Dərslik layiHƏ 4 Mündəricat I. Həyatın yaranması

54
Vərəm  törədiciləri  xəstə  insanın  yuxarı 
tənəffüs yollarından xaric olur, ətrafdakı əş-
yaların səthinə və ya torpağa düşərək quru-
duqdan sonra belə məhv olmur. Onlar toza 
qarışaraq ətrafa yayılır və insanları yoluxdu-
rurlar. 
Havanın  sanitar-mikrobioloji  müa-
yinəsi 2 üsulla – çökdürmə və aspirasiya 
üsulları ilə aparılır. 
Çökdürmə üsulu zamanı havadakı mikroorqanizmlər qidalı mühitlərin səthinə 
mexaniki çökdürülür. Bu, mikrofloranın tərkibini öyrənmək üçün tətbiq edilir. 
Aspirasiya üsulu zamanı isə hava qidalı mühitlərdən keçərək sovrulur. Bu-
nunla mikroorqanizmlərin sayını və tərkibini öyrənmək olur. 
Təbii və süni ventilyasiya yolu ilə qapalı yerlərin havasında mikroorqanizm-
lərin sayını azaltmaq mümkündür. Ultrabənövşəyi şüalarla təsir etməklə cərrahi 
əməliyyat otaqlarının, mikrobioloji laboratoriyaların havası zərərsizləşdirilir.
1.  Müxtəlif mənbələrdən istifadə edərək havanın mikrobioloji müayinəsi üsul-
larının mexanizmlərinin şərhini verin.
2.  Diaqrama əsasən, müxtəlif havanın tərkibində mikroorqanizmlərin miqdarı-
nın bu cür dəyişməsinə təsir edən amilləri mü əyyənləşdirin. Seçiminizi əsas-
landırın.
3. Biosferdə mikrofloranın daha sıx olduğu sahələri qeyd edin.
1
2
3
4
5
hidrosfer
atmosfer
litosfer
T
Havanın sanitar mikrobioloji müayinəsi, əsasən, müalicə və uşaq müəssisələ-
rində aparılır. Bu zaman:
• 1 m
3
 havada olan bakteriyaların ümumi sayı;
• 1 m
3
 havada streptokokların sayı;
• 1 m
3
 havada patogen və şərti patogen
*
 orqanizmlər təyin edilir.
1
2
4
3
5
  LAYİHƏ

---

55
İnsanlar arasında qida zəhərlənmələrinə tez-tez rast gəlinir. 
►
 
Hansı hallarda qida zəhərlənmələri baş verir? 
►
  
Nə  üçün  bu  zəhərlənmələr  əksərən  köhnə  qida  məhsulları  qəbul  etdikdə 
baş verir? 
►
  
Bu halın qarşısını almaq üçün nələrə əməl olunmalıdır?
Qida məhsullarını tərkibində olan mikroorqanizmlərin miqdarına görə qrup-
laşdırın.
1. Təzə sağılmış süd
2. Soyuducuda 2 gün saxlanılmış süd
3. Otaq temperaturunda 2 gün saxlanılmış süd
4. Təzə kəsilmiş ət
5. Soyuducunun buzxanasında 2 gün saxlanılmış ət
6. Otaq temperaturunda 2 gün saxlanılmış ət
7. Təzə qatıq
№
Ərzaqlar
Mikroorqanizmlərin miqdarı
yoxdur
azdır
çoxdur
1. 
2.
3.
4.
5.
6.
7.
 
