiş qa dın larla 

toq quşurdum; adi hallarda isə özümü dəhşətli dərəcədə 

tən ha hiss et 

di yim studiyamda qapılıb qalırdım; halbuki 

ev də qar 

ma qa rı şıqlığı, xalatla gəzişməyi, axmaq-axmaq 

şey lər haqda danışmağı daha üstün tutardım; hər hal da, 

bu, təngnəfəs olan və daim donquldanan adam kimi mə-

ni Pleyel zalında üzləşdiyim uğur suz lu ğa görə  səssiz-sə-

mirsiz ittiham edən for 

te pia no nun qarşısında ilişib qal-

maq dan daha yaxşı idi. Bir şey yaxşı idi ki, fortepiano 

di van la yan-yana qo yul muş du və mən əlimdə kitab orada 

uza na bi lir dim (yed di il ərzində bütün uşaqlığım dövründə 

oxu du ğum dan artıq kitab oxumuşdum, halbuki elə o 

vaxt lar da həddindən artıq çox mütaliə edirdim).

Bu yaxınlarda «Leysan»ın rejissoru Ksavye Bonn və 

onun prodüseri ilə birlikdə nahar edəcəyimizi  şərt ləş miş-

dik. Ksavye, adətən, uğursuzluğa düçar ol du ğu vaxtlarda 

get diyi restoranda mənimlə görüş tə yin etmişdi; bu mur-

dar yeri o, öz evi adlandırırdı.  Şöh rət öz yerində, amma 

Ksav ye ona etibarsız çıx ma mış dı; və Lorans şöhrətin hə-

lə ki onun başını gi cəl lən dirmədiyi qərarına gəlmişdi. Mən 

isə  əksinə dü şü nür düm; fikrimcə, o, tamamilə ba şı nı itir-

miş di, çün ki hansısa yırtıcı da, bu cür aşxanada qi da la na 

bil məz di; yalnız aclıqdan belə etmək olardı, özü də kre-

dit lə...

«Note» böyük bir zaldan ibarət idi; onun tavanı al tı nda 

səhərdən axşama kimi şamlar tüstülənir, fa si lə ver mə dən 

tütək, ney və trubaların ifasında or ta  əsr lərə  məx sus mu-

si qi guruldayırdı; bu səs dən is tə ni lən beyin da ğı la bi lər di. 

Ksavye Bonn və onun pro dü se ri P. C. S. ba la ca bir stolun 

ar xa sın da əy lə şərək mə ni gözləyirdilər. Ksav ye nin ge yi mi 

qa zan dığı  uğu run başını  qətiyyən gi cəl lən dir mə di yi ni bir 

da ha təsdiq edirdi; rejissor, əvvəllər olduğu kimi, qa ram-

tıl-boz sviterin üstündən geyindiyi südrəngli pa paq lı gö-

dəkcədə dolaşırdı. 

Amma P. C. S. yeni kostyumda əyləşmişdi və əsl pro-

dü sertək görünürdü. Bonn hər cür şərtiliyə nifrət edir 

di, 

ona görə də əlimi uzatmadan, hətta sifətinə be lə bax ma-

dan yanında  əyləşib yerimi rahatladım. Lo rans onunla on 

al tı yaşında ikən tanış olmuşdu; ar va dımın sözlərinə görə, 

Ksav ye uzun müddət ona aşiq imiş; bundan başqa, Lorans 

---