Microsoft Word Azerbaycan tercume doc
Yüklə 172,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCAN Konstitusiya bütün inancların nümayəndələrinin heç bir məhdudiyyət olmadan öz dinlərinə sitayiş etmələrini təmin edir, buna baxmayaraq bəzi pis rəftar halları və məhdudiyyətlər müşahidə olunmuşdur.
Məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində din azadlığına münasibətdə heç bir dəyişiklik baş verməmişdir. Bəzi dini qruplar qeydiyyata alınma zamanı gecikdirildiklərini və ya rədd edildiklərini, digərləri isə qeydiyyata alındıqlarını, yaxud bunu gözlədiklərini bildirmişlər. Ötən illərə nisbətən dini qruplar üçün dini ədəbiyyatların gətirilməsində bəzi məhdudiyyətlər qalmaqda davam etmişdir. Əksər dini qruplar dövlətin müdaxiləsi ilə üzləşməmişlər. Buna baxmayaraq yerli hakimiyyət orqanları dini ayinləri izləmiş və məmurlar ara-sıra qeyri-ənənəvi dini qruplara qarşı pis rəftar nümayiş etmişlər.
Cəmiyyətdə dini qruplar arasında ümumən mehriban münasibətin olması din azadlığına müsbət təsir göstərmişdir, lakin qeyri-İslam dinlərini qəbul edən müsəlmanlara qarşı geniş mənfi münasibət və öz dinlərini yayan qruplara, konkret olaraq evangeliya xristianları və missioner qruplara qarşı düşmənçilik olmuşdur.
ABŞ hökuməti insan hüquqlarının təşviq edilməsinin tərkib hissəsi kimi hökumətlə din azadlığı məsələlərini də müzakirə edir. Səfirlik din azadlığının müşahidə edilməsində iştirak edir və hökumət və bir çox dini qruplarla əlaqələr saxlayır.
I Hissə. Dini Demoqrafiya Rəsmi məlumatlara əsasən ölkənin ərazisi 33774 kvadrat mil, əhalisi isə təxminən 7.9 milyon nəfərdir. Müxtəlif dini qrupların üzvlərinin sayı haqqında etibarlı məlumat olmamışdır, lakin rəsmi məlumatlara əsasən əhalinin 96 faizi müsəlmanlardır. Əhalinin qalan hissəsi ya başqa dinlərə etiqad edir, ya da ki, inanclı deyirlər. Müsəlman çoxluq arasında dini ayinlərə əməl olunması səviyyəsi kifayət qədər aşağıdır və Müsəlman mənsubiyyəti dindən daha çox mədəni və etnik dəyərlərlə bağlı olmuşdur. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komissiyasının (DQİDK) verdiyi məlumatlara görə müsəlman əhalinin 65 faizi Şiə, 35 faizi isə Sünnilərdir; ənənəvi olaraq kəskin fərqlər müəyyən edilməmişdir.
Xristianların böyük əksəriyyəti Rus Pravoslavlarıdır ki, onların da kimliyi, müsəlmanlar kimi, dinə olduğu qədər mədəniyyətə və etnik köklərə əsaslanmışdır. Xristianlar Bakı və Sumqayıt kimi böyük şəhərlərdə toplaşmışlar.
Ölkənin yəhudi icmasının əksər hissəsini təşkil edən 15000 nəfər yəhudi Bakıda yaşayır. Qubada və onun ətrafında və başqa ərazilərdə də kiçik icmalar mövcuddur. Ölkədəki yəhudilərin çoxu iki qrupdan birinə aiddir: iki min ildən çox bundan əvvəl ölkənin şimal hissəsində məskunlaşmış yəhudilərin sələfləri olan “Dağ Yəhudiləri” və çar Rusiyası və sovet hakimiyyəti dövründə ölkəyə köçmüş avropa yəhudilərinin ardıcılları olan “Əşkinazilər”.
Bu dörd qrup (Şiələr, Sünnilər, Rusiya Pravoslavları və Yəhudilər) ənənəvi dini qruplar hesab olunurlar. Evangeliya Lüteranları, Roma Katolikləri, Baptistlər, Malakanlar (Əski Rusiya Pravoslav Dindarları) , Yeddinci Günün Adventistləri və Bəhailərin kiçik qolları ölkədə yüz ildən artıq mövcud olmuşlar. Son on il ərzində xarici, yaxud qeyri-ənənəvi hesab edilən yeni dini qruplar, o cümlədən “Vəhabi” müsəlmanlar, Pentekost və evangeliya xristianları, Yehova Şahidləri və Krişnaçılar yaradılmışdır.
