Baba-zad ə Mehmanxana təsərrüfatı

3.2. Müqavilə (kontrakt) ilə mehmanxanaları idarəetmə
Mehmanxana sənayesi müəssisələrinin idarəetmə form a­
larından biri olan müqavilə ilə idarəetmə 1970-ci illərdə 
geniş 
yayılmışdı.
Mehmanxana sahibkarları, menecer və ya şirkətlə yazılı ra ­
zılaşma əsasında müqavilə (kontrakt) bağlayaraq idarəçiliyi ona verir.
Mehmanxana idarəçiliyi (menecment) sahəsində çalışan mütə­
xəssislər 
dəqiq 
müəyyən 
edə 
bilməyiblər 
ki, 
mehmanxana 
sənayesində ilk dəfə müqavilə ilə idarəçilik sazişi nə vaxt və harada 
bağlanıb. Mütəxəssislərin bir qismi müqavilə ilə idarəçiliyin ilk dəfə XX 
əsrin əvvəllərində «Sezar Rits Qrupp» şirkəti ilə bağlandığ ını söyləyir. 
Digər mütəxəssislər hesab edir ki, ilk dəfə müqavilə ilə idarəçiliyi 
«Trədway Hotel Со» şirkəti həyata keçirib. Bəziləri isə iddia edir ki, 30- 
cu illərdə «Uestin hotelz» şirkəti ilk dəfə müqavilə ilə idarə etdiyini 
bildirir.
90-cı illərin əvvəllərində mehmanxanaların müqavilə ilə idarə 
olunmasında «Riçfild Hotel Menecment», «Dalbri Hotel Korp» və 
«intersteyt Hotelz Korp» kimi iri şirkətlərin rolu çox böyük olmuşdur.
33

