Do‘stlik-oltindan qimmat Reja

(Ergash Umarov, „ 0 ‘zbekiston adabiyoti
va san ’ati“ gaz.)
94- 
topshiriq. Matndagi qo‘shma gap turlarini aniqlang. Qokshma
gapni tashkil etgan sodda gapiaming o lzaro boglanish vositalarini
belgilab chiqing.
Bilim o ‘rg anm o q u c h u n m e h n a t qilish, b a d a n n i d a n -
g a salik d an q u tq arish foydalidir. C h u n k i dangasalik, ish-
y o q m aslik b a d a n n in g buzilishiga, kasallanishiga sababchi
boM adi. A gar m e h n a t qilib b a d a n n i o ‘zingga b o ‘y su n -
d irm a sa n g , sogMom va b alan d m artabali b o ‘la o lm aysan,
c h u n k i b a d a n h a ra k a tsiz lik n i, ro h atn i d o ‘st tu tg a n i sa­
b a b li, o ‘z ixtiyori b ila n seng a b o ‘y su n m a y d i, sh u n in g
u c h u n h am bad an o ‘z - o ‘zid an h arakat q ilm aydi, u h ara-
k a tn i farm o n b ilan q iladi va sen b u y u rm ag u n ch a, b a d a n ­
n in g h e c h ishga rag‘b a ti b o ‘lm aydi.
Bas, ey farzan d , b a d a n n i o ‘zingga b o ‘y su n d ir va uni
q a h r bilan ito at q ilish g a b u y u r. H a r b ir kishi o ‘z b ad an in i
o ‘ziga b o ‘ysun d ira o lsa, o ‘zgalarnin g b ad an in i h a m o kziga
q a ra ta o ladi. H a r kishi o ‘z b ad an in i o kziga b o 'y su n d irsa ,
ilm - m a ’rifat o 'rg a n is h bilan ikki ja h o n n in g b a x t-sa o d a-
tin i to p ad i.
( „
Qobusnoma“ dan)
95-
topshiríq. Matndan kirish so'zlami topib, uning mazmunini

aniqlang.

Gap ko'p, k o ‘m ir oz. M a z a -m a tra s iz , t a ’sirsiz, hech
q an d ay sa m arasiz g ap b o ‘lib tu rg a n d a m a n a shu ibora
q o ‘llanadi. A ñ id a n , tem irch i-k o sib lar d a stg o h i yonida yara-
tilgan ibora b o ‘lsa kerak. K o‘m ir y o ‘qlig i, b o sq o n n in g ish-
lam asligi, d e m a k k i, foydali m e h n a tn in g t o ‘xtab , tem ir-
ch in in g q o ‘li b o ksh qolishiga sabab b o ‘ladi.
(
M . Sattor)
96- topshiriq. Yozma nutqning nasr, nazm va drama shakilari
bo‘lgan quyidagi matnlaming bir-biridan farqlanadigan gram-
matik va uslubiy xususiyatlarini so‘zlab bering.
X o razm n in g qishloqlaridan b irid a o ‘x sh a tib tiqilgan xa-
si p d ek ta ra n g , ju v o zk u n d ad ek yo g ‘d a n y altira g a n gim -
n asty o rk a-y u , galife shim i q o m atig a y o p ish g a n , qorinchasi
o 'zig a k o ‘p y arash g an bir yigit bor.
Shu taxlitdagi yigit bir o ‘sha yerdam i, b o sh q a h a r qayerda
h am to p ilad i, dersiz? T o ‘g ‘ri, sh u ta x litd a g i yigit topilar,
lekin shu xild agí odam to p ilm ay d i, g a ro v boylasham an,
topilm aydi! U n in g o ‘zi b ir nusxa!
(A.Q.)
2. T a ’n a d ir d u n y o d a y o m o n d an y o m o n ,
N o n b erib rangingni e tg a y d ir s o m o n .
A qling b u tu n b o ls a , t o ‘rt m u c h a n g o m o n ,
H argiz iltim osga kuning q o lm a sin .
(A. Oripov)
3 . R o h ila. V oy, Z u h ra buvi! E s o n m is iz ... E son-
o m o n keldingizm i... Q a c h o n k eld in g iz?
Z u h r a . K echa... T o ‘y lar q u llu q b o ls ín ...
Ñ a s i b a . Rahm at.
R o h i l a . T o ‘ygakelm adingiz...
(A. Qahhor)
19-
mashq. Matnda berilgan otlami ma’nosiga ko‘ra (shaxs nom-
lari, kasb-hunar, joy, qBvm-qarindoshlik kabi) tasnif qiling.
6 — G ‘. A bdurahm onov. D. X o‘jayeva
81
N a m u n a :

