Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666

 

76 

Misin miqdarının yüksək olması Ermənistandan daxil olan sənaye çirklənməsi ilə bağlıdır. Bir daha 

bu məlumatlar təsdiq edir ki,nöqtəvi və diffizion çirklənmə mənbələri bu çayda suyun keyfiyyətinə 

ciddi  təsir  edir.  Ağstafaçay  çayında  2007-ci  ilin  məlumatlarına  əsasən  (Cədvəl  3.12)  misin, 

nitrogein, fosforun və s. elementlərin miqdarı yol verilən həddən yüksəkdir (Cədvəl 3.10 /3.11).  

Ağstafaçay çayında suyun keyfiyəti ilə bağlı vəziyyət 2010-2012-ci illərdədə analoji olmuşdur. Bəzi 

çirkləndiricilərin  bu  dövrdə  müşahidə  olunmuş  qiymətləri  tez-tez  yol  veriləcək  həddən  yüksək 

olmuşdur  (Cədvəl  3.13).  Odur  ki,  yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi  müxtəlif  mənbələr  suyun 

ç

irklənməsinə səbəb olur. 

Cədvəl 3.13. Pilot çayların suyunda olan bəzi kimyəvi  elementlərin 2010-2012-cu illərdə müşahidə 

olunan qiymətləri.

 

No 

Çay 

İl 

Neft 

məhsull

arı 

Fenollar 

OBT

5

  

(mq 

O

2

/l) 

NH

4

+

  

(mg N/l) 

NO

2

 

(mq N/l) 

NO

3

  

(mq N/l) 

Ümumi 

fosfor 

(mq P/l) 

1 

Ağstafaçay 

Musaköy 

2010 

0.021 

0.002 

1.6 

0.28 

0.04 

5.7 

0.04 

2 

Şəmkirçay 

Şəmkir 

2010 

0.015 

0.002 

 

0.265 

0.03 

5.1 

0.05 

3 

Tovuzçay 

Tovuz  

2010 

0.018 

0.003 

1.61 

0.3 

0.042 

9.2 

0.04 

4 

Ağstafaçay 

Musaköy 

2011 

 

 

1.8 

0.7 

0 

8.1 

0.22 

5 

Şəmkirçay 

Şəmkir 

2011 

 

0.001 

1.4 

0.4 

0 

6 

0.1 

6 

Tovuzçay 

Tovuz  

2011 

 

0.003 

1.5 

0.4 

0 

4.5 

0.22 

7 

Ağstafaçay 

Musaköy 

2012 

0.01 

0 

1.7 

0 

0.1 

3.2 

0.07 

8 

Şəmkirçay 

Şəmkir 

2012 

0.04 

0.001 

 

0 

0.03 

2 

0.11 

9 

Tovuzçay 

Tovuz  

2012 

0.03 

0.002 

0.5 

0.3 

0.1 

7 

0.1 

 

    

Gəncəçay  çayında  da  çirkləndiricilərin  yol  veriləcək  həddi  aşması  trendi  təhlil  edilib.  Bunu   

2007-

ci  ildə  müşahidə  olunan  suyun  keyfiyyətinə  dair  məlumatlardan  görmək  olar  (Cədvəl3.14). 

Çayda  əsas  çirkləndiricilər  (ammonium, nitrat, nitrit, fosfat  və  mis)  Ağstafaçayla  müqayisədə 

aşağıdılar. Ağstafaçay çayında bir çox sənaye və məişət  tullantıları birbaşa çaya axıdılır.  Gəncədə 

isə  bunun  əksinə  olaraq  mərkəzi  kanalizasiya  sistemi    tullantı  sularını  Gəncəçayın  hüvzəsindən 

kənara  atır.    Lakin  çaya  yaxın  olan  ayrı-ayrı  yaşayış  məntəqələrindən  tullantı  sularının  və  digər 

tullantıların  birbaşa  çaya  atılması  nəticəsində  çayın  suyunda  bir  çox  çirkləndiricilərin  miqdarı 

(məsələn fenollar) yüksəkdir. Neft məhsullarının yüksək olması isə çayda maşınların yüyülməsi ilə 

bağlıdır.  

       

Məişət tullantı suları ilə çirklənmə Tovuzçay və Şəmkirçayda suyun keyfiyyətinə əhəmiyyətli 

təsir edir (Cədvəl 3. 13). Ağstafaçayda olduğu kimi Tovuzçayda da suda bəzi elementlərin yüksək 

olması Tovuz şəhərinin tullantı sularının birbaşa bu çaya axıdılması  ilə bağlıdır. 

---

 

77 

    

 

Cədvəl 3.14. Gəncəçay Zurnabad məntəqəsində suyun keyfiyyət göstəriciləri (2007-ci il) 

Aylar 

  

maddələr 

I 

II 

III 

IV 

V 

VI 

VII 

VIII 

IX 

X 

XI 

XII 

pH 

  

8.09    

7.95    

  

7.65    

  

7.77    

  

Eh

1

  

  

310    

230    

  

300    

  

256    

  

T 

  

3.5    

3.6    

  

27    

  

11.6    

  

Asılı maddələr 

  

45    

135    

  

1.51    

  

93    

  

Şəffaflıq 

  

28    

80    

  

>30 

  

  

10    

  

Rəng 

  

0    

0    

  

0    

  

0    

  

İy 

  

0    

0    

  

0    

  

0    

  

Elektrik keçiriciliyi 

  

7,12*10

-4

 

  

7,50*10

-4

 

  

  

1,02*10

-4

 

  

  

6,98*10

-4

    

  

CO

2

  

  

4.7    

5.4    

  

6.4    

  

5.1    

  

Həl olmuş O

2

  

  

8.2    

7.99    

  

5.46    

  

7.68    

  

Cl

-

  

  

32.1    

34.3    

  

29.2    

  

31.6    

  

SO

4

  

  

179.6    

181.8    

  

168.4    

  

174.7    

  

HCO

3

  

  

218.7    

217.3    

  

198.7    

  

203.1    

  

Ca 

  

127.6    

124.1    

  

107.6    

  

112.4    

  

Mg 

  

18.4    

17.2    

  

16.7    

  

18.3    

  

Na+K 

  

8.4    

18.3    

  

9.8    

  

11.6    

  

∑ion 

  

586.3    

594.8    

  

530.4    

  

567.7    

  

Ümumi codluq 

  

7.87    

7.6    

  

6.41    

  

7.04    

  

OBT5 

  

3.13    

2.32    

  

2.16    

  

2.13    

  

maddələr 

I 

II 

III 

IV 

V 

VI 

VII 

VIII 

IX 

X 

XI 

XII 

NH

4

+

 

  

0.134    

0.129    

  

- 

  

  

0.142    

  

NO

2

  

  

yox 

  

0.01    

  

0.007    

  

0.009    

  

NO

3

 

  

0.301    

0.334    

  

0.409    

  

0.382    

  

---