Paytaxt Bakı şəhərində kifayət qədər böyük əcnəbi xristian və müsəlman icmaları mövcuddur; hakimiyyət orqanları ümumi olaraq bu qruplara sərbəst şəkildə ibadət etməyə imkan vermişdir.
II Hissə. Din Azadlığının Vəziyyəti Hüquqi/Normativ Çərçivə
Konstitusiya bütün dinlərə məxsus insanların heç bir məhdudiyyət olmadan öz dinlərini seçə və etiqad edə bilməsini təmin edir, buna baxmayaraq bəzi pis rəftar halları və məhdudiyyətlər müşahidə olunmuşdur. Konstitusiyaya əsasən hər bir kəsin öz dini mənsubiyyətini və inamını, o cümlədən ateizmi seçmək və ya dəyişmək, istədiyi dini qrupa qoşulmaq və yaratmaq və öz dininə ibadət etmək hüququ vardır. Din azadlığı üzrə qanun açıq şəkildə dövlətə hər hansı fərdin və ya qrupun dini fəaliyyətinə müdaxilə etməyi qadağan edir, lakin bəzi istisnalar, o cümlədən dini qrupların fəaliyyətinin “ictimai qaydaları və sabitliyi pozduğu” hallar da vardır. 2006-cı ilin yanvarında hökumət dini qrupların siyasi fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq məqsədilə din azadlığı üzrə qanuna dəyişiklik etmək niyyətində olduğunu bəyan etmişdir.
Bir sıra normativ aktlarda, o cümlədən din azadlığı haqqında qanunda dini təşkilatların hökumət tərəfindən qeydiyyata alınması tələbi hökumətə dini qrupları nizamlamağa imkan verir. 2001-ci ildə Dini İşlər üzrə Şöbəni əvəz etmiş Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komissiyası (DQİDK) dini qrupların qeydiyyata alınması səlahiyyətini Ədliyyə Nazirliyindən (ƏN) qəbul etmişdir. Hakimiyyət orqanları DQİDK və onun sədrinə qeydiyyat məsələləri ilə bağlı geniş səlahiyyətlər vermişdir: dini ədəbiyyatların nəşri, gətirilməsi və yayılması üzərində nəzarət və qanunu pozan dini qrupların fəaliyyətinə xitam vermək hüququ. Bundan əlavə, müsəlman dini qrupları DQİDK-da qeydiyyata düşməzdən əvvəl Qafqaz Müsəlmanları İdarəsindən (QMİ) razılıq məktubu almalıdırlar. 2006-cı il iyunun 27-də prezident DQİDK-nın sədrini vəzifəsindən azad etmişdir. İşdən azad edilməklə bağlı heç bir səbəb açıqlanmamışdır, məruzənin əhatə etdiyi dövrün sonunadək hökumət yeni sədr elan etməmişdir.
Qeydiyyat dini qrupa bank hesabı açmağa, mülk icarəyə götürməyə və hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərməyə imkan verir. Qeydiyyata alınmamış qruplar qeyri-qanuni hesab edilirlər və fəaliyyət göstərmələri çətindir, lakin qeyri-mümkün deyil. Qeydiyyata alınmamış qruplar daha çox yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən hücumlara məruz qalır və bağlanılırlar. 2001-ci ildə DQİDK dini qrupları yenidən qeydiyyata düşməyə çağırdı, lakin qeydiyyat yorucu və tez-tez və hətta uzun müddətli ləngimələr olur.
Qeydiyyata düşmək üçün dini qruplar yeddi mərhələdən ibarət sistemsiz və məhdudlaşdırıcı ərizə prosesini tamamlamalıdırlar. 2004-cü ildə qrupların verdiyi məlumata görə DQİDK-nın qeydiyyatla bağlı sənədləşmə işləri ilə məşğul olan işçiləri təkrarən nizamnamələrin dili ilə bağlı mübahisələr edir, və həmçinin, bəzi qrupları necə təşkilatlanmaq üzrə təlimatlandırırlar. Dini qruplar qeydiyyatın rədd edilməsindən məhkəməyə şikayət verə bilərlər. Lakin appelyasiya məhkəməsinin göstəriciləri bu məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində hər hansı şikayətin təmin edildiyini təsdiq etmir.
Məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində iyirmi yeddi dini qrup qeydiyyata alınmış və altı ərizə rədd edilmişdir ki, bunların da beşi DQİDK tərəfindən qeyri-müsəlman dini qrup kimi müəyyən edilmişdir. Yenidən qeydiyyata alınmaya çağırışdan sonra əvvəlki qanunla qeydiyyata düşmüş 406 qrupla müqayisədə 347 dini qrup uğurla qeydiyyatdan keçmişdir. Qeydiyyata alınan əksər qruplar müsəlman qruplardır. DQİDK-nin hesablamalarına əsasən iki min dini qrup fəaliyyət göstərir, lakin bunların çoxu qeydiyyat və ya yenidən qeydiyyat üçün müraciət etməmişlər. Yenidən qeydiyyata alınma zamanı problemlərlə üzləşmiş kiçik dini icmalardan biri Baptist təriqətidir. Onun beş əsas kilsəsindən üçü uğurla yenidən qeydiyyata düşmüşdür, lakin 2005-ci ildə DQİDK Əliabad və Neftçala baptist kilsələrinin ərizələrini rədd etmişdir ki, onlar da qeydiyyatsız qalmışlar.
Din azadlığı haqqında qanuna əsasən siyasi partiyalar dini fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər və dini liderlərə dövlət idarələrində işləmək qadağandır. Dini obyektlərdən siyasi məqsədlər üçün istifadə edilə bilməz. 2005-ci il parlament seçkilərindən sonra DQİDK dini liderlərin siyasi fəaliyyəti üzərində məhdudiyyətləri daha da sərtləşdirmək üçün din azadlığı haqqında qanuna dəyişikliklər planını bəyan etmişdir. Dəyişikliklərin layihəsi bu məruzənin əhatə etdiyi dövrün sonunadək özünün ilkin mərhələsində qalmışdır.
Hökumətin tətbiq etdiyi din azadlığı haqqında qanun əcnəbilərin öz dinlərini yaymasını qadağan edir. 2005-ci ilin iyulunda hökumət Bakıdakı Mədh Kilsəsinin isveçli keşişinin vizasını yeniləməmişdir, baxmayaraq ki, məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində başqa vizaların rədd edilməsi halı olmamışdır. Qanun DQİDK-nın icazəsi ilə dini ədəbiyyatların nəşr olunmasına və yayılmasına icazə verir, lakin hakimiyyət orqanları da bəzi fərdlərin ölkəyə dini ədəbiyyatlar gətirməsini və yaymasını məhdudlaşdırmışdır. Dini ədəbiyyatların ölkəyə gətirilməsi üçün icazə alınması proseduru yorucu olaraq qalır, lakin dini təşkilatların verdiyi məlumatlara görə ötən il bu proses yaxşılaşmışdır və DQİDK müraciətlərə daha səmərəli şəkildə baxmışdır.
Qeydiyyatdan keçmiş müsəlman dini qurumları sovet dövrü müftiliyi olan QMİ-nə tabedirlər ki, bu da məscidlərə axundlar təyin edir, ibadətləri dövri olaraq müşahidə edir və hər il Məkkəyə Həcc ziyarətlərini təşkil edir. Bunun din azadlığı haqqında qanuna uyğun olaraq DQİDK-da qeydiyyatdan keçmək istəyən müsəlman qrupları üçün ilkin nəzarət nöqtəsi olmasına baxmayaraq, buna DQİDK müdaxilə edə bilir. O, ölkədəki məscidlərə axund təyin edilməsi və şəhadətləndirilməsi və məscidlərə maliyyə nəzarəti üzərində QMİ ilə səlahiyyəti bölüşməyə cəhd etmişdir. Bəzi müsəlman din rəhbərləri həm QMİ, həm də DQİDK tərəfindən müdaxilələrə etiraz etmişlər.
Dövlət məktəblərində dinin tədris olunması icbari deyil. Dövlət təhsili dindən ayrıdır, lakin dinin məktəblərdə tədris olunması ilə əlaqədar heç bir məhdudiyyət yoxdur.
Din Azadlığına Məhdudiyyətlər Məruzənin əhatə etdiyi dövrdə dövlət bəzi dini azadlıqları məhdudlaşdırmışdır. DQİDK bir neçə protestant qrupunun qeydiyyatını rədd etmiş və ya ləngitmiş, lakin qeydiyyatı əvvəllər rədd edilmiş və ya ləngidilmiş bir baptist kilsəsini qeydiyyata almışdır.
