Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 4,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ekoloji təhlükəsizlik
12 Ekoloji böhranın xarakteri barəsində rəylər birmənalı deyildir. Bəziləri belə hesab edirlər ki, ekoloji böhran qlobal xarakter daşımır, çünki biosferin əsas prinsipləri fəaliyyətdədir: o, özünütənzimləmə və dinamik müvazinət qabiliyyətini itirməmişdir. Deməli, ekoloji problemlər, ekoloji tarazlığın pozulması lokal xarakter daşıyır. Başqa sözlə, kritik lokal ekoloji situasiyalardan bəhs etmək olar. Zənnimizcə, məsələnin belə qoyulması dəqiq mövqe deyildir, ətraf mühit ünsürlərinin dürüst başa düşülməsinə əsaslanmır. Halbuki ekoloji böhran bir bütöv olan ətraf mühitin stabilliyi üçün təhlükədir, ona görə də qlobal xarakterə malikdir. Canlı aləmdə insanın meydana gəlməsinə və onun təbiətə fəal müdaxiləsinə qədər ahəngdarlıq münasibətləri üstünlük təşkil etmişdir. Onun meydana gəlməsi ilə ekoloji ahəngdarlığın, dayanıqlılığın pozulması prosesi başlanmışdır. İnsan düşünən varlıq kimi əmək alətləri yaratmağa, yaşayış vasitələri istehsal etməyə başlamış, lakin biosferə xas olan qanunauyğunluqları ya ümumiyyətlə, ya da kifayət qədər nəzərə almamışdır. Ən qədim dövrlərdə əhalinin azsaylı olması, yeni ərazilərə köçməsi,əvvəlki ərazilərdə təbiətin tez bərpası sayəsində təbii mühitdə pozulma o qədər də əhəmiyyətli olmamışdır. Məhsuldar qüvvələr inkişaf etdikcə, təbiətə müdaxilə daha böyük miqyaslar aldıqca, əhalinin sayı artdıqca təbii mühitin deqradasiyası da güclənir, bəşəri mövcudluq üçün təhlükəli xarakter kəsb edir. Bu prosesdə sənayenin inkişafı xüsusilə fəal rol oynayır. Ətraf mühitin çirklənməsi və deqradasiyası getdikcə intensivləşir, ona görə də həm bərpa olunan təbii ehtiyatlara (meşələr, bitkilər, heyvanlar və s.), həm də bərpa olunmayan təbii ehtiyatlara (yanacaq, metal və s.) daha ciddi qayğı göstərilməlidir. İnsanla təbiət arasındakı qarşılıqlı münasibətlər – ekoloji böhranın müxtəlif formalarında təzahür edən bu münasibətlər bəşəriyyətin qlobal probleminə çevrilmişdir. Bu problem ayrı – ayrı ölkələrdə spesifik xüsusiyyətlərə malik olsa da, beynəlxalq əməkdaşlığı zəruri edir. Təbiət və ictimai elmlərdə ekoloji tarazlığın pozulması səbəblərinin araşdırılması XIX əsrin |