Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Türkiye Büyük Millet Mecli

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
31
sodyum perborat (mono veya tetra olarak) katılmaktadır. Sodyum perborat 
(NaBO
2
H
2
O
2
.3H
2
O) aktif bir oksijen kaynağı olduğundan etkili bir ağartıcıdır.  
Deterjan sektöründeki ABD bor tüketimi 2003 ve 2004  yılında, toplam bor tüketiminin 
%4’ü kadar olup, 2004 yılında 21.000 ton olarak tahmin edilmiştir. Batı Avrupa’da deterjan 
sektöründeki bor tüketimi düşerken,  ABD’de aynı düzeyde devam ettiği görülmektedir. 
 
2.5.2.4. Yanmayı Önleyici (Geciktirici) Maddeler 
Yangın geciktiricilerde, özellikle alüminyum trihidrat (talebin %50'den fazlası bu ürünle 
karşılamaktadır) ve magnezyum hidroksit (kullanımı artmaktadır) kullanılmaktadır. Bunların 
dışında, yanmayı geciktirici maddelerin üretiminde, borların dışında, brom, klor, antimuan ve 
fosfor da kullanılmaktadır. Son yıllarda ise bu ürünlerin kombinasyonları kullanılmaya 
başlanmıştır.  Çinko Borat ve Antimuan Trioksit birlikte kullanılmaya başlanmış olup, bu iki 
bileşim; kömürleşmenin-yanmanın-kavrulmanın non-halojen şeklinde olmasına,  yanma 
sırasında dumanın  ve zehirin az olmasına neden olmaktadır.  
Boratlar, çeşitli yangın geciktirici malzemelerde kullanılmaya başlanmışlardır. Borlar, 
yanan malzemenin üzerine oksijenle temasını kesecek şekilde kaplayarak  yanmayı bastırır. 
Çinko boratlar, plastik malzemelerde; borik asit, boraks pentahidrat ve boraks dekahidrat gibi 
çözünebilir boratlar ise selülozik malzemelerde kullanılmaktadır. Bu malzemeler; tahta, 
kontraplak, özel tahtalar, ağaç fiber, kağıt  ve pamuk gibi doğal fiberlerdir.  
Son yıllarda, selülozik maddelerdeki bor tüketimleri azalırken, plastiklerde yangın 
geciktirici olarak bor kullanımı artmaktadır.  
2.5.2.4.1. Selülozik Yalıtım 
Ateşe dayanıklı madde olarak selülozik yalıtım maddelerinin kullanımı borik asit 
talebinin artmasına yol açmıştır. Avustralya ve ABD'de bu daldaki tüketim oldukça hızlı bir 
artış göstermiştir. Bu malzemeler, ABD Yangın Yönetmeliklerine  göre hazırlanmakta olup; 
kağıt ile boraks pentahidrat ve borik asit,  40:7:2 oranında kullanılmaktadır. Borik asit, içten 
yanmayı önlemek için önemli bir malzemedir. Enerji verimliliğini artırmak ve termal 
izolasyonu sağlamak için, selülozik yalıtım  malzemeleri cam elyafı izolasyon malzemelerine  
alternatif olarakda kullanılmış, ancak izole cam elyafı üreticilerinin kapasitelerini artırmaları 
ile selülozik malzemelerin kullanımları azalmıştır. Bununla birlikte, cam elyafının yalnızca 
duvarın inşası sırasında kullanılabilmesine rağmen,  selülozik yalıtım malzemeleri duvardaki 

---

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
32
küçük deliklerden duvar boşluklarına enjekte edilebilmesinden dolayı ABD’de hala önemli 
bir talebe sahiptir. 
2.5.2.4.2. Plastikler 
Bor bileşikleri plastiklerde yanmayı önleyici olarak giderek artan oranlarda 
kullanılmaktadır. Bu amaç için kullanılan bor bileşiklerinin başında çinko borat, baryum 
metaborat, borfosfatlar ve amonyum fluoborat gelir. Plastiklerdeki,  bor talebinin  %85' inin 
yangın geciktiriciler için olduğu tespit edilmiştir. En fazla kullanılan yangın geciktirici 
malzeme alümina trihidrattır. Bor ürünleri ise, bu sektördeki talebin çok küçük bir bölümünü 
karşılamaktadır.  
Çinko borat, yangın geciktirici malzemelerde çok yaygın kullanılan bir üründür.  
Özellikle, PVC'lerde kullanılmaktadır. PVC yanarken hidrojen klor açığa çıkmakta ve bu da  
uçucu olmayan çinko ve bor bileşikleri ile reaksiyona girmektedir. Amonyum flouroboratın 
ise antimon trioksit  ile birlikte kullanılması tavsiye edilmektedir.  Baryum boratlarda bazı 
ticari yangın geciktiricilerde kullanılmaktadır. Çinko borat ve antimuan oksit bileşimi çok 
etkilidir. Dolayısıyla, çinko borat antimuan oksitin yaklaşık yarısı oranında kullanılmaktadır. 
Çinko borat ve alümina hidroksit, dumanın ortaya çıkışını azaltır.  İlaveten, çinko borat, 
silikonlarda alümina trihidratsız olarak kullanılabilmekte ve etkili bir yangın geciktirici 
özelliği sağlamaktadır.  
2.5.2.4.3. Tekstil 
Tekstil ve kumaşlar  için, boraks ve borik asit faydalı alev  geciktiricilerdir. Fakat, suda 
çözünebildikleri için, yıkandıkları, temizlendikleri veya havayla temas ettikleri zaman 
uygulama sorunlu olabilmektedir. Ancak, bazı özel uygulamalarla bu sorun 
çözülebilmektedir. Kumaşlara ekleme oranı ise ağırlıkça  %10'dur.  
Alev geciktirici bor bileşik kombinasyonlarına (borik asit ve boraksa ilaveten) 
diamonyum fosfat,  sodyum tungsten gibi bileşiklerde eklenmektedir.  
 
