Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 351 edir, onu müdafiə edəcəyinə söz verir. Sonra isə ona bir kağız verib orada öldürüləsi adamın adının yazıldığını söyləyir. Cani kral hər şeyi dəqiq düşünmüşdür. Gəncdən söz almış, onu çirkin cinayətin mexaniki silahına çevirmişdir. Kral Don Sançoya tapşırır ki, ad yazılmış kağızı sonra oxusun, tərəddüd etməsin, əhdi yerinə yetirsin. Kralın Gedin! Mənim Sançom! Beləliklə də, Qoy yetsin yerinə bizim əhdimiz. Dediyimiz sözlər pozulmaz heç vaxt, Bunu tək ikimiz bilirik ancaq. Bir susmaq, bir də ki, yalnız ehtiyat! sözləri cinayətin necə ustalıqla hazırlandığını bir daha nəzərə çatdırır. O dövrün ispan zadəgan qayda-qanunlarına görə, ali hakim olan kralı təhqir etmiş adamı öldürmək hər bir təbəənin müqəddəs borcu sayılırdı. Don Sanço da belə düşünür və kralı təhqir etmiş adamı öldürmək qətiyyətilə sarayı tərk edir. Elə bu vaxt o öz nökəri Klarindoya rast olur. Klarindo şad xəbər gətirmişdir. Busto bacısını Don Sançoya verməyə razıdır, tezliklə toy etmək fikrindədir. Məlum olur ki, Estrelya və Busto toyun vaxtını təyin etmək üçün onu axtarırlar. Don Sançoya yazdığı məktubda Estrelya onu öz əri adlandırır, vaxt itirmədən gəlməsini bildirir. Don Sanço sevinərək evə sifariş göndərir, toya hazırlaşmağı tapşırır. Özü isə Bustonun yanına tələsir. Elə bu vaxt kralın kağızı yadına düşür. Açıb oxuyanda orada "Öldürülməlidir Tabera Busto" sözlərini yazdığını görüb dəhşətə gəlir. Sevinc kədərlə əvəz olunur. Don Sanço iki od arasında qalır. Sevgi və şərəf onu bir-birinə zidd qərarlar çıxarmağa sövq edir. Quru şərəfi sevgidən, səadətdən, insanlıqdan, ədalətdən üstün tutan, yazıçı tərəfindən haqlı olaraq "şərəf qulu, borc cəngavəri" Afaq Yusifli İshaqlı 352 adlandırılan Don Sanço bir-birinə zidd düşüncələr arasında çırpınır. Lakin həyat versəm ona mən bu dəm Pozaram yəqin ki, mən öz andımı. Kral şöhrətini təhqir edərəm, Ömrümü, ruhumu yox etsəm də mən, Yox tələf etmərəm öz namusumu. Bu sözlər onda borc, şərəf hissinin daha güclü olduğunu, kralın verdiyi əmr ədalətsiz olsa da, onu qanun saydığını bir daha nümayiş etdirir. Dramaturq nəcib Don Sançonu ixtiyarsız cinayət silahına çevirən krala da, onun məharətlə istifadə etdiyi şərəf, namus qanunlarına da nifrət oyadır. Don Sanço nəyin xatirinə öz sevgilisini itirir? Nə üçün özü üçün dünyada ən əziz olan bir şəxsi öldürməyə əl atır? Hərəkətini dəlilik adlandırsa da, "kraldır, kraldır bu cinayətə məni sövq eyləyən" deyə həqiqəti dərk etsə də, o nə üçün belə bir cinayətin qeyri-ixtiyari icraçısına çevrilir? Qabil qardaşını öldürən kimi, nahaqca qardaşını öldürdü- yünü boynuna alan, özünə yaşamağı haram sayan, özünü alçaq cani sayan, qəddar qatil adlandıran Don Sanço nə üçün başqasının olan bir iradədən güc alıb belə iş tutur? Yuxarıda dediyimiz kimi Don Sançonu belə müdhiş bir hərəkətə verdiyi söz, içdiyi and, əsrlərlə qanun kimi qarşılanan ənənələr məcbur edir. Bu qanlı əməlin səbəbini Don Sanço hamıdan daha düzgün izah edir: Fəlakət dolu bir and içdiyimdən, Öz müdhiş borcumu icra etdim mən. Beləcə qorudum öz namusumu, Siz gedib krala deyin ki, bunu Sözündə möhkəmdir sevilyalılar! Namusun üstündə həm qardaşını, XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 353 Həm də eşqlərini məhv eyləyirlər! Aldadılan, aldadılaraq and içdirilən, ən yaxın