Çərxi-fəleyküm “Səudiyyənin pullarını necə
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- N 38(47) 09.10.2015 1. Ədə bi mis ti fi ka si ya
- 3. Şey ta nın əsha bə lə ri
- Nə ri man ƏB DÜL RƏH MAN LI
22 N 38(47) 09.10.2015 1. Ədə bi mis ti fi ka si ya Araş dı rı cı la ra də qiq mə lum dur ki, Mi xail Bul qa kov XIX əsr al man mis ti siz mi ni cid di su rət də öy rə nir- di. Məhz Tan rı haq qın da kı trak tat- la rı, xris tian və iudaizm din lə rin də İb lis ba rə də rə va yət lə ri, Şey tan haq- qın da əf sa nə lə ri oxu yan dan son ra be lə bir ki tab yaz maq hə və si nə düş- müş dü. Əsər də onun bü tün oxu- duq la rı ümu mi şə kil də əks et di ri lib. Bul qa kov ro ma nı bir ne çə də fə tə zə dən iş lə yib. 1928-1929-cu il lər- də ro ma nın ilk va rian tı nı qə lə mə alıb. Hə min vaxt o, əsə ri ni “Dır naq lı oyun baz”, “Qa ra sehr baz” ad lan dır- maq fi k rin də idi, Mas ter və Mar qa ri- ta dan söh bət be lə get mir di. Ro ma nın əsas qəh rə ma nı Şey tan idi, ya zı lan lar İohann Volfh anq Hö te nin “Faust” əsə rin də təs vir olu nan la ra ma hiy yət- cə həd dən ar tıq çox ox şa yır dı, elə bil rus müəl lif o əsə ri tə zə dən iş lə miş di. Am ma hə min əl yaz ma çap olun ma- dı, aqi bə ti mə lum de yil. Hə min vaxt Bul qa kov “Mü qəd dəs lə rin kab ba la- sı” ad lı pye si nin qa da ğan olun ma sı ilə bağ lı sar sın tı ke çi rir di, bu na gö rə də, əl yaz ma nı yan dır maq qə ra rı na gəl miş di. Bu nun la ya na şı, o, alov da yan mış Şey tan haq qın da ro man yaz- maq ba rə də fi k ri ni hö ku mə tin nə zə- ri nə də çar dır mış dı. Mi xail Bul qa ko vun ro ma nı nın ikin ci va rian tı “İb lis, ya xud Bö- yük kans ler” ad la nır dı. Əsə rin əsas qəh rə ma nı ki mi, mis kin və- ziy yə tə düş müş mə lək se çil miş di. Müəl lif ro ma nın bu ver si ya sın- da ar tıq Mas te ri və Mar qa ri ta- nı dü şün müş, hətt a Vo land və onun ər ta fın da kı la rı da sü je tə da xil et miş di. Am ma ro ma nın hə- min va rian tı da işıq üzü gör mə di. Bul qa kov, təəs süf ki, ta mam la- ya bil mə di yi bu möh tə şəm əsə ri- nə “Mas ter və Mar qa ri ta” adı nı üçün cü va riant da qoy muş və ro- man hə min ad la da na şir lər tə rə- fi n dən çap olun muş du. 2. Çox si ma lı Vo land Əgər ro ma nı o qə dər də də ri nə get mə dən oxu san, be lə bir təəs- sü rat ya ra nır ki, Vo land müs bət qəh rə man, in san la ra xas ça tış maz- lıq lar la mü ba ri zə apar ma ğa cəhd gös tə rən, ya ra dı cı lı ğa və sev gi yə hi ma yə dar lıq edən bir per so naj- dır. Am ma Vo land ri ya kar dır, əsə ri diq qət lə oxu yan da onun çox si ma lı- lı ğı ay dın gö rü nür. Hə qi qət də Vo- land öz-öz lü yün də ib li si, baş qa cür dərk edil miş İsa Mə si hi - ye ni Pey- ğəm bə ri tə cəs süm et di rir. Bul qa- kov çap olun ma mış əl yaz ma la rın- da Vo lan dı məhz bu cür təs vir edir. “Mas ter və Mar qa ri ta” ro ma nı- nı yal nız çox diq qət lə oxu yan da Vo lan dın çox si ma lı lı ğı nı dərk elə- mək müm kün dür. An caq bu hal- da onun, xris tian ənə nə lə ri nə gö rə Şey ta na çev ri lən skan di nav Tan rı sı Odin və ya qə dim ger man büt pə- rəst tay fa la rı nın ta pın dıq la rı Bo tan la ox şar lı ğı nı sez mək olar. Vo lan dın gə lə cək dən xə bər ver mək qa bi liy yə ti- nə ma lik olan və min il lər əv vəl baş ver miş ha di sə- lə ri xa tır la ma ğı ba ca ran ma son və bö yük sehr baz qraf Ka liost ro ilə za hi ri bən zər li yi var. Diq qət li oxu cu xid mət çi lə rin sehr ba zın adı nı xa tır la dıq la rı nı və onun Fa land ad lan dı ğı ba rə də mü la hi zə yü rüt dük lə ri ni yax şı xa tır la yır lar. Doğ ru dan da, Vo- land adı Fa land adı ilə səs lə şir, am ma ma raq lı olan tək cə bu de- yil. Al ma ni ya da Şey ta nın Fa land ad lan dı rıl dı ğı nı çox az adam bi lir.
