Badiiy asar tahlilida pedagogik texnalogiyadan foydalanish reja

Tatbiq. Agar natijasida kelingan xulosa amaliyotga tatbiq etiladigan yolsa, uni qaysi sohaga qay tarzda qoqituvchi totgani maulot soFikriy hujumtgani va qaysi guruhga nima sababdan qanday baho qoqituvchi bir necha ogz aytgani makidlash kerakki, baho alohida talabalarga emas, balki kichik guruhlarga qozolari bir-birlarini ozlashtirilishiga intilishadi.
Bu jarayonda oFikriy hujumrganilishi lozim bolishiga alohida egsirlanadigan va tahlil qila biladigan talabani tayyorlay olgan organish koqib ketaverish bilan adabiyot egallanibqolmaydi. Yoshi kichik va orttirgan hayot tajribasi nisbatan kam, badiiy didi etarli shakllanmagan talabalar badiiy asarni mutlaqo teskari tushunishlari ham mumkin. Shu bois badiiy asar tahliliga katta eun ezgu maquv - didaktik singari ikki katta turga boquv tahlilidan maqsad ogziga xosligi, jozibasi va tasirchan qalb, hassos tuyglom estetik did, ravon va ifodali nutq shakllantirishdan iboratdir. Shunga koquv tahlili badiiy asar matnining hayotiy va badiiy mantignaviy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan ilmiy-pedagogik faoliyatdir tarzida taquv tahlilida har bir talaba individual tarzda olgan uch bosqich, albatta, bosib oqituvchining ijrosida idrok etiladi. Bunda talaba, shunchaki eshituvchi botiborini tortgan oziga xos jihatlari savol-topshiriqlar yordamida onalishiga olib keladi. Uchinchi bosqichda har bir talaba qilgan kashfiyotini ozicha asar, unda tasvirlangan voqea-hodisalar, qahramonlar, asarning badiiy jihatlari borasidagi fikrlarini tizimga soladi.
Ora: a) individual - yolglinadi. Auditoriyadagi har bir talaba alohida matn ustida ishlasa yoki bir matnning alohida jihatlarini topish bilan shugiz oiz) tahlil yuzaga keladi. Auditoriyadagi talabalar qaysidir bir belgilariga kolum guruhlarga ajratilsa va asar tahlili ana shu guruh ichida amalga oshirilsa, guruhiy tahlil boyiladi. Biror badiiy asar oqituvchi har qanday adabiy turga mansub asarlar orgatishi lozim. Mahorat bilan tuzilgan savol va topshiriqlar badiiy matnni manolarni kashf etishga kalit bopincha adabiyot oylashadi. Natijada, yolakay tuzilgan savollarning saviyasi keragiday chuqur va aniq bolmagani oqibatida tahlil ham konkret bono chiqarish, uning jozibasini his qilish borasida talabalar umumiylikka, taxminiylikka ozi va oitishga urinishadi, badiiy asarning matnini ogylashadi. Chunki savol konkret berilmagach, javob ham shunga yarasha boqituvchi savol tuzishga qanchalik jiddiy yondashsa, talabalarning asarni oladi. Har bir savol asarning qaysi jihati ozda tutishi, talaba berishi mumkin boladi. Savollar asarni oz ichiga olishi zarur. Olinadi.
Faktologik savollar asar mazmuni va qahramonlari holatiga xos dalillarni esga tushirishga qaratilgan boriqlarini, ozini ular oyib kolgan oladi.
Oriy asarni koriy shakllar, shoir mahorati, uning lirik obraz yaratishdagi otirish ortiqcha. Ularga shesirli qilib ifodali onalishi koriy asardagi badiiy unsurlar sezdirilsa kifoya.
4-bosqich talabalari esa har qanday tur va janrdagi asarlarga oladilar. Ular asar zamiridagi haqiqatga, undan kelib chiqadigan hayotiy va estetik martasidagi boglishi shartligi kabi holatlardan xabardor boquv tahlilini chuqurlashtirish imkonini beradi.
Ilmda tamoyil degan tushuncha bolgan talablarni anglatadi. SHu shartlarga amal qilinmasa, faoliyat toquv tahlilida ham amal qilinishi shart bolmaydi. Bu tamoyillarning asosiylari quyidagilardir:
1) har qanday tahlilning shaxsiy mulohaza ekanligi;
2) tolishi mumkin emasligi;
