Аzərbaycanda iNŞaat və memarliq

№2. 2017 

АZƏRBAYCANDA   İNŞAAT  və  MEMARLIQ

 

5 

 

deformasiyalarının  həddi  qiymətlərinə  görə  seçilir.  Deformasiya  diaqramlarının  aldığı 

vəziyyətlərə ətraflı baxılır (şəkil 4): 

 

Şəkil 4. Dəmir-beton elementlərin deformasiya diaqramları 

 

Deformasiya  diaqramında  A,  B  və  C  nöqtələrindən  keçən  kəsiklərin  üç  vəziyyəti  qeyd 

olunur. 

1-ci  mərhələdə  deformasiya  diaqramları  (dartılmada  həddi  hallar).  Deformasiya 

diaqramı  A  nöqtəsindən  keçir.  Diaqram  A  nöqtəsi  ətrafında  fırlandıqda  dartılmada  alına  bilən 

hesablama hallarını əhatə edir. 

 

Şəkil 5. Dartılan elementlərin hesablanmasında deformasiya diaqramları (həddi hallar) 

Deformasiya  diaqramının  I  vəziyyəti  dartılan  elementlərin  ekssentrisitetindən  asılı  olaraq 

alınır  və  bu  vəziyyətlərdə  kənar  liflərin  deformasiyaları  məlum  olduğundan  onların  bu 

qiymətlərinə  uyğun  gərginliklərin  qiymətləri  armatur  və  betonun  hal  diaqramlarından  təyin 

olunurlar. 

Deməli  mərkəzdənxaric  dartılan  elementlərdə  həddi-hallar  deformasiyaların  həddi 

qiymətlərinə müvafiq gərginliklər məlum kimi qəbul olunaraq hesablama şərtləri tərtib olunur.  

a və b hallarında kəsik tamamilə dartılır, betonun işi nəzərə alınmır. 

c  və  d  hallarında  betonun  sıxılan  zonaları  alınır  və  hesablama  əyilən  elementlər  kimi, 

betonun  və  armaturun  məlum  deformasiyaları  əsasında  hesablama  şərtləri  müvazinət 

tənliklərindən əldə olunur. 

d  diaqramında  betonun  sıxılan  zonasının  hündürlüyü  üçbucaqların  oxşarlıq  şərtlərindən 

təyin olunur: 

??????

??????2

??????

??????2

=

??????

?????? − ??????

     buradan   ??????

??????

=

1

1 +

??????

??????2

??????

??????2

∙ ??????         əldə olunur. 

Əgər hesablamalarda ?????? ≤ ??????

??????

 alınarsa, deformasiya diaqramı A nöqtəsindən keçir. 

Mərkəzdənxaric  dartılan  elementlər  üçün  kəsiyin  I  vəziyyəti  deformasiya  diaqramının  A 

nöqtəsindən  keçdiyi  qəbul  olunduğundan,  sıxılan  zonanın  nisbi  həddi  hündürlüyü 

??????

??????

=

0,8??????

??????

??????

  

---

6 

АZƏRBAYCANDA   İNŞAAT  və  MEMARLIQ

 

№2. 2017 

 

aşağıda  yerləşən  dartılan  armaturun  deformasiyasının  həddi  qiyməti ??????

??????2

-dən  istifadə  olunaraq 

təyin  olunmalıdır.

  ??????

??????

-in  yuxarıda  təyin  olunan  qiyməti  əsasında  hesablamalar  aparılmalıdır  ki, 

bu  da  AzDTN  2.16-1  normativ  sənədin  Avrokodlarla  uzlaşmayan  hallarına  aiddir,  belə  ki, 

AzDTN  2.16-1-də  hesablamalar 

??????

??????2

-nin  əvəzinə 

??????

????????????

-in  qiymətinə  görə  aparılması  nəzərdə 

tutulmuşdur.  Dəmir-beton  elementlərin  mərkəzdənxaric  dartılmasından  yaranan  əyilmə  adi 

əyilmədən  fərqli  həddi-hallara  görə  hesablanmalıdır.  Buna  elementlərin  əyilməsinə  baxılan 

zaman bir daha aydınlıq gətiriləcəkdir. 

2-ci  mərhələdə  deformasiya  diaqramları  (əyilmədə  həddi  hallar).  Bu  mərhələdə 

deformasiya diaqramı B nöqtəsi ətrafında fırlanmaqla əyilmə və mərkəzdənxaric sıxılmanın bir 

sıra halları üçün deformasiya diaqramları əldə olunur. 

Deformasiya diaqramının 2-ci mərhələsi aşağıdakı kimi izah olunur: 

 

Şəkil 6. Əyilən elementlərin hesablanmasında deformasiyadiaqramları (həddi hallar) 

e  diaqramı  əyilmədə  və  ya  mərkəzdənxaric  sıxılmada  alınır,  belə  ki,  dartılmaya  işləyən 

aşağıdakı  armaturda  nisbi  uzanma  deformasiya  həddi  qiymətə  çatmamışdır (??????

??????

< ??????

??????2

) ,  lakin 

sıxılan zonada kənar liflərdə nisbi sıxılma  ??????

??????

 həddi qiymətə çatmışdır (

??????

??????

= ??????

??????2

). 

f  və  g  diaqramları  mərkəzdənxaric  sıxılmanı  əhatə  edir,  betonda  gərginlik  həddi  qiymətə 

çatır,  dartılan  zonada  isə  armaturlarda  nisbi  deformasiyalar  çox  kiçik  olduğundan  armaturların 

möhkəmliyindən tam istifadə olunmur. 