“Mas ter və Mar qa ri ta” ro- ma nı nın ən par laq q ə h r ə - man la rı Be ge mot, Aza zel lo və Ko- rov yev-Fa qot dur. Ya zı çı on la rı Şey- ta nın sui-is ti fa də et- di yi əda lət alə ti nə çe vi rib. Bul qa kov qa- til İb lis və s u s u z səh ra lar İb li si olan A z a z e l l o o b r a z ı n ı “ Ə h d i - Ətiq”dən g ö t ü r ü b . Hə min ki tab lar da in san la ra bə- zək lər və si lah lar dü zəlt mə yi öy- rət miş, son ra isə göz dən düş müş mə lə yin adı Aza zel lo dur. Hə min mə lək həm də qa dın la ra öz si fət- lə ri ni bo ya ma ğı öy rə dir di ki, bu da İn cil də “öz yo lu nu az maq sə- nə ti” he sab olu nur du. Bu na gö rə də ya zı çı nın məhz hə min qəh rə- ma nı Mar qa ri ta ya krem ver mək- lə, onu yol suz lu ğa sü rük lə yir. Aza zel lo sev gi li lə ri zə hər lə yən və May ge li öl dü rən şər qüv və dir. Be ge mot ob ra zı ro ma nı oxu yan- la rın hər bi ri nin yad da şın da qa lır. Be ge mot Vo land üçün se vim li təl- xək ro lu nu oy na yan pi şik-qul ya- ba nı dır. Hə min per so na jın pro to- ti pi “Əh di-Ətiq”də təs vir olun muş mi fo lo ji hey van, mis tik əf sa nə lər- də ki ac göz lük şey ta nı dır. Bul qa- kov Be ge mot ob ra zı nı ya ra dar kən An na De zan jın ta rix çə si ilə ta nış olan za man rast laş dı ğı fakt lar dan is ti fa də edib. De zanj XVII yü zil- lik də ya şa mış, ey ni vaxt da yed di şey ta na vu rul muş du. Hə min şey tan lar dan bi ri də Taxt-tac lar sü la lə sin dən olan Be ge mot ad lı şey tan idi. Onun müasir lə ri Be ge mo tu fi l baş lı və qor xunc diş lə ri olan əj da ha ki mi təs vir edir- di lər. Şey tan qı sa quy ru ğu, iri qar nı, yo ğun dal qıç la rı ilə be ge mo ta ox şa yır dı, əl lə ri isə in san əl lə ri idi. Vo lan dın əs ha bə lə ri ara- sın da ye ga nə in san Ko rov- yev-Fa qot dur. Araş dı rı cı- lar Bul qa ko vun hə min qəh rə ma nı nın ki min pro to ti pi ol du ğu- nu də qiq müəy- yən ləş di rə bil- m ə y i b l ə r . Bu nun la be lə, per so na jın kök- lə ri nin Vits li puts li ad lı tan rı ya ge dib çıx dı ğı nı gü man edir lər. Bu fər ziy yə Bez dom nı və Ber- liozun söh bə ti əs na sın da mey- da na çı xıb. Hə min söh bət də as tek lə rin qur ban gə tir dik lə ri hə min mü ha ri bə tan rı sı nın adı çə ki lir. Faust haq qın da əf sa nə lə- rə inan saq, Vits li puts li cə hən nə- min mü rək kəb ru hu, şey ta nın ilk kö mək çi si dir. 4. Kra li ça Mar qo Bu qəh rə man Mi xail Bul qa ko- vun so nun cu ar va dı na çox ox- şa yır. Ey ni za man da, ya zı çı əsə- rin də Mar qa ri ta ilə fran sız kra lı IV Hen ri nin ar va dı olan kra li ça Mar qo ara sın da xü su si əla qə ol- du ğu nu qeyd edir. Şey ta nın ya- nın da ke çi ri lən mü sa vi rə yə ge- dən Gon bul yol da Mar qa ri ta ilə ta nış olur və onu “işıq lı kra li ça” ad lan dı rır, son ra ona Pa ris də qan lı Var fo lo mey ge cə si lə nə- ti cə lə nən toy ba rə də xa tır la dır. Bul qa kov ro man da Var fo lo mey ge cə si nin iş ti rak çı sı olan pa ris- li na şir Ges sar ba rə də də ya zıb. Ta ri xi kra li ça Mar qa ri ta şair lə rin və ya zı çı la rın hi ma yə da rı idi. Ya zı çı əsə rin də Mar qa ri ta nın da hi Mas te rə olan sev gi sin dən söh bət açır. 5. Mosk va-Ye ru sə lim Ro man da çox lu sir lər var. Hə- min sir lər dən bi ri də əsər də ki ha di sə lə rin baş ver di yi za man- dır. 1929-сu ilin Pas xa bay ra mın- dan əv vəl ki Əzab həf tə si nə (1-7
may) uy ğun