2.5.2.5. Tarım 
Bor mineralleri bitki örtüsünün gelişmesini artırmak veya zararlı bitkilerin gelişimini 
önlemek,   veya zararlı böcekleri öldürmek maksadıyla kullanılmaktadır. Diğer bir ifadeyle 
bor ürünlerinin tarım sektöründeki tüketim alanları gübre, bitki ve böcek öldürücü ile 
emprenye sanayinde ahşap koruyucu olarak olarak karşımıza çıkmaktadır.  

---

Dokuzuncu Kalkınma Planı                     Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Bor-Soda Külü-Krom Kimyasalları Çalşıma Grubu Raporu
 
 
33
2.5.2.5.1. Gübreler  
Bor, bitkilerin beslenmesi için gerekli olan başlıca elementlerden biridir. Borlar, 
gübrelerde bulk olarak kullanımının yanında, mikro besin olarak da kullanılmaya 
başlanmıştır. Bor, değişken ölçülerde, bir çok bitkinin temel besin maddesidir. Bor eksikliği 
görülen bitkiler arasında yumru köklü bitkiler (özellikle şeker pancarı) kaba yoncalar, meyva 
ağaçları, armut, zeytin, kahve, tütün ve pamuk sayılmaktadır. Mikrobesinler, diğer dökme 
gübrelerle birlikte veya sıvı gübrelerle birlikte toprağa karıştırılmakta veya yapraklara sprey 
olarak sıkılmaktadır. 
Bor bitkilerin köklerinin ve yapraklarının gelişmesine, çiçek açmasına, polen üretimine, 
filizin gelişmesine, tohum ve meyve vermesine yardımcı olur. Bor bakımından zayıf olan 
topraklarda yetişen ürün; en yüksek verimine, kalitesine ve dayanıklılığına erişemez. 
Boraks dekahidrat ve boraks pentahidrat en çok kullanılan ve tanınan borlu gübreler 
olup  bunları sodyum pentaborat ile disodyum oktaborat tetrahidrat izlemektedir. Sodyum 
boratlar toprağa doğrudan verildiği gibi  kolay çözünür olmaları nedeni ile püskürtülerek de 
bitkilere başarılı şekilde uygulanmaktadır. 
Toprağa verilecek bor miktarı; bitkiye, gübrenin verilme şekline, yağış miktarına, 
kireçlenme durumuna ve toprağın organik madde kapsamına bağlı olarak değişir. Genellikle, 
bor ağırlıkça %0,02 oranında verilmekle birlikte; her gübreye eklenmektedir. Örneğin, 
baklagil bitkileri ile yapılan araştırmalarda hektara 1,2-3,2 kg ve başka bitkilerde ise hektara 
0,6-1,2 kg bor yeterli görülmektedir. Mikrobesinlerde, bor kullanımı optimal olarak 0,06–0,32 
g/m
2
 arasında değişmektedir.  
2.5.2.5.2. Bitki  Öldürücüler  
Bor, sodyum klorat ve bromosol gibi bileşiklerle birlikte otların temizlenmesi veya 
toprağın sterilleştirilmesi gereken durumlarda da kullanılmaktadır. 
Bor’a, bitkilerin ihtiyacı olmasına rağmen fazlası zarar vermektedir.  Bu toksititisi 
nedeniyle, borlar bitki öldürücü olarak da kullanılabilmektedir. Ancak, bu kullanım bitkilerin 
seçiminin zor olması nedeniyle fazla uygulanamamaktadır. Bu bitki öldürücüler, boraks ve 
borik asitten yapılmakta olup, genellikle sodyum klorat veya diğer kimyasal bitki 
öldürücülerle birlikte kullanılmaktadırlar. Hidratlanmış Bakır Metaborat (CuOB
2
O
3
2H
2
O), 
selülozik malzemelerde ve eşyalarda mantarların temizlenmesi için kullanılmaktadır.  
 

---