Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
Turizmin beynəlxalq əhəmiyyəti təkcə bunlarla məhdudlaşmır. Turizmin əhəmiyyəti özünü həm də bunda göstərir ki, indiki şəraitdə və müasir dövrdə o, beynəlxalq ticarət xidmətlərinin dinamik surətdə inkişaf edən növlərindən biri sayılır. Məlum olduğu kimi, XTBS (Xidmətlərlə Ticarət üzrə Baş Saziş – QATS – 1994) Ümumdünya Ticarət Təşkilatının hüquqi əsasını təşkil edən sənədlərdən biridir; bu sənəddə 160 xidmət növü göstərilir ki, onlar 12 bölmədə qruplaşdırılır. Bu bölmələrdən biri məhz turizm adlanır.3 Həm də turizm beş əsas xidmət növlərindən biri sayılır ki, əvvəlki fəsillərin birində (VII fəsildə) bu barədə danışılmışdır.4 Keçən yüzilliyin 60-70-ci illərindən başlayaraq, əsas xidmət növlərindən biri olduğu üçün turizm (beynəlxalq turizm) ümumdünya xarakteri almışdır. Bunun nəticəsində dünya turizm bazarı formalaşmışdır ki, burada bütün dövlətlərin hamısı iştirak edir. Turizm bütün xidmət növləri kimi xüsusi xarakterli əmtəədir. Buna görə də o, beynəlxalq ticarətin predmeti ola bilir. Bu səbəbdən turizm xidməti beynəlxalq əmtəə dövriyyəsində ixrac olunan mal kimi çıxış edir. Əmtəə (mal) kimi turizm xidmətinin xarakterik xüsusiyyəti və özünəməxsus üstünlüyü bundan ibarətdir ki, o, əsasən, minimum xərc çəkməklə hazırlanır («istehsal edilir») və bu zaman, adətən, xarici valyutadan istifadə olunur. Xidmət növü kimi turizm təkcə, sadəcə olaraq, beynəlxalq ticarətin predmeti hesab edilmir; o, xidmətlərin beynəlxalq ticarətində prioritet yerlərdən birini tutur. Beynəlxalq turizm dövlətlər üçün valyuta gəlirlərinin mənbəyidir. Təsadüfi deyil ki, dünyada beynəlxalq turizmdən əldə olunan valyuta gəlirləri artıq neft və neft məhsullarının, elektron avadanlıqların və avtomobillərin ixracından daxil olan gəlirləri ötüb keçmişdir; bu gəlirlər teleradio aparatlarının ixracından daxil olan gəlirlərdən təxminən üç dəfə çoxdur. Qeyd etməliyik ki, beynəlxalq turizmdən əldə olunan ümumi illik gəlir 3 trln. ABŞ dollarından artıqdır. Beynəlxalq turizm həm də məşğulluğun təmin edilməsi, işsizliyin aradan qaldırılması və yeni iş yerlərinin açılması deməkdir. Bu da, əlbəttə, öz növbəsində, əhalinin gəlirlərinin çoxalmasına və onların rifah halının yüksəldilməsinə təsir göstərir. Digər tərəfdən, beynəlxalq turizmin həyata keçirilməsi yeni-yeni xidmət sahələrinin yaradılmasını tələb edir. Bu da iqtisadi inkişafa müsbət mənada öz pozitiv təsirini göstərir. Bütün bunlar onu sübut edir ki, beynəlxalq turizm iqtisadi əhəmiyyəti olan fəaliyyətdir. Beynəlxalq turizm təkcə iqtisadi əhəmiyyətə malik olan fəaliyyət demək deyildir. Beynəlxalq turizmin həm də, eyni zamanda, sosial, humanitar, tərbiyəvi və estetik əhəmiyyəti vardır. Deməli, o, özündə həm iqtisadi, həm sosial, həm humanitar, həm tərbiyəvi, həm də estetik amilləri birləşdirən fəaliyyətdir. Beynəlxalq turizmin əhəmiyyəti yalnız bunlardan ibarət deyildir. Beynəlxalq turizmin əhəmiyyəti və rolu həm də özünü bunda göstərir ki, o, eyni zamanda, sülhü qoruyub saxlamaq və möhkəmləndirmək funksiyasını yerinə yetirir. Dünyada beynəlxalq sülhün təmin edilməsində turizmin heç də az rol oynamaması şəksizdir. Belə ki, o, dünyada sülhün möhkəmləndirilməsinə və beynəlxalq gərginliyin azaldılmasına pozitiv təsir göstərən amildir. Buna görə də dünyada beynəlxalq sülhün mövcud olmasını təmin edən vasitələrdən biri məhz turizm hesab edilir. Turizmin qeyd etdiyimiz xüsusiyyətlərə malik olması onun beynəlxalq səviyyədə hüquqi tənzimlənməsini, eləcə də bu məsələdə beynəlxalq ictimaiyyətin və dövlətlərarası birliklərin maraqlı olmalarını şərtləndirmişdir; turizmin beynəlxalq səviyyədə hüquqi tənzimlənməsi, yəni beynəlxalq-hüquqi nizamlanması beynəlxalq hüquq normalarının vasitə və köməyi ilə həyata keçirilir. Məhz həmin normalar əsasında beynəlxalq turizm hüququ formalaşmışdır. Bəs, beynəlxalq turizm hüququ beynəlxalq hüquq sistemində hansı yeri tutur? Hər şeydən əvvəl, ilk növbədə, onu eyd edək ki, beynəlxalq turizm hüququnun beynəlxalq hüquq sistemində hansı yeri tutması