Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA, Şərqşünaslıq İnstitutunun elmi işçisi Möhübbi
- Prof.dr. Aybəniz Kəngərli
- Bütün türklərin tərcümanı
- Müəllimə Şəfiqə xanım Əfəndizadə
Abid Tahirli ~ 48 ~
İ.Qaspiralının türk-islam dünyası xalqlarına xitab etdiyi «Dildə, fikirdə, işdə birlik» ideyasından qaynaqlanır… İ.Qaspiralının türkçülüyü nəzəriyyə ilə məhdudlanmır, bu hərəkət proqramı idi ki, onun reallaşmasında o özü fəal və hərtərəfli iştirak edirdi… XX əsrin əvvəllərindən azərbaycanlılar pantürkizmi çox fəal şəkildə təbliğ edirdilər. 1907-ci ildə «Füyuzat» jurnalında Azərbaycan milli dirçəliş proqramını Əlibəy Hüseynzadə «Türkçüləşmək, islamlaşmaq və avropalaşmaq» şəklində formalaşdırdı. Türkçülüyün bu üçlükdə ilk yerdə olduğu diqqətçəkəndir». («Rusiya imperiyasında pantürkizm və panislamizm» məqaləsindən).
Əhmədov: «Rusiya müsəlmanlarının ictimai fikir tarixində yeni cığır açan İ.Qaspiralı görkəmli maarifçi və publisist kimi XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində türk xalqlarının milli ideologiyasında silinməz izlər buraxmışdır». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən, «Azərbaycan müəllimi» qəzeti, 10 aprel 1991).
Prof.dr. Aybəniz Kəngərli: «…mənim qəti inamıma görə, İsmayıl bəy son 150 ildə türklüyün dünyaya verdiyi ən böyük şəxsiyyətlərdən biri olaraq qalır». («İsmayıl bəy Qaspiralı, yaxud ölümü ilə türk millətini birləşdirən adam» məqaləsindən, «Xalq qəzeti», 28 yanvar 2004).
Bütün türklərin tərcümanı ~ 49 ~
istirahət və nikbəxtliyini, tamam bəzaizi-dünyaiyyəsini millətinə və həmdinlərinə fəda edib getdi. İndi növbə həmin millətindir ki, onu təqdir etməklə millətimizin ən möhtac olduğu tazə İsmayıl bəylər yaratsın. Bizcə, İsmayıl bəy üçün millətimiz hər nə qədər nişangahlar, abidələr qoyub, hər nə qədər məktəblər və məktəblilərə təqaüdlər təsis etsələr də, onun zəhmətinin əvəzini ödəməmiş olacaqdır. Lakin İsmayıl bəy əsl əvəzinin daima yolunda mücahidat etdiyi islamiyyətdən çatacağına əminiz». (14 sentyabr 1914-cü il, № 211).
«İqbal» qəzeti: «İsmayıl bəy mərhumun cənazə mərasimi «Yıldız» mühərriri Hadi əfəndi Maqsudi Qasprinski həzrətlərinin cənazə mərasimi haqqında aşağıdakıları teleqraf veriyor: «İsmayıl bəyin cənazə mərasimində 4 minə qədər kişi hazır oldu. Matəm əlaməti olaraq flaqlar qaldırıldı. Çiçək dəstələri qoyuldu. Çox nitqlər söyləndi. Hər tərəfdən pək çox vəkillər gəlmiş idi». Başqa birisi də «Yıldız»da belə məlumat verir: Şərq dünyasında bu kimi cənazə mərasimi olduğunu heç vaxt görmədim. Cənazə mərasimində 3 mindən artıq əhali iştirak edirdi. Matəm iştirakçılarının çoxusu milli qara bayraqlar ilə gəzirdilər. Məqbərədə söylənən nitqlər o qədər təsirli idi ki, ağlamayan qalmadı». (3 oktyabr 1914-cü il, № 754).
