HEYDƏR ƏLİYEV
AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ
Elmi redaktor: E.Əlizadə, coğrafiya üzrə elmlər doktoru,
professor,
AMEA-nın müxbir üzvü
Coğrafiya – 7. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik.
Y.Qəribov, N.Seyfullayeva, Ş.Hümbətova, Y.Şabanova, T.İsmayılova
Bakı. “Bakınəşr”, 2016, 144 səh.
www.bakineshr.az
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər
hansı
hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya
vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016
Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin bn@bakineshr.az və derslik@edu.gov.az
e-mail ünvanlarına göndərilməsi xahiş olunur. Öncədən təşəkkür edirik!
Dil redaktoru: S.Hüseynov
Korrektor:
Rəssamlar: M.Hüseynov, E.Məmmədov
1
Kağız formatı: 70ґ100 /
1
.
6
Fiziki çap vərəqi: 9. Tirajı: 49 500. Pulsuz.
Bədii redaktor: T.Məlikov
Texniki redaktor: Z.İsayev
Kompüter tərtibatçısı: T.Məlikov
Ofset kağızı. Qarnituru: məktəb və arial. Ofset çapı.
A.Məsimov
Çap üçün deyil
Coğrafiya
7
5
4
B a ş l ı q l a r
Dərsliyinizlə tanış olun! . . . . . . . 6
1. İlk coğrafi biliklərin toplanması . . . 8
2. Yeni dünyanın kəşfi . . . . . . . . 10
3. Avstraliya və Antarktidanın kəşfi . . 12
4. Debat dərs. Yeni materiklərin
kəşfi nə verdi? . . . . . . . . . . . 14
5. Coğrafiya elmi müasir dövrdə . . . 15
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 18
6. Coğrafi koordinatlar . . . . . . . . 20
7. Praktik dərs. Xəritədə
nöqtələrin
coğrafi mövqeyinin təyin edilməsi . 22
8. Miqyas . . . . . . . . . . . . . . . 24
9. Relyefin təsviri . . . . . . . . . . . 27
10. Planaalma və onun növləri . . . . 29
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 32
11. Səma cisimləri . . . . . . . . . . 34
12. Günəş sistemi planetləri . . . . . 36
13. Planetlərin qruplaşdırılması. . . . 38
14. Həyat planeti . . . . . . . . . . . 40
15. Yerin Günəş ətrafında hərəkəti . . 42
16. Yerin öz oxu ətrafında hərəkəti . . 44
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 46
17. Yerin daxili prosesləri . . . . . . . 48
18. Xarici amillərin relyefə təsiri . . . 50
19. Dağların yaranması . . . . . . . . 52
20. Düzənliklərin müxtəlifliyi . . . . . 54
21. Okean dibinin relyefi . . . . . . . 56
22. Yeraltı sərvətlər necə paylanıb . . 58
23. Praktik dərs. Azərbaycan
Respublikasının relyefi . . . . . . 60
24. Azərbaycan Respublikasının
faydalı qazıntıları . . . . . . . . . 62
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 64
25. Havanın temperaturunun
dəyişməsi . . . . . . . . . . . . . 66
26. Atmosfer təzyiqi . . . . . . . . . . 68
27. Küləklərin yayılması . . . . . . . 70
1. YER HAQQINDA BİLİKLƏRİN İNKİŞAFI
2. YER KÜRƏSİNİN KARTOQRAFİK
TƏSVİRİ
3. YER GÜNƏŞ SİSTEMİNDƏ
4. YER SƏTHİNİN RELYEFİ
5. YERİN HAVA TƏBƏQƏSİ
28. Havanın rütubəti . . . . . . . . . . . . 72
29. Yağıntıların paylanması . . . . . . . . . 74
30. İqlim və iqlim qurşaqları . . . . . . . . . 76
31. Azərbaycan Respublikasının iqlimi . . . . 78
32. Dünya okeanının hissələri . . . . . . . 84
33. Okeanda quru sahələri . . . . . . . . 86
34. Çaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
35. Yer kürəsinin gölləri . . . . . . . . . . 91
36. Praktik dərs. Azərbaycan
Respublikasının çayları və gölləri . . . 94
37. Çaylarımızın ekoloji vəziyyəti . . . . . 96
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . 98
38. Canlı aləmin müxtəlifliyi. . . . . . . . . 100
39. Torpaqların quruluşu və xüsusiyyətləri . 102
40. Torpaqların müxtəlifliyi . . . . . . . . . 104
41. Torpaqların mühafizəsi . . . . . . . . . 107
42. Azərbaycan Respublikasının
torpaq, bitki örtüyü və heyvanat aləmi . 109
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 112
·
Respublikasının
·
Xəritə – “Azərbaycan Respublikasının
faydalı qazıntıları” . . . . . . . . . . . . 143
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 82
6. YER KÜRƏSİNDƏ
SUYUN PAYLANMASI
7. YERİN CANLI TƏBƏQƏSİ
8. DÜNYA DÖVLƏTLƏRİNİN MÜXTƏLİFLİYİ
9. İQTİSADİYYAT VƏ COĞRAFİYA
43. Biz hansı regionda yaşayırıq . . . . . . 114
44. Türk dünyası birliyi . . . . . . . . . . . 116
45. Dövlətlərin idarə edilməsi formaları . . . 118
46. Dövlətlərin inzibati ərazi bölgüsü . . . . 120
47. Əhalinin yerləşməsi . . . . . . . . . . 122
48. Praktik dərs. Dünya əhalisinin
dil tərkibi və əhalinin məskunlaşması . . 124
Dünyanın siyasi xəritəsi . . . . . . . . 126
Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 128
49. İqtisadi fəaliyyət . . . . . . . . . . . 130
50. Təsərrüfat və iş yerləri . . . . . . . . 132
51. İqtisadi əməkdaşlıq . . . . . . . . . . 134
52. Azərbaycan
iqtisadiyyatı . . . . . . . . . . . . . . 136
53. İqtisadiyyat və ətraf mühit . . . . . . 138
54. Praktik dərs. “Ekoloji məhkəmə” . . . 140
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . 142
Dünyanın fiziki xəritəsi . . . . . . . . . . 144
Çap üçün deyil