bog'bon, Salim — shaxs otlari; sinch, vassa —
kasb-hunar;
Do'rmon, Yormozor — joy nomlari; nevara, cheva-
ra — qavm-qarindoshlik nomlari kabi.
Z a h a r tilli o d a m kirib, p o d sh o h n in g oyoqlarini o ‘pibdi.
S h u n d a vazir:
— A ’lo h a z ra tn in g itlari qay ah v o ld a ? — deb so ‘rabdi.
—It b e c h o ra o ‘lib qoldi, — d eb d i z a h a r tilli odam . V azir
bu g a p d a n a ja b la n ib ,'p o d s h o h n in g o g o h lan tirish in i u n u -
tib , so ‘ra sh n i d a v o m ettiribdi:
—It n e g a o ‘ldi? Ilon chaqdim i?
— Y o ‘q. P o d s h o h i o lam ning sevgan o q tuyalari o ‘lgan
edi. It a n a s h u n in g g o ‘shtini yeb, b o ‘kib o ‘libdi.
— Iye, o q tu y a n im a d a n o ‘ldi?
— P o d s h o h i o la m n in g q ib la g o h la ri, u lu g ‘ m alik am iz
vafot e tg a n e d ila r. T o b u tn i shu tu y ag a o rta qolgan edik,
y o ‘lda c h id o lm a d ijo n iv o r .
Bu x a b a rd a n keyin p o d sh o h n in g yuragi yonib, z ah ar
tilli o d a m n i s o ‘ro q qila boshlaganini o ‘zi h am sezm ay qoldi:
— O n a m q a n d a y xastalikdan o ‘ld ilar, tab ib lar yaxshi
q a ra s h m a d im i?
— V o lid ay i m u h ta ram a n g iz x astalik k a ch alin m ad ilar.
R a fiq a n g izn in g v afo tid an kuya-kuya o ‘ldilar.
— R a fiq a m q a n d a y xastalikka ch alin ib d i?
— R a fiq a n g iz h a m sog‘ edilar. A m m o o ‘g ‘illaringiz,
q izlarin g iz b irin -s irin c h e c h a k d a n o ‘ld ila r-u , rafiqangiz
bu a y riliq q a d o s h berolm ad ilar. Y u rak lari yorilib oMdilar,
deb ta x m in q ila m a n .
— E voh! — d e b n o la qilibdi p o d sh o h , — d em ak, xo-
n a d o n im d a n h e c h kim q o lm ab d i-d a?
Z a h a r tilli o d a m bu savolga d a rro v ja v o b b erm abdi. Av-
val c h u q u r „ u f ‘ to rtib d i, so 'ng k o ‘ziga yosh olib:
— U n is in i a n iq bilm aym an, p o d sh o h im , m en chiqib
k e la y o tg an im d a saroy ahlining y arm id an k o ‘prog‘i o ‘Iatdan
o ‘lib b o ‘Igan e d i. H o z ir qanchasi tirik — yolg‘iz X udoga
m a ’lu m , — d e b d i.
P o d sh o h safarin i oxirlatm ay iziga q aytibdi-yu, ahli bayt-
ni sog‘-o m o n k o ‘rgach, zahar tilli o d a m n i jazo lash n i bu -
yuribdi. (