Hacı İbrahim Qasımov: «Aləmi-islamı cəhalət bürüyən bir zamanda, müsəlmanları qaranlıq dəhşətlə əhatə etdiyi bir anda Abid Tahirli ~ 50 ~
minlərlə mikroblar millətin yaralı bədəninə sarıldığı bir vaxtda tək- tənha meydana çıxan, bu bədbəxt millətə, bu xeyri ilə şərini bilməyən, bu yaralı bədənə müalicəyə başlayan böyük bir həkim, ali bir insan, dahi ədib vəfat elədi. Ah, nə qara xəbər! Mən sizə «həkim» deyə xitab edirəm, ey dahi! Bizim bir çox həkim, təbiblərimiz var, onlar bədəni müalicə edirlər. Sən də həkim idin və lakin ümum millətin ruhunu müalicə eləyirdin. Get rahat yat qəbr evində. Əmin olunuz ki, sən kimi bir həkimin 35 illik müalicəsi səmərəsiz qalmaz. Əmin ol, sənin balaların səni yaddan çıxarmazlar, sənin qədrini bilib, sənə şükürlər edərlər. Sənin müəllimanə tövsiyələrini, sənin atalıq nəsihətlərini heç bir halda yaddan çıxarmazlar». («İqbal» qəzeti, 1914, 15 sentyabr, № 738).
Müəllimə Şəfiqə xanım Əfəndizadə: «Neçə günlərdir həpimiz ağlıyoruz, sızlıyoruz! Nə üçün? Mərhumun üzərimizdə böyük həqqi olduğu üçün vaxtsız ölümü bizi atəşləndirir. İsmayıl bəyin etdiyi hesaba gəlməz yaxşılıqların, xidmətlərin biri də, hələ bəlkə ən böyüyü də biz qadınların hüququnu mühafizə etməsidir. Əvvəllər də hər şey və hər şey kişilər üçündü. Qanunlar, şan, şərəf, sərbəstlik, qüvvət, bütün hüquqi- insaniyyə kişilərə aiddir – etiqad belə idi… Halbuki kişilər üçün hər zəhmətə qatlaşan, onların rahət və asayişlərinə vaxtını, ömrünü sərf edən qadınlardır. Millətin dirilməyinə, çocuqların xoşbəxt və bədbəxtliyinə də elm və maarif
Bütün türklərin tərcümanı ~ 51 ~
zühurlardan artıq qadınlara əlzəmdir. Çünki cahat meydanında nisa tayfası pək böyük mövqe tutmuşdur. Möhtərəm atamız İsmayıl bəy bunları dərin düşünəndən sonra qızların oxuyub yazı öyrənməsinə sədd çəkmiş olan ən böyük hücumlara qarşı gəldi. Buna də qənaət etməyib «Aləmi-nisvan» adında bir məcmuə nəşrinə başladı. Heyif ki, bu məcmuə bir çox zamanlar davam edəmədi, bununla belə yenə xeyli faidələr bəxş elədir. Bu təşviqlər sayəsində hər tərəfdə qız məktəbləri açdırmağa müvəffəq oldu». («İqbal» qəzeti, № 750, 29 sentyabr 1914-cü il).
«İqbal» qəzeti: Qaspiralı İsmayıl bəy mərhumun vəfat xəbəri Şamaxı şəhərinə yetişdikdə həmən sentyabrın 12-si günü saat 11 radələrində məscidlər minarələrində minadilər inşa etməklə üləma və əhaliyi məscidi cameyə cəm olub əvvəl dəfə mərhum məğfurun ruhipozfutuhu üçün «Qurani-şərif» xətm olunub. Dua etdikdən sonra məşhur üləmamızdan Əbdülxalıq Əfəndizadə şu nitqi ilə buyurdu: «Cəmaət, bugünkü gündə bizi buraya cəm edən bizim milli atamız olan ədibe-möhtərəm, mühərrire-əzəm İsmayıl bəy həzrətlərinin vəfatı münasibətidir. İsmayıl bəy kim olduğu və onun millət naminə etdiyi xidməti – qiymətdar və məsdaiye- bişümari hər kəsə məlum olduğundan burada dübarə tedad və təkrar etməyi artıq biliyorum». (24 sentyabr 1914-cü il, № 743). Tanınmış şərqşünas Vamberi: «Tərcüman»ın nəşri… daha yüksək və daha ümidli vədlər verir. Bu qəzet Krım xaricində gündən-günə daha çox yayılmaqda və təqib etdiyi milli, dini
Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|