məsələsi ədəbiyyat səhifələrində (beynəlxalq hüquq doktrinasında) hələlik öz qəti həllini tapmamışdır; bu məsələ barədə ayrı-ayrı müəlliflərin elmi fikirləri üst-üstə düşmür. Məsələn, hüquq ədəbiyyatında belə bir fikrə təsadüf olunur ki, beynəlxalq turizm hüququ beynəlxalq hüququn kompleks xarakterli yarımsahəsidir; bəzi müəlliflər, məsələn, K.Q.Borisov beynəlxalq turizm hüququnu beynəlxalq hüququn müstəqil institutu hesab edir; N.S.Barçukovaya görə isə, beynəlxalq turizm hüququ beynəlxalq hüququn yarımsahəsi kimi formalaşmamışdır. Biz, mübahisəsiz olaraq, qeyd edirik ki, dövlətlərarası turizm münasibətlərini tənzimlədiyinə görə beynəlxalq turizm hüququ beynəlxalq hüququn tərkibinə aiddir. Doğrudan da, faktiki olmaqla, beynəlxalq turizm hüququ beynəlxalq hüququn tərkib hissəsi olmaqla onun struktur elementlərindən biri sayılır. Lakin beynəlxalq turizm hüququnun beynəlxalq hüquq sistemində tutduğu yer daha dəqiq və aydın şəkildə müəyyən olunmalıdır. Bundan ötrü, ilk növbədə, turizmin (beynəlxalq turizmin) mahiyyətinə aydınlıq gətirilməlidir. Qeyd etməliyik ki, turizm iqtisadiyyatın konkret sahələrindən biridir; həm də o, iqtisadiyyatın gəlirli sahələrindən sayılır. Bir sıra dövlətdə (ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya, Avstriya, İtaliya, İspaniya və digər dövlətlərdə) isə turizm ən çox qazanc (gəlir) gətirən və səmərəli iqtisadiyyat sahəsi hesab edilir. Məsələn, İtaliya və İspaniyaya hər il təxminən 50 milyon turist gəlir ki, bundan həmin ölkələr 25 milyard gəlir götürürlər. Digər bir misalda, 9 milyona yaxın əhalisi olan Avstriya hər il 9 milyon turist qəbul edir ki, bundan o, 15 milyard gəlir əldə edir. Təsadüfi deyil ki, beynəlxalq ticarətə aid ədəbiyyat səhifələrində beynəlxalq turizm dünya iqtisadiyyatının aktiv şəkildə inkişaf edən sahəsi kimi xarakterizə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq turizmin həyata keçirilməsi prosesində müəyyən növ münasibətlər (beynəlxalq turizm münasibətləri) yaranır; beynəlxalq turizm dünya iqtisadiyyatının bir sahəsi olduğu üçün bu münasibətlər öz xarakterinə və təbiətinə görə beynəlxalq iqtisadi münasibətlər hesab edilir. Bu səbəbdən turizmə dair ədəbiyyat səhifələrində müəlliflər çox düzgün və haqlı olaraq göstərirlər ki, turizm (beynəlxalq turizm) beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin formalarından biridir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər isə beynəlxalq hüququn müstəqil sahələrindən biri olan beynəlxalq iqtisadi hüquqla tənzimlənərək, onun nizamasalma predmetini təşkil edir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin bir forması olan beynəlxalq turizm münasibətləri də, təbii ki, beynəlxalq iqtisadi hüquqla tənzimlənməlidir. Bundan ötrü beynəlxalq iqtisadi hüquq öz tərkibində beynəlxalq turizm hüququ kimi struktur element (tərkib hissəsi) ayırır; məhz onun köməyi və vasitəsi ilə beynəlxalq iqtisadi hüquq beynəlxalq turizm münasibətlərini tənzimləyir. Bildiyimiz kimi, hər hansı hüquq sahəsinin istənilən struktur elementinin özünün «statusu» olmalıdır. Belə ki, o, ya yarımsahə, ya da institut kimi tanınmalıdır. Sual olunur: «beynəlxalq turizm hüququ» kimi struktur element (tərkib hissə) hansı «statusla» beynəlxalq iqtisadi hüququn tərkibinə daxil olur? Fikrimizcə, beynəlxalq turizm hüququ onun BİH-in yarımsahəsi kimi tanınması üçün tələb edilən və lazım olan bütün meyarlara (ayrıca nizamasalma predmetinə malik olması, özünəxas xüsusi prinsiplərə malik olması, beynəlxalq turizm münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsində beynəlxalq birliyin maraqlı olması, beynəlxalq turizm münasibətlərinin beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etməsi, beynəlxalq turizm münasibətlərini tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalarının kifayət sayda olması və s.) cavab verir. Buna görə də o, BİH-in yarımsahəsi hesab edilməlidir. Həm də ona görə ki, beynəlxalq hüququn yarımsahələri ayrılarkən beynəlxalq (dövlətlərarası) iqtisadi Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|