Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il
Yüklə 5,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
92 Şəkil 32. Hibrid (çəhrayı) üçyarpaq (Trifolium hybridum L.): 1, 2 - bitki cücərti və çiçəkləmə fazasında; 3 - üzərində yarpaq və çiçək qrupu olan budaq; 4 - çiçək; 5 - meyvə, 6 - toxum 93 Şəkil 33. Sarı xəşəmbül (Melilotus officinalis Desr.): 1, 2 - bitki cücərti və çiçəkləmə fazasında; 3 - üzərində yarpaq, çiçək qrupu və meyvəsi olan budaq; 4 - çiçək; 5, 6 - meyvə və toxum; 7 -Ağ xəşəmbülün (Melilotus albus Desr.) budağı; 8 - çiçəyi; 9- meyvəsi; 10 - kök sistemi. 94 Şəkil 34. Buynuzvari qurdotu (Lotus corniculatus L.): 1, 2 - bitki cücərti, çiçəkləmə və meyvəəmələgəlmə fazasında; 3 - üzərində yarpaq, çiçək qrupu və meyvəsi olan budaq; 4 - çiçək; 5 - meyvənin qabığı; 6 - toxum. 95 Şəkil 35. Şərq çəpişotu (Galegea orientalis Lam.): 1, 2 - bitki cücərti, çiçəkləmə və meyvəəmələgəlmə fazasında; 3 - üzərində yarpaq və çiçək qrupu olan budaq; 4 - çiçək; 5 - toxum, 6 - meyvə; 96 Şəkil 36.Dərman çəpişotu (Galegea officinalis L.): 1- kökü, 2- çiçəkli budağı, 3- çiçəyi, 4- paxlası, 5- toxumu 2 1 3 4 5 97 IV FƏSİL. ÇOXİLLİK PAXLALI OTLAR Əhəmiyyəti. Çoxillik paxlalı otların (yonca (qarayonca), xaşa, üçyarpaq yonca və s.) əhəmiyyəti böyükdür. Bu otlar erkən yazdan payızın axırlarına qədər heyvanlar üçün yem vermək qabiliyyətinə malikdirlər. Tarla növbəli əkinlərində becərilən ço- xillik otların bütün növləri havanın gündəlik temperaturu 5 0 C olduqda intensiv inkişaf edərək öz inkişaflarını payızın sonunadək davam etdirirlər. Çoxillik otların uzun müddət inkişaf etməsi im- kan verir ki, onlardan senaj, silos, quru ot, briket, ot unu istehsal edilsin və eləcə də biçənək bitkisi kimi istifadə olunsun. Çoxillik otların yaşıl kütləsi və quru otu yüksək yemlilik də- yərinə malikdir. Çoxillik otlar torpağın külək və su eroziyasının qarşısını almaq üçün çox güclü vasitədir. Çoxillik otlar kök kütləsinin qida- landığı zonalarda qida maddələrinin yuyulmasının qarşısını alır. Tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, qida maddələrinin yuyul- ması (azot, kalium) çoxillik otlarda payızlıq buğda əkinlərinə nis- bətən 5-6 dəfə az olmuşdur. Çoxillik otlar torpaqda humusun əhəmiyyətli dərəcədə toplan- masına şərait yaradaraq torpağın strukturunu yaxşılaşdırır. Tor- paqda humus nə qədər çox olarsa onun istilik tutumu o qədər çox və istilikkeçirməsi (ötürməsi) o qədər az olar. Kontinental iqlim şəraitində bu hal bir vasitə kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, qış dövründə aşağı mənfi temperaturun payızlıq bitkilərə öldürücü təsirini yüngülləşdirir. Humusun miqdarı torpaqda çox olduqda fiziki nəmlik itkisi azalır və bitki tərəfindən nəmliyin istifadəsi məhsuldar olur. Torpaqda humusun miqdarı nə qədər çoxdursa, qida elementləri torpağın dərin qatlarına o qədər az yuyulur. Humus bitkilər üçün qida maddələri mənbəyidir, eyni zamanda faydalı torpaq mikroorqanizmlərinin intensiv inkişafına şərait yaradır. Çoxillik paxlalı otlar torpağı azotla zənginləşdirirlər. Ona görə də paxlalı otlardan sonra əkilən tarla bitkilərinin məhsul- darlığı digər sahələrə nisbətən yüksək olur. Çoxillik otların müs- 98 bət təsiri üç il davam edir. Paxlalı otların zülal (albuminli zülal) məhsuldarlığı digər yem bitkilərinə nisbətən üstündür. Yüksək məhsul verən yonca əkinləri vegetasiya dövründə taxıl bitkilərinə nisbətən 2-3 dəfə artıq -- 2,5- 3,0 ton zülal istehsal edir. Çoxillik paxlalı otlar tərkibində qiymətli amin turşuları olan zülal verir. Bununla əlaqədar olaraq həmin zülalların həzm olun- ma qabiliyyəti yemlik taxıl otlarına nisbətən olduqca yüksəkdir. Əlavə olaraq onlar digər yem bitkilərinin həzm olunma qabiliy- yətini artırır. Paxlalıların başlıca üstünlüklərindən biri də ondan ibarətdir ki, çox enerji sərf olunan və baha başa gələn azot gübrəsindən isti- fadə etmədən, onlar havanın bioloji azotunu (N 2 ) təsbit etməklə zülal istehsal edirlər. Azotlu gübrələrin enerji sərfinə qənaət edilsə də nəticədə çoxillik paxlalı otların xalis energetik gəliri yüksək olur. Paxlalı olmayan bitkilərdən yüksək məhsul və zülal toplamaq üçün yüksək normada mineral azot gübrələrinin tətbiqi qaçılmazdır. Bu yalnız yemin energetik maya dəyərini kəskin artırmır, o cümlədən zülalın. Yüksək azot gübrəsi normaları tor- paqda mikrofloranı fəallaşdırır, üzvi maddələrin minerallaşmasını gücləndirir və torpağın münbitliyini aşağı salır. Bitkidə artıq miqdarda oksidləşmiş azot formaları toplanır ki, bu da yemin keyfiyyətini pisləşdirir və onu heyvanlar üçün təhlükəli edir. Mineral azotun bir hissəsi üfüqi xətlə axaraq göllərə tökülür, ekoloji tarazlığı pozur, bir hissəsi isə şaquli xətt boyu axaraq qrunt sularına qarışaraq onları içmək üçün yararsız edir. Hətta bioloji azotun hesabına çoxillik paxlalı otlardan daha yüksək məhsul və zülal almaq üçün bu neqativ prosesləri kənarda qalır. Yüksək məhsuldar birnövlü çoxillik paxlalı ot tarlası şumlandıqdan sonra kök və yerüstü kütlə qalığı ilə bir hektar torpaqda tərkibində 120-150 kq azot olan 10 tona qədər üzvi maddə saxlayır. Şumlanıb torpağa basdırılmış çoxillik paxlalı otlar tarla bitkilərinin böyük əksəriyyəti üçün yaxşı sələfdir. Bununla belə torpağın münbitliyi də stabilləşir. Yüklə 5,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|