Bundan əlavə 2005-ci ildə Ədliyyə Nazirliyi dini qeyri-hökumət təşkilatı (QHT) olan Azərbaycan Din və Demokratiya Mərkəzinin qeydiyyatını rədd etmişdir. Insan hüquqları üzrə fəallar bəyan etmişlər ki, nazirlik bu qurumun qeydiyyatını onun dövlətin dini strukturlarını və onun fəaliyyətini tənqid etdiyinə görə rədd etmişdir.
Qeydiyyata alınmamış dini qruplar fəaliyyət göstərməkdə davam edirlər və ötən illə müqayisədə daha az sayda rəsmi maneələr, dini ayinlərin yarımçıq kəsilməsi və ya polis hədə-qorxuları və cərimələri olmuşdur. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq polis reydləri zamanı döyülmələr haqqında məlumat yoxdur.
Məsələn, 2006-cı il aprelin 16-da Bakı polisi qrupun fəaliyyətinin qanuni olub olmamasını yoxlamaq məqsədilə Daha Böyük Gözəllik protestant icmasının pasxa xidmətlərini xəbərdarlıq edilmədən yarıda kəsmişdir. Lakin qrup hökumətə şikayət etdikdən sonra yerli məmurlar insidentə görə üzr istəmişlər.
Yehova Şahidlərinın üzvləri bildirmişlər ki, yerli hakimiyyət orqanları, xüsusən də Bakıdan kənarda, bəzi hallarda onların dini toplantılar keçirmək üçün ictimai binaları icarəyə götürmələrinə mane olmuş və şəxsi evlərdə görüşdüklərinə görə qrupun bəzi üzvlərini cərimə etmiş və ya müvəqqəti saxlamışlar. Məsələn, 2005-ci il iyunun 12-də Bakıda polis təxminən 200 nəfər Yehova Şahidinin toplantısına müdaxilə etmiş, qrupun 29 nəfər üzvünü polis idarəsində bir neçə saat saxladıqdan sonra azad etmişlər.
Hakimiyyət orqanları Bakının Məhəbbət Baptist Kilsəsinin 2005-ci ilin iyulunda Qax şəhərindəki düşərgəsinə və 2005-ci ilin noyabrında onlar Əli-Bayramlıda Baptist yığıncağına reyd etmişlər.
Verilən məlumatlara görə 2004-cü ildə polis Gəncədə digər dini azlıqların, o cümlədən Yeddinci Günün Adventistlərinin toplantılarına reydlər etmişdir.
Ədliyyə Nazirliyinin rəsmiləri və polis 2004-cü ildə Cümə Məscidinin icmasını məcburi olaraq oradan çıxarmışlar və uzun sürən məhkəmə prosesi başlamışdır. Məscid məruzənin əhatə etdiyi dövrün sonunadək bağlı qalmışdır.
Hökumət rəsmiləri məscidin imamı İlqar İbrahimoğlunun siyasi fəaliyyətini Cümə Məscidi icmasının oradan çıxarılmasının səbəblərindən biri kimi göstərmişdir. Ibrahimoğlu siyasi müxalifət partiyası lideri İsa Qəmbərin 2003-cü il seçki kompaniyasını dəstəkləmış və 2005-ci ilin noyabr ayında parlament seçkiləri zamanı müxalifət partiyasının namizədlərinin xeyrinə təşviqat aparmışdır.
2004-cü ildə ötən 2003-cü il seçki nümayişlərində iştirak etdiyinə görə günahkar bilindiyi üçün İbrahimoğluna ölkədən kənara çıxmağa, o cümlədən rəsmən QHT nümayəndəsi kimi iştirak edəcəyi BMT və Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının bir neçə görüşlərində iştirak etməyə icazə verilməmişdir.
30 iyun 2005-ci ildə Cümə Məscidindən qovulmanın birinci ildönümündə, məscidin rəsmi olaraq bağlı olmasına baxmayaraq, bir qrup dindara rəhbərlik edərək Cümə Məscidinə ibadətə apardığına görə polis İbrahimoğlunu qısa müddətə saxlamış və azad etmişdir.
