Byörnstyerne Martinus Byörnson

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
"Karmen"in  musiqisi  opera  incəsənətinin 
xəlqilik rəmzidir. YazılıĢının üstündən əsr yarıma 
yaxın  vaxt  keçməsinə  baxmayaraq,  indi  də 
"Karmen"i  dinləyəndə  onun  təravətinə  valeh 
olmaya  bilmirsən,  sanki  opera  baĢdan-ayağa 
gözəl və həyəcanverici melodiyalar paradıdır. 
Operadakı parçalar: "Üvertüra", "Habanera", 
"Sequidilla", 
Qaraçı 
mahnısı, 
Toreadorun 
kupletləri,  Josenin  çiçəklə  ariyası,  4-cü  pərdədən 
Antrakt.  Dünya  opera  tarixində  bu  qədər  sevilən 
melodiyaya  malik  ikinci  operanı  xatırlamaq  çox 
çətindir. 
Bu  opera  ilk  dəfə  1875-ci  il  martın  3-də 
Parisin 
"Opera-Komik" 
teatrında  tamaĢaya 
qoyulur.  Televiziyanın,  radionun,  kinoteatrların 
olmadığı  dövr.  Orta  və  yuxarı  təbəqənin  əyləncə 
və  bədii  ehtiyacını  ödəyən  əsas  müəssisələrdən 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
biri  opera  teatrları  idi.  Səhnəyə  qoyulan,  nəinki 
premyeradan  sonra,  bəzən  premyeradan  xeyli 
əvvəl  də  müzakirə  olunurdu.  Gözlənilən 
"Karmen"  tamaĢası  haqqında  da  premyeradan 
əvvəl  söz-söhbətlər  baĢlamıĢdı.  Bu  söhbətlərdə 
əsas  vurğu  premyerası  göstərilən  tamaĢanın 
"amorallığı"na, "açıq-saçıqlığı"na idi. 
O  dövr  üçün  müasir  sayılan  parislilər  opera 
səhnəsindəki çılpaq reallıqları həzm edə bilmirdi. 
Parislilər 
əslində  reallıqla  qarĢılaĢmıĢdılar. 
"Karmen"in premyerası Parisin "Opera-Comique" 
teatrında  baĢ  tutur.  Zalda  kimlər  yox  idi. 
Fransanın  o  dövrkü  yüksək  cəmiyyətinin  böyük 
hissəsi:  bəstəkarlar  Charles  Gounoud,  Leo 
Delibes,  Jacques  Offenbach,  Jules  Massenet, 
yazıçı  Düma-oğul,  səfirliklərin  nümayəndələri 
RotĢildlər ailəsi... ġahidlərin dediyinə görə 1-ci və 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
2-ci  pərdələr  alqıĢlarla  qarĢılanır,  amma  sonra, 
tədricən  zalda  susqunluq  və  buzlaĢma  baĢladı. 
Premyeranı uğursuz adlandırmaq olardı. 
Operanın  süjeti  "qəbahətli"  (baĢ  qəhrəman 
tütün  fabriki  fəhləsi  olduğu  üçün),  musiqisi 
həddindən  artıq  mürəkkəb  və  ciddi  sayılmıĢdı. 
Opera-komikdə  adətən  yüksək  cəmiyyətin  həyat 
tərzindən  alıntılı  mövzular  göstərilirdi:  varlı  ailə, 
ağıllı  və  komik  qulluqçu,  yüngül  flirt,  xoĢbəxt 
final  və  s...  "Karmen"in  qəhrəmanları  isə:  tütün 
kombinatının  iĢçiləri  qaçaqmalçılar, 
yüngül 
əxlaqlı  qadınlar,  dezertir  əsgər,  öküzlə  döyüĢən 
matador... 
Opera-Comiquedə  qoyulan  bu  operada 
demək  olar  ki,  nə  komik  əhvalat,  nə  də  komik 
personaj vardı. Finalda da ölüm. Odur ki, mətbuat 
səhifələrində  opera  haqqında  xoĢagələn  heç  bir 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
söz  deyilməmiĢdi.  TamaĢanın  sabahı  günü 
qəzetlərin  biri  vətəndaĢları  ehtiyatlı  olmağa 
çağırırdı:  "Hörmətli  atalar  və  analar!  Ənənəyə 
sadiq  olaraq,  siz  xanımlarınızı  və  qızlarınızı 
onlara  layiq  axĢam  əyləncələrinə  aparırsınız. 
Qatır oğrusundan hərbçinin, hərbçidən matadorun 
qucağına atılan fahiĢə haqqında nə düĢünərdiniz? 
Axırda  da  aldatdığı  aĢiq  xəncərlə  onun  biabırçı 
həyatına son qoyur"... 
Məsələ  burasındadır  ki,  o  dövrün  Parisində 
yüksək cəmiyyət  mənsubları operaya, həm də öz 
övladlarına  gələcək  həyat  yoldaĢı  tapmaq  üçün 
gedirdilər.  Lojalarda  oturan  valideynlər  qızlarını 
qabaq  sıralarda  əyləĢdirərək,  özləri  arxada 
otururdu.  Bir  qəzet  isə  həmin  gecə  səhnədə 
göstərilən 
personajları 
"sosial 
zibillik" 
adlandırmıĢdı.  Ümumilikdə  Paris  qəzetləri 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
operanı tənqid atəĢinə tutmaqda bir-biri ilə elə bil 
bəhsə  girmiĢdilər.  Deyilənlərə  görə  bu  söz-
söhbətlərdən  sonra  kiĢilər  "Karmen"ə  ailələrini 
aparmırmıĢ. Amma özləri gedirmiĢ. 
Tədqiqatçıların  rəyinə  görə  uğursuzluğun 
əsas  səbəblərindən  biri  tamaĢa  haqqında 
vaxtından  əvvəl  yayılmıĢ  söz-söhbət  idi...  Opera 
tam  iflasa  uğrayır.  Bundan  sarsılan  Corc  Bizenin 
gecələr  Paris  küçələrində  dərdini  dağıtmaq  üçün 
sərgərdan  gəzməkdən  savayı  çarəsi  qalmamıĢdı. 
DüĢünmüĢdü  ki,  var  qüvvəsi  ilə  ərsəyə  gətirdiyi 
əsərinə  verilən  qiymət  böyük  ədalətsizlikdir.  Axı 
o,  "Karmen"ə  böyük  ümid  bəsləyirdi.  Mətbuat 
səhifələrindəki 
rəylər 
isə 
onu  ümidsizlik 
uçurumuna aparırdı. Xatirələrə görə səhərə qədər 
Ģəhərdə  dolaĢan  Bizeni,  sadəcə,  dostu,  sonradan 
operanı  redaktə  edən  Ernest  Guiraud  tərk 

---