Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin

T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 
 
11 
termindən  daha  çox  istifadə  olunur:  “ətraf  mühitin  böhranı
”
və  
“ekoloji  böhran”.  Zənnimizcə,  ikinci  termin  daha  uğurludur. 
Ekoloji  böhran  –  cəmiyyət  ilə      təbiət  arasındakı  qarşılıqlı 
münasibətlərin gərgin vəziyyətidir ki, bu da cəmiyyətdə istehsalçı 
qüvvələr  və  istehsalat  münasibətlərinin,  biosferin  ekoloji 
imkanlara uyğun olmayan inkişafı ilə səciyyələnir. 
Ətraf    mühitin  təbii  və  ictimai  komponentlərinin 
vəhdətinin  pozulması  həm  biosferin,  həm  də  cəmiyyətin  stabil 
fəaliyyəti  üçün  təhlükə  səviyyəsini  göstərir,  təbii-  ictimai  varlıq 
olan insanın öz mövcudluğunu sual altına alır. 
Ekoloji  böhranın  müəyyən  təzahürləri  vardır.  Çox  zaman 
üç təzahür formasından bəhs edirlər: 
1.
 
Çirklənmə  ekoloji  müvazinətin  pozulmasının  aşağı 
pilləsidir. 
2.
 
Müvazinətin  pozulması  ekosistemin  və  biosferin  özünü 
tənzimləmə qabiliyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasıdır. Bu 
halda  təbii  şəraitlə  ona  göstərilən  təsir  arasında  müvazinət 
yaratmaq üçün insanın müdaxiləsinə ehtiyac vardır. 
3.
 
Destruksiya  ekosistemin  pozulmasının  elə  mərhələsini 
ifadə  edir  ki,  onun  funksiyalarının  bərpası  demək  olar  ki, 
mümkün  deyildir  və  yaxud  uzun  müddət  ərzində  əhəmiyyətli 
səylər tələb edir. 
Ekoloji  böhranın  qeyd  olunan  bu  formaları  ayrı  –  ayrı 
ölkələrdə,  coğrafi  regionlarda  müxtəlif  cür  təzahür  edir. 
Təzahürlərin  müxtəlifliyinə  baxmayaraq,  ətraf    mühitin  müasir 
vəziyyətini ümumi şəkildə qiymətləndirmək olar. Müasir dünyada 
ekoloji  müvazinətin  pozulması  elə  miqyas  almışdır  ki,  həyatın 
mühafizəsi  üçün  zəruri  təbii  sistemlərlə  bəşəriyyətin  sənaye  – 
texnoloji və demoqrafik təlabatları arasında tarazlıq pozulmuşdur. 
Ekoloji  böhranın  mötəbər  əlamətləri sırasına  ərzaq problemlərini, 
demoqrafik  partlayışı,  təbii  ehtiyatların  azalmasını,  suyun  və 
havanın çirklənməsini və s. aid etmək olar. Əslində  müasir insan 
öz  inkişafının  bütün  tarixi  ərzində    ən    ağır    sınaqlar    qarşısında  
qalmışdır:    məhdud    təbii  ehtiyatlarla  şərtlənmiş  böhranı  necə 
aradan qaldırmalı? 

---