Yerli hüquq mühafizə orqanları ara-sıra dini ayinləri müşahidə etmiş və bəzi müşahidəçi xristian və müsəlmanlar dini mənsubiyyətinə görə cəzalandırılmışlar. Din azadlığı haqqında qanun əcnəbilərin öz dinini yaymasını qəti qadağan edir və buna ciddi nəzarət edilir. Hakimiyyət orqanları təşkilatlanmış müsəlman icmasından ayrı fəaliyyət göstərən bir neçə iranlı və digər xarici din xadimini qanunu pozduğuna görə ölkədən xaric etmişdir. Hökumət ölkədə fəaliyyət göstərən son illər fəaliyyətləri məhdudlaşdırılmış islamçı missioner qruplarla (əsasən iranlılar və vəhabilər) da maraqlanmışdır. 2005-ci ilin mayında hökumət Sumqayıtda Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən maliyyələşdirilən Sünni məscidini bağlamışdır.
Müxtəlif dini qruplar əvvəllər bəzi nazirliklər tərəfindən dini ədəbiyyatların gətirilməsinə məhdudiyyətlər qoyulduğunu və ləngitmələr olduğunu bildirmişlər. Lakin DQİDK belə ədəbiyyatların gətirilməsini asanlaşdırmış və yalnız bir neçə dini qrup DQİDK xəttilə ədəbiyyatların gətirilməsində çətinliklər olduğunu bildirmişdir.
Hökumət dini təlimlər keçmək məqsədilə edilən səfərləri nizamlayır. Dini təhsil almaq üçün xaricə getmək istəyən şəxslər DQİDK və ya Təhsil Nazirliyindən icazə almalı, yaxud qeydiyyatdan keçməlidirlər.
Pasportlarda və ya şəxsiyyəti təsdiq edən digər sənədlərdə dini mənsubiyyətin göstərilməsi tələb olunmur. 1999-cu ildə məhkəmə pasport şəkillərində hicab geyinmək hüququnu tələb edən bir qrup müsəlman qadınının xeyrinə qərar çıxarmışdır, lakin Dini Əqidə və Vicdan Azadlığının Müdafiəsi Mərkəzinin (DƏVAMM) verdiyi məlumata görə hakimiyyət orqanları müsəlman qadınlara pasport şəkillərində hicab geyinməsini qadağan etmişdir. 2004-cü ildə bir qrup qadın qadağaya etiraz etmək məqsədilə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə (AİHM) müraciət etmişdir.
Bəzi yerli hakimiyyət orqanları müsəlman qadınları məktəblərdə hicab geyinməkdən çəkindirməkdə davam etmişdir. 2005-ci ilin iyununda Sumqayıt məhkəməsi bir məktəb müəlliməsinin dərs keçən zaman hicab geyinmək hüququnu təsdiq etmiş və məktəbə onun dərs deməyə icazə verilmədiyi iki ayın əmək haqqının müəlliməyə ödənilməsini əmr etmişdir.
Bir neçə ay ərzində dəfələrələ rədd etdikdən sonra Zaqatala rayon hakimiyyət nümayəndələri, nəhayət, öz oğullarına xristian adı qoymaq istəyən baptist valideynlərə doğum haqqında şəhadətnamə vermişlər. Etnik gürcü azlığının nümayəndələri bildirmişlər ki, uşaqların qeyri-azəri adlarla qeydiyyata alınması bu rayonda xüsusilə çətindir.
28 aprel, 2006-cı ildə öz dini inanclarına görə ölkənin icbari hərbi qulluğunu yerinə yetirməkdən boyun qaçırdığına görə polis Yehova Şahidlərinin üzvü Müşfiq Məmmədovu həbs etmişdir. Məmmədov məhkəməyə müraciət edərək, Konstitusiyaya əsasən, onun şüurlu etirazçı kimi alternativ hərbi xidmət hüququ vardır. Məmmədov istintaq təcridxanasında saxlanılmışdır. Bundan əvvlki halda, işə baxan Ali Məhkəmə qərar çıxarmışdır ki, Konstitusiyada dini inanclarına görə alternativ hərbi xidmət hüququ olmasına baxmayaraq, dini azlığın nümayəndəsi icbari hərbi xidməti yerinə yetirməlidir. Aşağı instansiya məhkəmələrində yeddi aylıq çəkişmələrdən sonra Ali Məhkəmə qərar çıxardı ki, ölkə Ermənistanla “müharibə şəraitində” olduğuna görə hərbi xidmət tələbi fərdin alternativ xidmət hüququnu üstələyir. Bundan əlavə, məhkəmə hərbçilərin müvafiq icraedici qaydalar olmadığına görə hərbinin alternativ hərbi xidmət seçimini təmin etməyə borclu olmaması haqqında arqumenti ilə razılaşmışdır. Nəticə etibarı ilə, fərd və onun ailəsi ölkəni tərk etmişdir.