gə lən ha di- sə lər pa ra lel ola raq Pon ti Pi lat la bağ lı epi zod lar da da 29, ya xud 30-cu il lə rin bir həf tə sin- də Ye ru sə lim- də, həm də Əzab həf- t ə s i n d ə t ə s v i r olu nur. Ro ma nın bi rin ci his sə sin də hə- min ta rix çə lər də ki ha di sə lər pa ra lel da vam et di ri lir, ikin ci his sə də baş ve rən lər bir-bi ri ilə çul ğa şır, son ra isə va hid ta rix- çə yə çev ri lir. Hə min mə qam da ta rix çə bü töv lə şir, o bi ri dün ya- ya ke çir. Bu za man Ye ru sə lim də Mosk va ya çev ri lir. 6. Kab ba la kök lə ri Araş dı rı cı lar ro ma nı təd qiq edən də bu nə ti cə yə gə lib lər ki, Mi xail Bul qa kov “Mas ter və Mar qa ri ta” əsə ri ni ya zan da tək cə kab ba lis ti ka tə li mi ilə ma raq lan- ma yıb. Bə zən Vo lan dın di lin dən yə hu di mis ti siz mi kon sep si ya sı- nı eşit mək müm kün dür. Ki tab da be lə bir mə qam var. Vo land de yir ki, xü su si lə güc lü adam lar dan heç vaxt heç nə xa- hiş elə mək ol maz. Onun fi k rin cə, adam lar la zım ola nı öz lə ri ve rə- cək, ya xud tək lif edə cək lər. Bu kab ba lis tik tə lim Tan rı nın ver mə- di yi şey lə rə sa hib çıx ma ğı düz- gün say mır. Xris tian di ni isə ianə qə bul et mə yə izn ve rir. Haid lə rin dü şün cə si nə gö rə, in san lar Tan rı- ya ox şar xəlq olu nub lar, ona gö rə də daim iş lə mə li dir lər. Əsər də “işıq haq qın da” kon- sep si ya nı da sez mək müm kün- dür. Hə min fəl sə fə Vo lan dı əsər bo yu mü şa yiət edir. Ay işı ğı yal- nız Şey tan öz əs ha bə lə ri ilə qey bə çə ki lən dən son ra itir. Bu ra da işı ğı müx tə lif cür mə na lan dır maq olar. Mə sə lən, Da ğın zir və sin də ki vəz- də işıq haq qın da tə lim var. Əgər hər şe yə bir qə dər baş qa cür ya- naş saq, ay dın olar ki, hə min kon- sep si ya kab ba lis tik tə li min əsas ide ya la rı ilə də üst-üs tə dü şür. O ide ya la ra gö rə, Töv rat – işıq dır. Kab ba la nın ide ya sı bu dur ki, in- sa nın “hə yat işı ğı”na çat ma sı yal- nız öz is tə yin dən ası lı dır. Bu da ro ma nın əsas ide ya sı olan in sa nın azad se çi mi ilə ta ma mi lə səs lə şir.
Mi xail Bul qa kov ki ta bın nəşr olun muş son va rian tı nı 1937-ci il- də yaz ma ğa baş la yıb. Ya zı çı öm- rü nün axı rı na can əsər üzə rin də işi ni da vam et di rib. Əsə ri yaz ma- ğa hə ya tı nın on iki ili ni sərf et sə də, “Mas ter və Mar qa ri ta”nı dü- şün dü yü ki mi ta mam la ya bil mə- yib. Təd qi qat çı lar bu nun sə bə bi ni in di yə cən də qiq ləş di rə bil mə yib- lər. On lar be lə gü man edir lər ki, Bul qa kov er kən xris tian mətn- lə ri ni və şey ta ni li yin fəl sə fə si ni o qə dər də yax şı bil mir, bir sı ra mə sə lə lər dən sət hi baş çı xa rır dı. Bu nun la be lə, o, son cis ma ni qüv- və si ni so nun cu əsə ri nə ve rir di. Onun əsər də ki axı rın cı re dak tə si Mar qa ri ta nın ta but ar xa sın ca ge- dən ədə biy yat çı lar ba rə də de di yi söz lər dir. Ya zı çı hə min dü zə li şi 1940-cı il, fev ra lın 13-də et miş- di. Bir ay son ra isə dün ya dan köç müş dü. Mi xail Bul- q a k o v u n “Mas ter və
Mar qa ri ta” ro- ma nı haq qın- da son söz- lə ri bun lar idi: “Bir bi- ləy di niz, bir bi ləy di niz...”
ro ma nı de yil, həm də ədə biy ya tın ən sir li əsər lə rin dən bi- ri dir. Ne çə il lər dir ki, təd qi qat çı lar ro ma nın sir ri ni çöz mə- yə ça lı şır, ax ta rış lar apa rır lar. Ək sər araş dı rı cı la rın fik rin cə, əsə rin sir ri nin yed di aça rı var, hə min açar la rı dərk elə mək- lə “Mas ter və Mar qa ri ta”nı ba şa düş mək olar. “Master və Marqarita”nın yeddi açarı Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|