Bu  halda  armaturlarda  yaranan  gərginliklər  materialların  hal  diaqramlarından  istifadə 

edərək təyin olunurlar. 

Yuxarıda  baxılan  iki  normativ  sənədin  müqayisəsi  əsasında  bir  daha  aydın  oldu  ki, 

mərkəzdənxaric  sıxılan  elementlər  AzDTN  2.16-1  normativ  sənədi  ilə  hesablandıqda 

materialların hal diaqramlarından istifadə olunmur.     

3-cü  mərhələdə  deformasiya  diaqramları  (sıxılmada  həddi  hallar).  Bu  mərhələdə 

deformasiya diaqramı “C” nöqtəsindən keçir və kəsiyin vəziyyəti III diaqramını alır. 

 

Şəkil 7. Sıxılan elementlərin hesablanmasında deformasiya diaqramları (həddi hallar) 

---

№2. 2017 

АZƏRBAYCANDA   İNŞAAT  və  MEMARLIQ

 

7 

 

h  və  i  halları  sıxılmada  kəsiyin  tamamilə  sıxılması  vəziyyətlərini  əhatə  edir.  Neytral  ox 

kəsikdən  kənardan  keçir.  i  diaqramı  mərkəzi  sıxılmanı  xarakterizə  edir,  betonda  və  armaturda 

nisbi qısalma deformasiyaları   ??????

??????0

= 0,002 -yə bərabər olurlar. 

Nəzərdən  keçirilən  bütün  hallarda  dəmir-beton  elementlərin  möhkəmliyə  görə  AzDTN 

2.16-1-də  hesablamalarda  materialların  hal  diaqramlarından  istifadə  olunmur,  bütün  üç 

gərginlikli-deformasiya 

mərhələlərində 

gərginliklərin 

həddi 

qiymətlərindən 

istifadə 

olunduğundan  hal  diaqramların  axıcılıq  meydançalarında  gərginliklər  sabit  olduğundan  və  bu 

meydançalarda  deformasiyaların  hər  hansı  qiymətində  gərginlikləri  təyin  etmək  mümkün 

olmadığından nəticədə uyğunsuzluqlar və dəqiqsizliklər meydana çıxır. 

Məlumdur ki, elastiklik nəzəriyyəsində məsələlərin yeganə həlli onun üç: statika, həndəsi 

(deformasiya)  və  fizika  tərəflərinə  baxmaqla  əldə  etmək  olar.  Ona  görə  də,  materialların  hal 

diaqramları  məsələnin  həndəsi  və  fizika  tərəflərini  əlaqələndirdiyindən  onun  statika  tənliklərlə 

əlaqələndirilməsi nəticəsində məsələnin doğru həllərini almaq mümkündür. 

Yuxarıda  baxılan  iki  normativ  sənəd  əsasında  qəbul  edilmiş  həddi  halların  müqayisəsi 

nəticəsində aşağıdakılar aşkar edilmişdir: 

1.  AzDTN  2.16-1  normativ  sənədində  beton  və  armaturun  hal  diaqramları  Avrokodlarda 

olduğu  kimi  yer  almasına  baxmayaraq  dəmir-beton  elementlərin  möhkəmliyə  görə 

hesablanmasında  onlarla  əlaqələndirilmə  yoxdur.  Buna  görə  də  birinci  qrup  həddi-hallara 

möhkəmliyə  hesablamalarda  həddi-hallar  düzgün  seçilməmiş  və  Avropa  kodları  ilə 

uyğunsuzluqlar yaratmışdır.    

AzDTN  2.16-1-də  müstəvi  kəsiklər  fərziyyəsindən  istifadə  olunmasına  baxmayaraq  bu 

fərziyyənin tətbiqi qəbul olunmamışdır; 

2. Mərkəzdənxaric dartılmada deformasiya diaqramının I vəziyyətindən II-yə keçid halı da 

hal  diaqramlarına  uyğunlaşdırılmalıdır.  Bu  halda  neytral  oxun  vəziyyəti   ??????

??????

=

1

1+

????????????2

????????????2

∙ ??????  kimi 

təyin olunmalıdır. 

I  həddi-hallarda  deformasiya  diaqramının  A  nöqtəsindən  keçməsi  üçün 

?????? ≤ ??????

??????

 şərti 

ödənilməlidir. Adi əyilmədə isə deformasiya diaqramı B nöqtəsindən keçən halları əhatə edir və 

armaturdan  qənaətli  istifadə  etmək  məqsədilə 

??????

??????

= ??????

????????????

 olmaqla  sıxılan  zonanın  həddi  qiyməti 

AzDTN  2.16-1  və  BAEL-83-də  də  eyni  qəbul  olunmuşdur.  Mərkəzdənxaric  dartılmada  həddi-

halların  I  vəziyyətinə  görə  deformasiya  diaqramı  A  nöqtəsindən  keçdiyi  üçün  sıxılan  zonanın 

hündürlüyünün həddi qiyməti ??????

??????

= ??????

??????2

 halı üçün qəbul etmək tövsiyə olunur. 

 

Şəkil 8. Dartılan elementlərin hesablanmasında deformasiya diaqramlarına  

müvafiq hesablamaların sxemi 

Dartılan  elementlərdə  dartıcı  normal  qüvvə  yuxarı  və  aşağı  armaturların  arasında  tətbiq 

olunduqda, betonun işi nəzərə alınmadan hər iki armaturun sahələri aşağıdakı kimi tapılır (şək. 8): 

??????

??????

′

=

?????? ∙ ??????

(?????? − ??????

1

)??????

??????1

′

;              ??????

??????

=

??????(?????? − ??????

1

− ??????)

??????

??????2

(?????? − ??????

1

)

 

---