Baptist icmasının verdiyi məlumata görə hakimiyyət orqanları sovet ittifaqı dövründə müsadirə olunmuş, hazırda Bakıda mərkəzi kinoteatr kimi istifadə edilən, tarixi əhəmiyyətli binanı icmanın istifadəsinə qaytarmamışdır. Bəhai icması bildirmişdir ki, hökumət onların 2005-ci ilin avqustunda hakimiyyət orqanlarının tarixi əhəmiyyətli Bakı evinin onlara qaytarılması haqqında müraciətinə cavab verməmişdir. Hökumət iddia etmişdir ki, ölkənin tutulmuş əmlakın geri qaytarılması haqqında qanununun olmaması onun binaları geri qaytarmasını mümkünsüz edir.
Mətbuatın verdiyi məlumata görə, etnik ermənilərin üstünlük təşkil etdiyi, hakimiyyətin heç bir nəzarət etmədiyi ayrılmış Dağlıq Qarabağ regionunda Erməni Apostol Kilsəsi xüsusi statusdan istifadə edir. Dağlıq Qarabağın və işğal olunmuş yeddi rayonun 1990-cı illərdə Ermənistanla münaqişə zamanı regionu tərk etmiş əksəriyyəti müsəlman olan etnik azəri əhalisi bu ərazilərə qayıda bilməmişdir.
Din Azadlığına Qarşı Zorakılıqlar Bəzi məmurlar tərəfindən din azadlığının ara-sıra pozulması davam etmişdir. Bir çox hallarda qərəzli rəftar etnik Azərbaycanlıların qeyri-Rus Pravoslav xristianlığa və digər qeyri-ənənəvi dini qruplara çevrilməsinə qarşı antipatiyasını əks etdirir.
2005-ci ilin martında televiziya ilə çıxış edən QMİ-nin sədri qeyri-ənənəvi dini qrupları təxribatçı sektalar adlandırmışdır. DQİDK-nin sədri televiziya ilə çıxışında Adventistlərin yeni tərəfdaşlar yığmaq üçün pulla alınmadan istifadə etdiklərini bildirmişdir. 21 iyun 2006-cı il tarixində DQİDK-nın nümayəndəsi aparıcı telekanallardan biri ilə yayımlanmış çıxışında Adventistləri və başqa qeyri-ənənəvi dini qrupları tənqid etmişdir. Eyni verilişdə Gəncə pravoslav kilsəsinin nümayəndələri qeyri-ənənəvi dini qrupların onların üzvlərinin “başını yediklərini” bildirmişlər.
Qeyri-ənənəvi dini qruplar ölkənin ucqar rayonlarında, xüsusilə də ölkənin əsas ərazisindən ayrı olan Naxçıvanda fəaliyyət göstərmək üçün əsaslı problemlərlə üzləşmişlər. Məsələn, verilən məlumata görə, 2004-cü ilin dekabrında Naxçıvandakı kiçik Bəhai icmasının rəhbəri dini fəaliyyət və təlimlərə görə qısa müddətə saxlanılmış və sonradan azad edilmişdir.
Hakimiyyət orqanları təşkilatlanmış müsəlman icmasından ayrı fəaliyyət göstərən və onların dediklərinə görə siyasi və terrorçu fəaliyyətlə məşğul olan iranlı və digər dindarların fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün müxtəlif addımlar atmışdır. Terrorçu fəaliyyətlə əlaqəli olmaları haqqında etibarlı məlumatlar olduğuna görə hökumət bir neçə Islam humanitar təşkilatını qanundankənar elan etmişdir. Hökumət, həmçinin, siyasi fəaliyyətlə əlaqəli olmalarından şübhələndiyi əcnəbi müsəlman din xadimlərini ölkədən çıxarmışdır. Həmçinin, verilən məlumatlara görə hökumət təhlükəsizlik maraqları ilə əlaqədar müsəlman qruplarına qarşı zorakılıqlar tətbiq etmişdir. Məsələn, Xaçmazdakı İnsan Hüquqları Resurs Mərkəzinin verdiyi məlumata əsasən, hakimiyyət orqanları bütün vəhabilərin terrorçuluqla əlaqəli olduğundan şübhələndiklərinə görə Xaçmazdakı vəhabilər zorakılığa məruz qalmışlar. 18 aprel, 2006-cı ildə hakimiyyət orqanları Cəmaət- əl-Mücahiddin adlanan Vəhabi qrupunun dövlətə qarşı terror aksiyaları ittihamı ilə məhkum olunduğunu elan etmişlər.