---

Müqavilə ilə idarə edən şirkətin və ya menecerin müəssisəsinin 
əmlakına heç bir hüquqi iddiası yoxdur.
Müqavilə üzrə şirkət adətən məhdud maliyyə məsuliyyəti daşıyır 
və hər bir halda gəlir əldə edir. Təbii ki, mehmanxananın gəliri 
çoxaldıqca şirkətin və ya menecerin gəliri də artır.
Lüks və orta dərəcəli mehmanxana sahibkarları şirkətlərin 
yüksək səviyyəli peşəkar menecerləri ilə müqavilə bağlayaraq otelləri 
onların idarəçiliyinə verirlər. Mənzil-qərargahı Kaliforniya ştatının 
Beverli-Hilz şəhərində yerləşən «Hilton Hotels» ABŞ-ın 219 şəhərində 
97 000 nömrəsi olan 271 oteli idarə edir. Mənzil-qərargahı Memfısdə 
yerləşən və dünyanın iri şirkətlərindən sayılan «Holidey İnn»in ABŞ və 
Kanadada, Avropa ölkələrində, Asiya və Cənubi Amerikada 1600 meh­
manxana müəssisəsi var. İdarəetmə müqaviləsinin məzmununa, bir 
qayda olaraq, 7 əsas şərt daxildir:
1. 
Şirkətin menecerinə mehmanxananı idarə etmək hüququ 
vermək. 
Sahibkar (mülkiyyətçi) 
idarəetmə prosesinə 
müdaxilə edə bilməz;
2. 
Mehmanxana idarəçiliyində müxtəlif əməliyyatlar üzrə 
məsrəflər 
sahibkarın 
(mülkiyyətçinin) 
üzərinə düşür, 
həmçinin mülkiyyət hüququndan irəli gələn bütün maliyyə 
və əməli risklərə (təhlükələrə) o cavabdehdir;
3. 
Ehtiyatsızlıq və qəsdən elədiyi hərəkətlər istisna olmaqla, 
menecer digər fəaliyyətə görə məsuliyyət daşımır;
4. 
Mehmanxana mülkiyyətinin idarəetmə müddəti sazişdə 
adətən 5, 10 və ya 20 il göstərilir;
5. 
İdarəetmə mükafatının ölçüsü ümumi gəlirin və ya xalis 
mənfəətin 2-4,5 %-ni təşkil edir;
6. 
Bu müqavilədə birinci il 2, iknci il 2,5, 3-cü və sonrakı 
illərdə 3,5 faiz və s. nəzərdə tutulur;
7. 
Müqaviləni yenidən bərpa etmək şərtləri. Əsasən bu şərt­
lərdə qərar qəbul etməkdə üstünlük şirkətə ve rilir;
8. 
Müqaviləyə xitam vermək üçün şərtlərin ən azı 4 variantı 
mövcuddur. Bu variantlarda üstünlük ya sahibkara (mülkiy­
yətçiyə), ya da şirkətə və ya menecerə verilir;
hər hansı bir tərəfin xəbərdarlığına baxmayaraq, o biri tərəf 
müqavilənin şərtlərini yerinə yetirməsə;
34
hər hansı bir tərəf iflasa uğrayarsa və ya əmlak borc olaraq 
kredit əvəzinə verilərsə;
müəssisənin funksiyalarını həyata keçirməyə hüquq verən 
lisenziyanın dayandırılmasına və ya geri çağırılmasına hər hansı bir 
tərəf səbəbkar olarsa.
Müqavilə hər iki tərəfin razılığı ilə dayandırıla bilər.
Müqavilə ilə idarəçilik müsbət və mənfi tərəflərə ma likdir.
Sahibkar üçün müqavilə 
ilə idarəçiliyin müsbət tərəfləri 
bunlardır:
1. Menecer və ya şirkət mülkiyyət hüququna malik deyil;
2. Şirkətin rəhbərini və ya meneceri seçmək hüququ;
3. Şirkət rəhbərinin və ya menecerin rəyi ilə hesablaşmadan 
müəssisəyə investisiya qoymaq hüququ;
4. 
İdarəçiliyin mükafatını çıxmaqla maksimum gəlir əldə 
etmək.
Sahibkar üçün müqavilə ilə idarəçiliyin mənfi tərəfləri:
1. Operativ nəzarətin olmaması;
2. Maksimum risk (təhlükə) və idarəçilik mükafatının zəruriliyi;
3. 
İdarəçilik prosesinə müdaxilə hüququnun olmaması;
4. 
Müqaviləyə vaxtından əvvəl xitam verilməsinin çətin likləri.
Şirkətin rəhbəri və ya menecer üçün müqavilə ilə idarəçiliyin
müsbət tərəfi:
1. 
Nüfuz dairəsinin və təsirinin genişlənməsi;
2. 
Gəlirin artması;
3. 
Mülkiyyətçiyə zəruri ödəmənin olmaması.
Şirkətin rəhbəri və ya menecer üçün müqavilə ilə idarəçiliyin 
mənfi tərəfi:
1. 
İdarəçilikdə mükafat gəlirinin azlığı;
2. 
Sahibkarın (mülkiyyətçinin) maliyyə vəziyyətindən ası lılığı;
3. 
Müqavilənin müddətinin yaxınlaşması 
ilə işi itirmək 
təhlükəsi.
Müasir dövrdə 
müqavilə ilə idarəçilik sazişində qoyulmuş 
şərtlərin sayı artıb və otellərin sahibkarları əməli qərarların qəbulunda 
daha çox təsir və nüfuza malikdir.
Sahibkar (mülkiyyətçi) şirkətin 'rəhbərində və ya menecerdə 
aşağıdakı xüsusiyyətləri daha çox qiymətləndirir:
- təcrübəli və etibarlı olmaq;
35

---

- hesabatı tərtib etməyi bacarmaq;
- müştərilərlə danışıq aparmaq tərzini bilmək və rəhbərlik etdiyi 
işçiləri idarə etmək;
- otelin gəlirini artırmaq üçün strateji plan işləyib həyata keçirmək 
bacarığına malik olmaq;
- müştərilərə göstərilən xidmət keyfiyyətinin standartlara cavab 
verməsini təmin etmək.
Beynəlxalq münasibətlərin genişlənməsi şəraitində hər bir meh - 
manxana şirkəti digər ölkədə yerli tərəfdaş və ya daşınmaz əmlakın 
sahibi ilə müştərək müəssisə yaratmağa maraqlıdır.
Hazırda mehmanxana biznesinin menecment məsələləri ilə 
məşğul olan şirkətlər fövqəladə rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərir.