Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Tanınmış qaspiralışünas Nəcip Hablemitoğlu
- Bütün türklərin tərcümanı
- Azərbaycan Respublikasının sabiq Prezidenti Əbülfəz
- Krım mücahidi, tanınmış qaspiralışünas Cəfər Seydəhməd Kırımər
- Krımın istiqlal liderlərindən Çələbi Cahan
- Həmdullah Süphi Tanrıövər
Abid Tahirli ~ 52 ~
məqsədlər hər tərəfdə daha çox əks-səda verməkdədir» («Türk xalqı» əsərindən, Leypsiq, 1885). «Rus hakimiyyətinə tabe müsəlmanlarda, yəni tatarlarda son zamanlarda tərəqqi ruhu özünü göstərir. Baxçasarayda intişar edən «Tərcüman» qəzetinin sahibi və redaktoru İsmayıl bəy Qasprinskinin bu xüsusda çox böyük xidməti olmuşdur. Onun təşəbbüsü sayəsində məktəblərdə islahatlar aparıldı, milli ədəbiyyat çoxaldı və qüvvətləndi. İndi 200-dən çox gənc rus universitetlərində oxuyur, vəkil, mühəndis olmaq üçün hazırlanırlar. Müsəlman qadınları belə universitetlərə gedir, qadın doktoru olurlar. Bu tərəqqi və təkamül ruhu cənubi Rusiyadan başlayaraq yuxarılara doğru – Volqaboyu, çöllərə yayılır, az da olsa, Türkistan mühitinə də çatır…» («Qərb mədəniyyətinin Şərqə təsiri» əsərindən, Berlin, 1906).
Tanınmış qaspiralışünas Nəcip Hablemitoğlu: «Qaspiralı İsmayıl bəyi dövrünün digər reformçularından ayıran özəlliyi görüşlərini və problemin həlli ilə bağlı təkliflərini sistemli bir proqram şəklində formalaşdırmasındaydı: o, milli məktəblərin təsisini və təhsildə islahatların aparılmasını; milli təhsil qurumlarının, kasıb şagirdlərin, acların, fəlakətə düçar olanların maddi cəhətdən dəstəklənməsi və bu istiqamətdə daha səmərəli nəticələr əldə edilməsi üçün xeyriyyə cəmiyyətlərinin qurulmasını; bütün türklərə ortaq dildə xitab edəcək milli mətbuatın fəaliyyətə keçməsini; din təsiri altındakı həyat tərzinin modernləşdirilməsini; türk qadınının xüsusi və ictimai həyatda tam bir azadlığa sahib olmasını və kişilərlə bərabər hüquqlara yiyələnməsini; cinsi fərq Bütün türklərin tərcümanı ~ 53 ~
qoyulmadan milli ruhlu bir aydınlar zümrəsinin yetişdirilməsini tələb edirdi. …Qaspiralı İsmayıl bəy
cahilindən mürtəcesinə, sosialistindən Rus hökumətinə uzanan zəif bir işbirliyinə rəğmən Rusiya türklərinə türklük şüuru verməkdə nə qədər uğur qazandı? Bu suala qəti bir cavab vermək mümkün deyilsə də, bildiyimiz odur ki, o, son nəfəsinədək türklüyün təbliğindən bir an belə geri çəkilməmişdir». («Qaspiralı İsmayıl bəy. Dildə birlik və türklüл şüuru» məqaləsindən).
Elçibəy: «Dahi İsmayıl bəy Qaspiralının (1851-1914) zamanın sınağından çıxmış «Dildə, fikirdə və işdə birlik» çağırışının dərin və ölməz mənasını bu gün biz türklər daha yaxından anlamağa başlamışıq… İsmayıl bəy sanki millətinə səslənmişdir: ey türk, ayıl, tərpən, özünə gəl və bil ki, dildə birliyin olmasa, fikirdə birliyin olmayacaq, fikirdə birliyin olmasa, işdə birliyin olmayacaq və məhv olacaqsan». («Türk dili və rus imperiya siyasəti» məqaləsindən).
Krım mücahidi, tanınmış qaspiralışünas Cəfər Seydəhməd Kırımər: «Tərcüman»da baş məqalədən kiçik xəbərə, hətta elanlara qədər bütün yazılar türkü və islamı əlaqədar edən müəyyən bir yolu və qənaəti canlandırırdı». («Qaspiralı İsmayıl bəy» əsərindən).
olan «Tərcüman» mənasız həyatımıza məna vermiş, məqsədsiz Abid Tahirli ~ 54 ~
yaşayışımıza əməllər icad etmiş, sönmüş məişətimizə ümidlər doğurmuşdur». («Əməllər ustadı» məqaləsindən).
eşitmək hələ anlamaq deyil: göyü, ulduzları, günəşi, qəməri hər gün görürük, təzə, parlaq və gur işığını hər gün hiss edirik, lakin çox azımız bunların nə olduğunu anlaya bilirik. İsmayıl bəy də belə böyük, yüksək bir kainat idi, onu da hamımız eşidirdik. Ondan da nur ilə, irfan ilə, feyz və fəzilət ilə ziyalandıq. Hətta bir çoxumuz onunla görüşdük, danışdıq belə… Lakin, bu ölməz şəxsiyyətin nə olduğunu anlaya bildikmi?» («Anlaya bilsəydik» məqaləsindən).
Həmdullah Süphi Tanrıövər: «Çocuqluğunda – Moskvada balaca bir məktəbli ikən Girit üsyanını eşitmiş, türklərə yardım üçün evindən qaçmış, Volqa üstündə bir sala minərək İstanbul yollarına çıxmışdı. Kiçik gənc ruhunun türkə yardım üçün bu atılışı bütün ömrü boyu ən son nəfəsinə qədər davam etdi. Türk tarixinin divarında İsmayıl Qasprinskinin xilas etməyə tələsən bu gənc siması əbədi qalacaqdır. Sabah Turanın şairləri milli beytlərində bu yolçuluğu öyünərək vəsf edəcək, rəssamlarımız, məktəblilərimiz, ata ocağında göz açan körpələrimiz üçün onun rəsmini çəkəcək, gənc analar öz körpələrinə bu yolçuluğun hekayəsini ilahi müqəddəs səsləri ilə anladacaqlar». («Mən onu gördüm» məqaləsindən).
də, xidmətləri də böyükdür. Onun əkdiyi toxumlardan yetişəcək Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|