Ölkədə hər hansı dini məhbusun və ya saxlanılan şəxsin olması barədə məlumat yoxdur. 2002-ci ildə Gəncədə həbs olunmuş sünni imamı Kazım Əliyev AİHM-nə müraciət etdikdən sonra 2006-cı ildə Prezidentin əhv fərmanına əsasən azadlığa buraxılmışdır. Şimal şəhəri olan Xaçmazda icma üzvlərinin verdiyi məlumata görə ictimai qaydaları pozduqlarına görə bəzi müsəlmanlar polis tərəfindən təqib edilmiş və saxlanılmışlar. Faktlara əsasən polis saxlanılmış şəxslərin saqqalını qırxmışdır, lakin polis rəsmiləri dini səbəblərə görə kiminsə saxlanıldığını inkar etmişlər.
Dinini Məcburi Dəyişmə Dinin məcburi dəyişilməsi haqqında, o cümlədən oğurlanmış, yaxud ABŞ-dan qeyri- qanuni şəkildə çıxarılmış azyaşlı ABŞ vətəndaşları və ya bu kimi vətəndaşların ABŞ-a qaytarılmasının rədd edilməsi halları haqqında heç bir məlumat yoxdur.
Din Azadlığına Münasibətin Yaxşılaşması Ölkədəki bəzi dini qruplar onların sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün şəraitin yaxşılaşdığını bildirmişlər. Bir neçə kilsənin qeydiyyata almışlar və ya bu gözlənilir, onlara dini ədəbiyyatı gətirməyə icazə verilir və onlar hökumətin heç bir müdaxiləsi ilə rastlaşmamışlar.
Bakıdan kənarda olan kiçik dini icmalar yerli hakimiyyət orqanlarının qeyri-qanuni olaraq onların qeydiyyatını rədd etdikləri haqqında məlumat verdikdən sonra DQİDK onların xeyrinə işə qarışmış və vəziyyəti düzəltmişdir. Əvvəlki illərdə DQİDK kiçik dini icmaların qeydiyyata alınmasına xüsusilə ciddi yanaşmış və yerli hakimiyyət orqanlarını belə icmaların qadağan olunmasından çəkindirməyə nail ola bilməmişdi.
Məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində hökumət dinlərarası anlaşmanı təşviq etmək üçün fəal şəkildə iş aparmışdır. DQİDK bəzi hallarda mübahisələrin fərdi şəkildə həll olunması üçün müxtəlif dini icmaların rəhbərlərini bir yerə toplamış və rəsmi səfərə gələnlərin dini məsələləri dini xadimlərlə müzakirə etməsi üçün imkan yaratmişdır. Məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində DQİDK din azadlığı və tolerantlıq üzrə bir neçə seminar, konfrans və regional görüşlər təşkil etmişdir.
III Hissə. İctimai Zorakılıq və Ayrı-Seçkilik Cəmiyyətdəki dini qruplar arasındakı ümumi xoş münasibət din azadlığına müsbət təsir göstərmişdir, buna baxmayaraq qeyri-İslami dini inancları qəbul edən müsəlmanlara qarşı geniş mənfi münasibət və öz dinini yayan qruplara, xüsusilə də evangeliya xristianlarına və missioner qruplara qarşı düşmən münasibət vardır. Xüsusən də Ermənistanla Dağlıq Qarabağ üstündə həll olunmamış münaqişə bunu qabartmışdır.
Əvvəlki məruzə dövrlərində olduğu kimi, qəzetlər və televiziya kanalları kiçik, zəif dini qrupları millətin kimliyinə təhlükə törədən və ölkədəki dinlər arasında harmoniya ənənəsinə xələl gətirən qruplar kimi təqdim etmişlər ki, bu da yerlərdə mənfi rəftar hallarına gətirib çıxarmışdır. Bundan əlavə, DQİDK sədrinin bu verilişlər zamanı etdiyi ara-sıra qeydlər bu verilişlərin yaratdığı düşmənçilik mühitinə müsbət təsir göstərmişdir.
Bu məruzənin əhatə etdiyi müddət ərzində bir çox qəzetlərdə Vəhabiliyi və Xristian missionerliyini tənqid edən məqalələr dərc olunmuş və televiziya kanallarından biri xristian kilsə ibadətlərinin “çəkilişlərini” yayımlamışdır. Əcnəbilərin öz dinini yayması qanuna ziddir və buna açıq şəkildə etiraz olunur.
Siyasi İslamı yaymağa çalışan və buna görə də sabitliyə və sülhə təhlükə hesab edilən əcnəbi müsəlman (daha çox İranlı və vəhabi) missioner fəaliyyətinə qarşı da düşmənçilik mövcuddur. Mətbuat hökumətin qeyri-qanuni fəaliyyətlə məşğul olduğunu iddia etdiyi müsəlman icmalarını hədəfə almışdır.
Həll olunmamış Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə görə Ermənilərlə Azərbaycanlılar arasında daha da güclənmiş düşmənçilik güclü olaraq qalır. Ölkənin ermənilər tərəfindən nəzarət olunan ərazilərində yaşayan bütün etnik Azərbaycanlılar oranı tərk etmişlər və dağıdılmamış məscidlər fəaliyyət göstərmir. Ölkənin hər yerində etnik ermənilərə qarşı olan nifrət onların çoxunu 1988-1990-cı illər ərzində ölkədən çıxmağa məcbur etmiş və on ildən çox bundan əvvəl baş vermiş etnik çıxışlar zamanı çoxuna xəsarət yetirilmiş erməni kilsələri bağlı olaraq qalmaqdadır. Bunun nəticəsi olaraq, ölkədə qalmış təxminən on mindən otuz minədək etnik erməni, öz ənənəvi ibadət yerlərində ayinlərdə iştirak edə bilməmişlər.
Ölkədə yəhudilərə qarşı çox az sayda mənfi münasibət və ayrı-seçkilik, bir neçə ahti- semitizm halları müşahidə edilmişdir, lakin hökumət bu hallara dərhal reaksiya vermişdir. Yəhudi icmasının rəhbərləri Hökumət və digər dini icmaların rəhbərləri ilə müsbət münasibətlərinin olmasını dəfələrlə ifadə etmişlər. 2004-cü ildə Bakıda yüksək vəzifəli dövlət məmurlarının iştirakı ilə yəhudi icmasının yeni mərkəzi açılmışdır. Hakimiyyət orqanları həmçinin 200 yəhudi şagirdinin dünyəvi və dini təhsil alması üçün Bakı məktəblərindən birinin bir hissəsini ayırmışdır.
IV Hissə. ABŞ Hökumətinin Siyasəti ABŞ hökuməti insan hüquqlarının təşviq edilməsi siyasətinin bir tərkib hissəsi kimi hökumətlə din azadlığı məsələsini müzakirə edir. Məruzənin əhatə etdiyi dövr ərzində səfirlik nümayəndələri qeydiyyat prosesi və qeyri-ənənəvi dini qruplara qarşı ümumi münasibətlə bağlı narahatlıqlarını DQİDK-nın sədrinə çatdırmışlar. Səfirlik nümayəndələri, həmçinin, hökumətin digər nümayəndələrinin din azadlığı ilə bağlı öhdəlikləri və mətbuatda açıq şəkildə bildirilənlər barədə narahatlıqlarını ifadə etmişlər. ABŞ səfirliyi dini ədəbiyyat üzərində senzuraya qarşı etirazlarını dəfələrlə bildirmiş və, həmçinin, din azadlığı haqqında qanuna təklif olunan dəyişikliklərin dindarların haqqlarına nə dərəcədə hörmətlə yanaşacağı ilə əlaqədar öz narahatçılıqlarını izhar etmişlər.
Səfir və səfirlik işçiləri din azadlığını müşahidə etmək məqsədilə əsas Müsəlman, Rusiya Pravoslav və Yəhudi dini icmalarının nümayəndələri ilə sıx əlaqə saxlayır və qeyri-rəsmi dini qrupların üzvləri ilə müntəzəm olaraq görüşürlər. Səfir və səfirlik işçiləri, həmçinin, din azadlığı məsələləri ilə məşğul olan QHT-lərlə sıx əlaqə saxlayır.
Yüklə 172,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|