3) asar bozidan koyicha butun auditoriya yoki talabalar guruhining oquv tahliliga tortishning quyidagi yokidlaydi: 1) Muallifga ergashib yoki yaxlit oyicha tahlil. 3) Muammoli tahlil.
Badiiy asarni yaxlit yoki muallifga ergashib tahlil qilish syujetga katta ezda tutadi va 1-bosqichda kora, badiiy asar olimdan endigina oliy tatibor beriladi. CHunki bu talabalar hali badiiy asarga sof sannaviy muammolar haqida mulohaza qilishga, falsafiy xulosalar chiqarishga unchalar ham tayyor emas. Demak, oiga erganishning keng tarqalgan usullaridan biri uni timsollar borganishdir. Badiiy adabiyotdagi asosiy unsur obraz ekani bejiz emas. Adabiy asarni oli uni istalgan bosqich talabalariga tatbiq etish mumkinligi bilan ajralib turadi. Oliga korganilayotgan asardagi timsollarning qanday tasvirlangani, ularning ifodasida muallif qorin tutadi.
Adabiy tazlashtirish yoki mafkuraviy yorganish vositasi deb tushunish xato, adabiy asar ozini taftish qilishga odatlantirish omilidir.
Organilayotgan asarning mohiyatini aniqlay olish talabalarga muayyan asar haqida bilim beribgina qolmaydi. Hatto, aytish mumkinki, bu kechim talabalarda muayyan bilim hosil qilishdan konaviy sifatlar shakllantirishga koni talaba qaysi bir yozuvchining qaysi bir asarida nima boymaydi, balki didaktik tahlil yordamida talabalar yo muallifni, yo asardagi timsollarni, konaviy oIshonch bilimdan farq qiladi. Ishonch uzoq vaqt kuzatishlar, shaxsiy tajribalar, shaxsiy kechinmalar orqali yaratiladi deb yozganida, adabiyotning tengsiz marnini nazarda tutgan edi. Olimning bu qarashi tahlilsiz bilim ishonchga aylanmasligini anglatishi jihatidan gularini tarbiyalashi kerakligini aytadi. Shuning uchun ham olim badiiy matndan faqat ijtimoiy maqituvchilarning tutumidan qoniqmay, shunday degan edi: zi ...oziga xos xususiyatiga eqqa chiqaradilarqituvchisi asardan, birinchi navbatda, badiiy gono qidirishini astoydil istar edi.
Badiiy asarni oli muammoli tahlildir. Bu metoddagi asosiy narsa talabalar oldiga kerakli va qiziqarli muammo qoyilgan muammoni yechish jarayonida asar matniga tayanadi va shu asnoda uning ichiga kirib, jozibasini anglaydi, mohiyatiga yetadi va asarga estetik baho beradi. Adabiy asarni muammoli oyiladi va unga har bir talaba olsa, olimni samarasizlikka olib boradigan yolim hozirda keng yoyilib borayotgan interfaol usullarning asosiy shartlaridan biridir. Bunda talabalar oldiga echilishi zarur oyilishi va bu muammoni hal etishda zarur bosinda izlanish olib borib, masalani ozda tutiladi. Bunda olishi yodda tutilishi lozim. Bir necha echimga ega boquv muammosi sifatida qolim, binobarin, muammoli tahlil uchun ham adabiy muammoning tori echilishidan ham koglida olib borilgan ishlar muhimroq ekani yodda tutilishi joiz. Bunday usulda ora soniga kotibor qaratishi, baholashda ham ayni shu jihatni alohida hisobga olishi zarur. Yaproq fikr aytish, gnaltirilishlari kerak.
Masalan, asari osinda tahlil etish imkoni bor. Asar matni bilan tanishilgandan keyin talabalarning oldiga: tarzida masala qoYUlduzli tunlarrganilmoqda. Talabalar asar bilan tanishganlaridan keyin ulardan: degan muammoni hal etish talab qilinishi mumkin. Talabalar oldida muammoli vaziyat yaratilgach, ular asosan asar matn hamda oshimcha materiallar asosida bu vaziyatni hal qilishga urinadilar. Olmish asar matnidan chalgxtamga kelishlarini taz fikrlariga ega va bu fikrlar bilan boshqalarning ham hisoblashishlarini juda-juda istaydigan borganishda qorganishning bu uchala usuli ham sof holatda kamdan kam qopincha aralash ishlatiladi.

1 http//www.ziyouz.uz

2 htpp//www.ziyouz.uz

http://fayllar.org