Azərbaycan

14 
 
qrupları  üzrə  istehlakın  həcmini  artırmıĢdır  (Diaqram  3).  Lakin  nəticələr  sabit  olmamıĢdır. 
Kənd  ərazilərində  ümumi  istehlakın  artım  səviyyəsi  aĢağı  olsa  da,  yoxsul  əhali  müvafiq 
olaraq  daha  çox  fayda  əldə  etmiĢdir.  Bunun  əksinə  olaraq,  Ģəhər  ərazilərində  artım  daha 
geniĢ  olsa  da,  orta  təbəqədən  olan  Ģəxslər  ən  yoxsul  və  ən  varlı  təbəqələr  ilə  müqayisədə 
daha çox fayda əldə etmiĢdir.  
 
Diaqram 3: Azərbaycanda artım yoxsullara doğru istiqamətlənmiĢdir və əsasən, hərtərəfli 
olmuĢdur  
 
Mənbə: HBS 2001-ci il və YSQS, 2008-ci il 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
 
II. Yoxsulluğun profili
 
 
3. 
2000-ci 
illər 
ərzində 
yaşayış  səviyyələrinin  coğrafi 
bölgüsü 
üzrə 
kifayət 
qədər 
azalma  müşahidə  edilmişdir. 
Yoxsulluğun coğrafi ərazilər üzrə 
bölgüsü  Azərbaycanın  9  iqtisadi 
rayonu üzrə oxĢarlıqların mövcud 
olduğunu  göstərir  (Diaqram  4). 
Əhali  və  yoxsulların  nisbi  çəkisi 
hər bir iqtisadi rayon üçün demək 
olar  ki,  oxĢardır.    Bu  da 
yoxsulluqla 
bağlı 
regional 
fərqlərin  2001-ci  illə  müqayisədə 
nəzərəçarpacaq 
dərəcədə 
azaldığını göstərir (Dünya Bankı, 
2003-cü 
il). 
Lakin  Bakıda 
yoxsulluq  səviyyəsi  hələ  də 
aĢağıdır  və  onunla  ölkənin  digər 
əraziləri arasında fərq azalmıĢdır.  
 
4. 
Azərbaycanda  yoxsulluq  həddi  daha  da  dayazlaşmışdır  və  əhalinin  əksər  hissəsi 
yoxsulluq həddi ətrafında cəmlənmişdir. Bu fakt yoxsulluq səviyyəsinin yoxsulluq həddinə 
təsiri  göstəricilərinə  əsaslanır  (Cədvəl  2-2).  Belə  ki,  2008-ci  il  üzrə  götürsək,  yoxsulluq 
həddinin  10%  yüksəlməsi  yoxsulluq  səviyyəsinin  4.6  faiz  bəndi  qədər  artmasına  səbəb 
olacaqdır.  Əksinə  olaraq,  yoxsulluq  həddinin  10%  azalması  yoxsulluq  səviyyəsini  4.8  faiz 
bəndi  qədər  azaldacaqdır.  Ona  görə  də,  ev  təsərrüfatlarının  istehlakının  10%  artması 
(azalması)  yoxsulluq  səviyyəsinin  30  faiz  azalmasına  (artmasına)  səbəb  olacaqdır.  Bunun 
əksinə olaraq, yoxsulluq həddinin 10 faiz artımı 2001-ci ildə yoxsulluq səviyyəsinin cəmi 12 
faiz artmasına gətirib çıxara bilərdi. Yoxsulluğun dərinliyi və kəskinliyinin sürətlə azalması 
yoxsulluğun getdikcə dayazlaĢması faktını bir daha təsdiq edir. 
 
 
5.    2001-2008-ci  illərdə  şəhər  ərazilərində  yoxsulluq  səviyyəsinin  azalması  kənd  əraziləri  ilə 
müqayisədə  daha  sürətli  olmuşdur.  ġəhər  ərazilərində  yoxsulluq  səviyyəsi  2001-ci  ildəki  55.7% 
səviyyəsindən  2008-ci  ildə  14.8%-ə  qədər  azalmıĢdır.  Kənd  ərazilərində  yoxsulluq  səviyyəsi  isə 
müvafiq  illər  üzrə  43.5%-dən  17.0%-ə  enmiĢdir  (bax:  Diaqram  1).  Böyük  Ģəhərlərdə,  o  cümlədən 
Bakıda istehlak xərcləri 140 faizdən çox artsa da kənd yerlərində artım – böyük olsa da – 90 faizdən 
aĢağı  olmuĢdur.  Azərbaycanda  yoxsul  əhalinin  yalnız  40%-dən  az  hissəsinin  kənd  ərazilərində 
yaĢadığı  2001-ci  illə  müqayisədə  2008-ci  ildə  yoxsulluq  daha  çox  kənd  əraziləri  üçün  xarakterik 
olmuĢdur. Ġndi Azərbaycanda yoxsulların təqribən 51 faizi ümumi əhalinin 45 faizinin məskunlaĢdığı 
kənd yerlərində yaĢayır. 
 