14. Qida məhsullarının mikroflorası
F
Qida məhsulları mikroorqanizmlərin yaşaması üçün əlverişli mühitdir. Bura-
da həm saprofit, həm də parazit mikroorqanizmlərə rast gəlinə bilər. Qidanın nö-
vündən, mənşəyindən, saxlanılma şəraitindən və s. asılı olaraq onun mikroflorası 
fərqli olur. 
Ət və ət məhsulları, süd və süd məhsulları, 
konservləşdirilmiş  qidalar  mikroorqanizmlər 
üçün yaxşı mühitdir. Bu məhsullar emal və sax-
lanma  prosesində  mikroorqanizmlərlə  çirk lənə 
bilirlər.
Mikroorqanizmlər  özləri  üçün  lazım  olan 
bütün element və maddələri – karbon, azot, vi-
tamin, mineral duz və suyu ətdə tapa bilirlər.
M
  LAYİHƏ

---

56
Xəstə  heyvanların  ətində  bəzi  hallarda  bağırsaqdan  daxil  olan  patogen  və 
şərti patogen mikroorqanizmlərə rast gəlinir. Sağlam heyvanların əzələsi isə tə-
miz olur. Əzələlərə mikroblar heyvan kəsildikdən sonra alətlərlə, ət kəsənin pal-
tarı və əli ilə, daşınma zamanı və s. hallarda daxil ola bilər. Belə ki, təzə kəsil-
miş  ətin  səthində  az  və  çox  miqdarda  mikroorqanizmlər  olur.  Əksər  hallarda  
bağırsaq bakteriyaları, süd turşusu bakteriyaları, kif göbələklərinin sporları və s. 
üstünlük təşkil edir. Bunların içərisində əti xarab edən törədicilər də olur ki, on-
lar  tədricən  çoxalaraq  ətin  içərisinə  daxil  olurlar.  Bakteriyaların  ətin  içərisinə 
daxil olması onun keyfiyyətini aşağı salır. Buna görə də ətdə bakterioskopik təd-
qiqatların aparılması ilə onun təzəlik dərəcəsi müəyyən olunur.
Vərəm, bruselyoz, qarayara kimi xəstəliktörədiciləri xəstə heyvan əti vasitə-
silə yoluxa bilir. Ət farşı, kolbasa məmulat-
larında ətin özündə olan mikroorqanizmlər-
dən başqa, emal zamanı daxil olan mikro-
orqanizmlər  də  sürətlə  artaraq  onların  xa-
rab olmasına səbəb olur. Kolbasa məmulat-
ları  ağır  qida  zəhərlənməsi  olan  botulizm 
törədiciləri üçün əlverişli mühitdir.
Təzə balıq əti düzgün saxlanılmadıqda 
onda  mikroorqanizmlərin  çoxalması  çox 
sürətlə gedir.
Duzlanmış, hisə verilmiş balığın, balıq konservlərinin, eləcə də digər balıq 
məhsullarının tərkibində torpaqdan, balığın bağırsağından keçmiş C botulinum, 
salmonella cinsli bakteriyalar olur. Bunların inkişafı müvafiq qida zəhərlənmələ-
ri törədir.
Konservləşdirilmiş ət, balıq və tərəvəz 
məhsulları, adətən, steril olur. Onların tər-
kibinə bakterisid xassəli konservantlar qa-
tılır. Konservləşdirilmə prosesində bakteri-
yalar və onların sporları məhv olsa da, bəzi 
sporlar həyat qabiliyyətini saxlaya bilir.
Bu  cür  məhsulların  saxlanma  şərtlə-
rinə əməl etmədikdə sporlar inkişaf edərək 
məhsulu xarab edir. 
Çiy südü adi şəraitdə saxladıqda süd turşusu bakteriyaları, çürümə bakteriya-
ları və bəzi göbələklərin sayı artır, beləliklə, məhsul keyfiyyətini itirir. 
Zoonoz infeksiyaları – bruselyoz, vərəm, Q – qızdırmasının törədiciləri xəstə 
heyvanların südü ilə ötürülür.
Qatıq, kefir, xama, kəsmik və s. kimi süd məhsulları üçün süd turşusu strep-
tokokları
*
, laktobakteriyalar, mayalar, spesifik mikroflora hesab edilir. Lakin bu 
məhsullarda qeyri-spesifik mikroflora əmələ gətirən mikroorqanizmlərə də rast 
gəlinir.
  LAYİHƏ

---