Buxgalteriya hisobi va audit” kafedrasi Audit 1-qism 5230900

3.4. Auditorlik standartlarining asosini tashkil etuvchi tamoyillar

Amerika Qo'shma Shtatlarida audit standartlari tarixan o'n umumiy qabul qilingan audit standartlari (odatda o'n standartlar deb ataladi ) moliyaviy hisobotlar auditi uchun poydevor bo'lib xizmat qilgan. Ayni paytda, PCAOB (ular o'z muvaqqat standartlari qismi sifatida PCAOB tomonidan qabul qilingan) standarti bu o'n standartlarni birlashtiradigan standart tashkil etdi. AICPA etti tamoyillari bilan o'n standartlari o'rnini almashdi. Tahriran audit standartlari farqi bo'lsa-da, asosiy maqsad audit sifatli tarzda amalga oshirilishi kerak.

PCAOB qo’llanma- O’n Standartlar
O'n standartlari uchta turga bo’linadi:
Umumiy standartlari auditor va audit firmasi uchun amal qiladi va tanlash va jamoatchilik ishonchini qondirish uchun o'z mutaxassislarini tayyorlashda yo'l-yo'riq ko’rsatadi. Umumiy standartlar quyidagilarni talab etadi:

1. 
   Audit jaryoni auditor tomonidan yetarli texnik ta'lim va malakaga ega bo’lgan shaxslar tomonidan amalga oshirilishi lozim.
   
2. 
   Auditorlar auditorlik tekshiruvini o'tkazishda ularning ruhiy munosabatda mustaqil bo'lishi (aslida mustaqillik) va foydalanuvchilar tomonidan mijozning (qiyofasi mustaqillik) mustaqil idrok qilinishi hisoblanadi.
   
3. 
   Audit -professional ehtiyotkorlik bilan standart asosida kuchli e’tibor asosida auditor tomonidan olib boriladi.
   

Yordamchi standartlar audit o'tkazishda amal qiladi va quyidagilarni talab etadi:

4. 
   Audit to'g'ri rejalashtirilgan va nazorati ostida bo'ladi.
   
5. 
   Auditor muayyan audit testi ishlab chiqish muhim shart sifatida, mijozning nazorat tushunchasini rivojlantiradi.
   
6. 
   Auditor audit xulosasini taqdim etishda, yetarli darajadagi tegishli audit dalillarni olishini taminlaydi.
   

Hisobot standartlar auditorlik tashkilotining xulosasi uchun amal qiladi va quyidagilarni talab etadi:

7. 
   Auditor moliyaviy hisobotlarni Umuman qabul qilingan Buxgalteriya tamoyillari (GAAP) yoki Moliyaviy hisobotning Xalqaro standartlar (IFRS) doirasida o’zining ijobiy xulosasini taqdim etidi.
   
8. 
   Auditor auditorlik hisobotida oldingi davrga nisbatan joriy davrda kuzatilmagan holatlarda buxgalteriya printsiplarini aniqlashtiradi
   
9. 
   Auditor yetarlilik darajasini ko'rib chiqadi, va auditor axborot izohlari yetarli emas deb xulosa qilsa, auditor buni auditorlik hisobotida aks ettirishi shart
   
10. 
    Auditor to’liq izholay olmagan fikrini moliyaviy hisobot buyicha auditorlik xulosasida bildiradi
    

AICPA: auditini yetakchi tamoyillari
AICPA o'n standartlari o'rniga, auditda yetakchi etti asosiy tamoyillarni ishlab chiqdi. Ularning o'ziga xos tamoyillari to'rt kategoriya bo’lib, ular quyidagilar:
Audit jarayonida auditning maqsadi.

1. 
   Auditning maqsadi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotning ishonch darajasini oshirishdan iborat. Auditor moliyaviy hisobot ustida xulosa bildirganda bu maqsadga erishiladi.
   
2. 
   Audit bu menejmentning javobgarligidagi tayyorlangan moliyaviy hisobotlar, moliyaviy hisobotlar ustidan ichki nazoratni ta’minlash, va auditor uchun tegishli axborot bilan ta’minlash va auditorga foydalanishga ruxsat bulishiga asoslangandir.
   

Majburiyatlar

3. 
   Auditorlar tegishli vakolat va imkoniyatlarini saqlab qolish uchun audit davomida professional shubha va axloqiy talablarga rioya qilish kerak
   

Bajarish

4. 
   Auditor moliyaviy hisobotlardagi muhim xato mavjud bo’lganda sabablarini bilishi lozim.
   
5. 
   Asosli sabablarini olganda auditor rejalashtirish va kuzatishi, jiddiylik darajasini aniqlashi, jiddiy xatolarni riskini aniqlashi, audit jarayonini tuzish va amalga oshirish uchun risklarni baholashi.
   
6. 
   Auditda auditor moliyaviy hisobotlarda mavjud jiddiy xatolar haqida mutlaq ishonch bilan ta'minlash imkoniyatiga ega bo’lmagab tabiiy cheklovlar mavjud.
   

Hisobot

7. 
   Auditor to’liq izholay olmagan fikrini moliyaviy hisobotda jiddiy xatolik buyicha auditorlik xulosasida bildiradi
   

Auditorlik xulosasini shakllantirish jarayoni
Auditor sifatida siz faqat bir tashkilotning moliyaviy hisoboti auditni amalga oshirrishingiz mumkin, yoki siz tashkilotning moliyaviy hisobotlar auditi va moliyaviy hisobotlarni ustidan ichki nazorat integratsiyasini amalga oshirishingiz mumkin. Kompleks audit AQShda yirik aktsiyonerlik kompaniyalari uchun talab qilinib, uni asosiy tamoyillari har qanday moliyaviy hisobotlar auditi uchun amal qiladi. "Kompleks auditning ijobiy tomoni” amaliy auditda ko'rsatilishicha, moliyaviy hisobot auditi va ichki nazorat integratsiyasi auditda samaradorlikka olib keladi.
Audit xulosasini shakllantirish jarayoni asosan moliyaviy hisobot auditi va kompleks audit uchun bir xil bo'ladi. Biroq, kompleks auditda auditor moliyaviy hisobot ustidan ichki nazorat tizimining samaradorligi fikrini beradi va moliyaviy hisobotlar ustida xulosa berishda qo'shimcha audit ishini amalga oshiradi. Xususan, auditor mijozning balans sanasidagi ichki nazorat sharotida jiddiy xatolik mavjud bo’lganda auditorning rejalashtirish va amalga oshirish ishi.

4-MAVZU. AUDITORLIK TEKSHIRUVINING TURLARI VA SHAKLLARI

Reja:
4.1 Majburiy auditorlik tekshiruvi.
4.2. Tashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvi.
4.3. Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tashabbusiga ko’ra audit o’tkazish xususiyatlari.
4.4. Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari