Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
olar. Beləliklə, İB-də lizinqdən də gəlir götürülə bilər. Avtomaşın və traktor parkında işi səmərəli təşkil etməklə yanacaq resurslarına da qənaət etmək mümkündür. Respublikanın quruda neftqazçıxarma sənayesində 80-cı illərdə əmək məhsuldarlığının aşağı düşməsi köhnə yataqların məhsuldarlığının aşağı düşməsi ilə bağlıdır. Hesablamalardan aydın olur ki, yatağın tədqiqi, istifadəsi ilə bağlı xərclərin 2/3 hissəsi qazma və orada işlədilən avadanlıqların payına düşür. Belə olduğu bir şəraitdə qazma avadanlıqları üzrə istismar xərclərinin azalması, onların məhsuldarlığının artırılması məsələləri diqqət mərkəzində olmalıdır. Qazmanın dərinliyindən asılı olaraq qazma qurğuları, onların tətbiq dairəsi müəyyən olunmalıdır. Qazmada qeyri məhsuldar əmək sərfi bütün əmək sərfinin yarıya qədərini təşkil edir. Onun isə 45%-ini maddi-texniki təchizatın ahəngar olmaması üzündən boş dayanmalar təşkil edir ki, bu da yeni buruqların tikilməsi, avadanlıqların quraşdırılması işini xeyli ləngitmişdir. Bu səbəblərdən 1996-ci ildə nəzərdə tutulmuş 76 quyu əvəzinə yalnız 33 quyu qazılmışdır. Bizim fikirmizcə, qazma işlərinə əsaslı vəsait qoyuluşunun artırılmasına nail olmaq lazımdır. Qazma dəzgahlarının optimal quruluşunun təmin edilməsi və bu səbəbdən əsaslı vəsait qoyuluşuna xeyliqənaət (mütəxəsislərin hesablamalarına görə 7-10%) edilməsi imkanlarından da istifadə edilməlidir. Qazma işlərində əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsini təmin edən mühüm amillərdən biri briqadaların işinin düzgün təşkili, onların üzvlərinin həvəsləndirilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi, son nəticəyə görə mükafatlandırma metodlarından istifadə edilməsidir. Apardığımız tədqiqatların, müqayisəli materialların təhlili göstərir ki, qazma işlərinin strategiya və taktikası düzgün müəyyən olunmalıdır 9 . Qazma işlərinin səmərəliliyini artırmaq 9 M.Atakişiyev «Qazmada istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi» Bakı. Elm.1998. 62 hər bir yataqda quyuların qazılmasının optimal metodu seçilməlidir. Bu gün bu sahədə boşluq açıq-aşkar hiss edilir. Alimlərimizin uzun illər əldə etdiyi nəticələr, verdikləri təkliflərin reallaşması bir sıra bürokratik, təşkilati maneələrlə üzləşir. Neftqazçıxarma istehsalında istehsal xərclərinin mühüm elementlərindən biri əməkdən istifadə ilə bağlı xərclərdir. Bu xərclər neftin maya dəyərinin 20-25 faisi arasında tərəddüd edirdi və uzun bir dövr ərzində bu rəqəm sənye üzrə olan göstəricidən yüksək olmüşdur. Onu da qeyd etmək lazındır ki, keçmiş SSRİ-də müəyyən edilmiş siyasətə görə neftqazçıxarma sənayesində orta əmək haqqı digər səhələrə nisbətən yüksək müəyyən edilirdi. Araşdırmalar göstərir ki, 1920-1985-ci illərəd neftqazçıxarma sənayesində əmək haqqı bütünlükdə respublika üzrə olan göstəricidən yuxarı olmüşdür. Yalnız metallurgiyada, sonralar kimya və neft kimyası, maşınqayırma sənayesində orta əmək haqqı yanacaq sahəsi üzrə səviyyəni ötüb keçmişdir. Son illərdə bazar münasibətlərinə keçid ilə bağlı çətinliklər əmək haqqını səviyyəsinə də təsir etmişdir. 1996-cı ildə QNQÇİB üzrə orta əmək haqqı 306238 manat olmuşdur ki, bu da yenə də respublika üzrə olan orta göstəricidən çoxdur, lakin digər dövlətlərlə müqayisədə azdır. İstehsal xərclərinin azalmasından danışarkən burada əmək haqqına mütləq qənaət edilməsindən yox, hasilatın artması ilə bağlı əmək haqqına nisbi qənaətin əmələ gəlməsindən söhbət aparılır. Bu isə neftqazçıxarma hasilatında əmək məhsuldarlığı problemi ilə bilavasitə əlaqədardır. Səmərəsiz iş yerlərinin ixtisarı ilə istehsal xərclərinin azaldılmasına və həmçinində əmək haqqını artırmaq xidmət edər. Hazırda 1 ton neft hasilatı üzrə xərclərin yalnız 1%-i əmək haqqına payına düşür. Bu qeyri normal göstəricidir. Müqayisə ümün göstərək ki, uzun bir dövr ərzində neftqazçıxarma sənayesində əmək haqqı istehsal xərclərinin 15-20% təşkil etmişdir. Heç şübhəsiz ki, NQÇİ-lər üzrə bu cür 63 uyğunsuzluq materialların, avadalıqların qiymətinin xeyli dərəcədə bahalaşması, müasir şərairdə qiymət siyasətindəki nüqsanlarla bağlıdır. Ona görə də bağlı bir vəziyyətdə qiymətlə bağlı göstəricilərin struktur təhlilinə tənqidi yanaşılmalıdır və bu elmi, əməli baxımdan narahatlıq doğurmalıdır. Son illərdə bazar münasibətlərinə keçid ilə bağlı çətinliklər arasında əmək haqlarının qaldırılması problemləridə qalmaqdadır. Nəzərə almaq lazımdır ki, neftqazçıxarma sənayesinin proffesional stabil fəhlə kadrları ilə təmin edilməsi ən vacib məsələlərdəndir. Kompleksdə köməkçi sahələrdə pullu xidmətlərin təşkili səmərə verə bilər (tikinti təmir sahələri, istehsalat emalatxanaları və s. sahələr). Burada çoxlu mənfəət əldə etmək imkanları mövcuddur. İstehsalat Birliyi köməkçi sahələrdə səmərəliliyi artırmaq məqsədi ilə müvafiq normativ hüquqi aktların işlənib hazırlanmasına və tətbiqinə səy etməlidir. Dünyanın bir çox neft şirkətlərinin strukturlarında, tikinti, qazma, nəqliyyat, sosial sfera və digər bu kimi sahələrə rast gəlinmir. Bu neft sənayesini əhatə edən yüksək inkişaf etmiş infrastrukturla əlaqədardır. Lakin ənənəvi olaraq bu vəziyyət hələ də QNQÇİB-də qalmaqda və ümumi istehsal xərclərinə təsir etməkdədir. Boyük və zəngin təcrübəyə malik olan, Azərbaycanın neftqazçıxarma sənayesində qazma işlərinin səmərəliliyini və məhsuldarlığını artırmaq, bu sahədə dünyanın bir çox ölkələrində qazanılmış təcrübədən istifadə etmək, istehsal xərclərini aşağı salmaq problemlərini kompleks tədqiq etmək, quruda neft hasilatını artırılması istiqamətində əhəmiyyətlər nəticələr verə bilər. 64 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|