adamını günahsız yerə öldürən, ən namuslu adamı namus naminə məhv edən Don Sanço əslində ən namussuz, ən şərəfsiz iş tutmuş olur. Bustonun yeganə günahı odur ki, bacısının, həm də Don Sançonun sevgilisinin namusunu qorumağı hər şeydən üstün tutmuşdur. Bustonun kişiliklə, cəsarətlə müdafiə etdiyi namus onu ucaldır. Don Sançonun qoruduğu namus onu alçaldır, caniyə, qatilə çevirir. Bu iki namus anlayışı bir-birinə ziddir, biri digərini rədd edir. Bu saxta namus yolunda özünü məhv edən Don Sanço da başa düşür ki, onun idrakı zəhərlənmişdir. Daxilən bütün varlığı ilə tutduğu işə peşmandır. Hərəkətinin qeyri-insani, həqiqi namus, şərəf anlayışına zidd olduğunu o da anlayır. Lakin əsrlərlə qanun kimi qarşılanmış baxışların ətalətindən, təsirindən çıxa bilmir, kralın əlində oyuncağa çevrilir. Sözün həqiqi mənasında qul olur, saxta şəkildə başa düşülən namus quluna çevrilir. Xalq içərisindən çıxan Lope de Veqa daha çox hakim təbəqələr arasında yayılan bu saxta silki əxlaq normalarını rədd edir. Don Sanço Ortis özü də düşdüyü vəziyyətdən, hərəkətlərindən narazıdır. O, ümumi şəkildə həyatı günahlandırır. İnsan həyatının bir təsadüfdən, taleyin amansız oyunundan asılı olduğunu düşünüb fəryad edir, üsyan qaldırır. Bir qızğın qumardır bu həyat, budur, Bəzisi uduzur, bəzisi udur... Qumarda bircə xal gətirməyəndə, Adam bədbəxt olur, düşür kəməndə. Sən sərt bir oyunsan, həyat, ey həyat! Mənə üz vermişdi bir bəxtiyarlıq, Bir anda zülmətə döndü o artıq. Afaq Yusifli İshaqlı 354 Beləliklə, silki ehkamların uydurma məntiqi təbiətin diktə etdiyi sağlam insani düşüncəyə zidd gedərək insanın həyatını qumar oyununa çevirir. İnsanın taleyi bir püşkdən, bir təsadüfdən asılı qalır. İnsan öz həyati borcuna uydurma, insanazidd qanunlar əsasında yanaşanda, namus və şərəfi bu ölçü ilə qiymətləndirəndə onun həyatı qəddar bir oyuna çevrilir, cinayətkar bir oyunun qurbanı olur. Kral simasında həyata qədəm qoyan şər ayaq basdığı hər yerə üz çevirdiyi hər kəsə uğursuzluq, bədbəxtlik gətirir. Kral müqəddəs adət-ənənələrdən, qanun-qaydalardan sui- istifadə edərək insanları cinayətə yönəldir. Əgər kral düzgün mövqedə dayanaraq təhqir edilibsə, xalq və ölkənin xatirinə işlədiyi bir məqamda təhqirə məruz qalıbsa, onu təhqir edən cəzaya layiqdir. Burada onun intiqamını almaq təbəəsinin, doğrudan da, borcudur. İndiki halda isə kral ən çirkin əməlini həyata keçirmək istərkən, başqasının namusunu ləkələmək niyyəti ilə onun evinə girərkən əməlinin adı üzünə deyilib, qovulur. Əgər kral təhqir edilibsə, namus, şərəf naminə təhqir edilib. Lakin bu namussuz, ləyaqətsiz kral namus və ləyaqət mücəssəməsi olan insanları saxta namus, şərəf oyunu ilə məhvə aparır. Don Sanço Bustonu öldürdükdən sonra özünə ölüm arzulayır, hakimlərə yalvarır ki, onu edam etsinlər. Onu həbsə alıb mühakimə edirlər. Kral bir sözü ilə onu xilas edə bilər, lakin verdiyi vədi pozur, gəncə kömək göstərmir, üstəlik adamları vasitəsilə ona yeni-yeni iztirablar verir. Kral özü bilir ki, Don Sanço Bustonu onun əmri ilə öldürmüşdür. Lakin kral israrla, dönə-dönə tələb edir ki, o, Bustonu nə üçün, kimin əmri ilə öldürdüyünü boynuna alsın. Ona söyləyin ki, lal olmasın, lal, Hər şeyi söyləsin, söyləsin dərhal. Qoy açıb söyləsin səmimiyyətlə, O, kimin hökmüylə, nə üçün belə Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|