6. Lakin şəhər yerləri arasındakı fərq böyükdür, xüsusilə Bakı və digər şəhər əraziləri arasındakı 
fərq  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmışdır.  Nəticədə,  Bakıda  yoxsulluq  səviyyəsi  2001-ci  ildə  49  faizdən 
2008-ci  ildə  cəmi  9.3  faizə  enmiĢdir.  Azərbaycanda  Bakıdan  baĢqa  Ģəhərlərdə  yoxsulluq  səviyyəsi 
nəzərəçarpacaq  dərəcədə  aĢağı  düĢsə  də,  irəliləyiĢin  nisbi  göstəricisi  Bakıda  olduğundan  bir  qədər 
zəif  olmuĢdur.  Bakıdan  kənar  digər  Ģəhərlərdə  2008-ci  ildə  19  faizə  bərabər  olan  yoxsulluq  riski 
Bakıya nisbətən iki dəfədən çox artıq olmuĢdur. 
Diaqram 4: Ġqtisadi rayonlar üzrə yoxsulluq səviyyələri 
 
Mənbə: YSQS, 2008-ci il 
Yoxsulların nisbəti 
 
Əhalinin nisbəti 
 
Yoxsulluq səviyyəsi 
 
 
 
Ab
Ģe
ro
n 
 
Ara
n
 
 
Ba
kı 
Ģə
h.
 
 
Da
ğlı
q 
ġirv
an
 
 
G
ənc
ə-
Qa
z
ax
 
 
L
ənk
əra
n
 
 
Qu
b
a-
Xa
çm
az
 
 
ġ
əki
-Zaq
atala
 
 
Yu
xa
rı 
Qa
ra
ba
ğ 

---

16 
 
 
7.
 
Məcburi  köçkünlərin  (MK)  əksəriyyətinin  müstəqil  gəlir  mənbəyi  olmadığından  və  onlar 
transfertlərdən  yüksək  dərəcədə  asılı  olduğundan  bu  qrupa  daxil  olan  şəxslər  yoxsulluğa  və 
risklərə  daha  çox  həssasdırlar.  Lakin,  yaĢayıĢ  yeri  və  mənzil  Ģəraiti  baxımından  MK-lar  arasında 
əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Bakı Ģəhəri istisna olmaqla digər Ģəhərlərdə yaĢayan MK-lar arasında 
yoxsulluq daha geniĢ yayılmıĢdır. Ġctimai binalarda və ya yataqxanalarda yaĢamaq MK-lar arasında 
orta  yoxsulluq  həddindən  aĢağı  düĢmək  riskini  azaldır.  Bu,  bəlkə  də,  hökumətin  və  qeyri-hökumət 
təĢkilatlarının  kollektiv  qəsəbələrdə  yaĢayan  MK-lara  daha  çox  diqqət  yetirməsi    ilə  bağlıdır. 
Dövlətin  təmin  etdiyi  yaĢayıĢ  obyektlərindən  kənarda  qalan  MK-ların  yoxsul  olmaq  ehtimalı  daha 
yüksəkdir.  Evlərdə,  mənzillərdə  və  qohumları  ilə  yaĢayan  MK-ların  yoxsulluq  riski  artır  ki,  bu  da 
MK-lar arasında ―gizli‖ yoxsulluq fenomeni adlanır.   
 
 
III. Ġnsan inkiĢafındakı nailiyyətlər və problemlər 
 
a.  Sosial müdafiə proqramları yoxsulluğun azaldılmasında mühüm rol oynayır 
 
8
 
Azərbaycanda  sosial  transferlər  birbaşa  və  ya  dolayısı  ilə  –  müavinətlərin  ailədə 
bölüşdürülməsi  ilə  –  əhalinin  63.2  faizinə  çatır.  Azərbaycanın  sosial  müdafiəyə  çəkdiyi  xərclər 
tədricən  artırılmıĢdır,  lakin  regionun  digər  ölkələri  ilə  müqayisədə  ÜDM-ə  nisbətdə  daha  az  vəsait 
xərcləyir. Azərbaycan 2008-ci ildə bütün sosial transferlərə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 4.8 faizi 
qədər  vəsait  ayırmıĢdır.  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondu  və  Əmək  və  Əhalinin  Sosial  Müdafiəsi 
Nazirliyinin  (ƏƏSMN)  məlumatlarına  əsasən,  ÜDM-in  0.5  faizi  sosial  yardım  proqramlarına  sərf 
olunur    ki,  bu  rəqəm  Ġqtisadi  ƏməkdaĢlıq  və  ĠnkiĢaf  TəĢkilatı  (OECD)  ölkələrinin  orta  göstəricisi 
üçün 2.5 faiz, Avropa və Mərkəzi Asiya  (AMA) ölkələri üçün isə 1.7 faiz təĢkil edir. Lakin fiskal səy 
kimi  (ÜDM-ə  nisbətlə  ifadə  olunur),  Azərbaycanın  sosial  yardım  proqramları  yoxsulların  əhatə 
olunması baxımından çox yaxĢı icra edilir (8-ci fəsildə Diaqram 8-2-ə bax). 
 
9.
 
Sosial transferlər olmasaydı, Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi daha yüksək olardı. Sosial 
transferlərin yoxsullara doğru ünvanlanması onları müvafiq əhali qrupu üçün əsas yaĢayıĢ vasitəsinə 
çevirir.  Xüsusilə  ünvanlı  sosial  yardımın  çox  yoxsul  və  yoxsul  əhali  qrupunu  yaxĢı  əhatə  etməsi 
praktik  cəhətdən  sübut  edilmiĢdir.  Belə  ki,  ÜSY  resurslarının  51%-ini  alan  49% benefisiar  əhalinin 
ən aĢağı desilini təmsil edir. ÜSY-nin demək olar ki, 90%-ini alan əksər benefisiarlar (86%) əhalinin 
ən aĢağı 40% hissəsinə aiddir. ÜSY səmərəli idarəetmə strukturuna və ölkənin bütün ərazisini əhatə 
edən  avtomatlaĢdırılmıĢ  sistemə  malikdir.  Belə  ki,  Azərbaycanda  sosial  transfer  sistemi  maliyyə 
böhranının təsirinin azaldılması istiqamətində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
 

---