Beşballı şkalaya misal
Qiymətlər Ballar
Əla keyfiyyət 5
Yaxşı keyfiyyət 4
Tam qənaətbəxş keyfiyyət 3
Məqbul keyfiyyət 2
Pis keyfiyyət 1
Yeddiballı şkalaya misal
Qiymətlər Ballar
Çox yüksək keyfiyyət 7
Yüksək keyfiyyət 6
Ortadan yüksək keyfiyyət 5
Orta keyfiyyət 4
Ortadan aşağı keyfiyyət 3
Aşağı keyfiyyət 2
Çox aşağı keyfiyyət 1
Bal hesablama sistemində ekspert metodu ilə tapılan keyfiyyətin ümumiləşmiş göstəricisini bütün ekspertlərin verdiyi qiymətlərin orta hesabı qiymətləri kimi aşağıdakı düsturla hesablayırlar:
Burada, a – ekspertlərin miqdarı; Qi – ekspertlərin balla verdiyi qiymətlərdir.
Əgər keyfiyyətin ekspertizası zamanı qiymətləndirilmə bir neçə turda aparılarsa, bu halda keyfiyyət göstəricisi hər bir turda ekspertlərin qiymətlərinin orta hesabı qiyməti kimi təyin edilir, yəni:
burada,  - hər bir turda alınmış keyfiyyət göstəricisinin qiyməti;
m – sorğu turlarının sayıdır.
Ekspert metodundan bir neçə müəssisənin tender müsabiqəsinə (satışa) təqdim etdiyi texnikanın seçimində daha çox istifadə olunur.
Ekspert qiymətlərinin evristik formalaşdırılması parametrik göstəricilər və onların ballar ilə qiymətləri arasında asılılığı müəyyən etməkdən ibarətdir. Bunun əsasında qrafık qurulur və riyazi düstur çıxarılır. Bunlar isə keyfıyyət göstəricilərinin bal qiymətlərini natural ölçü vahidləri ilə ifadə etməyə imkan verir.
Eksperimental formalaşdırmada bal qiymətləri ilə eksperimentlə təyin olunan göstəricilərin qiymətlərinin nisbəti müəyyən edilir. Ekspert qiymətlərinin eksperimental formalaşdırılması üsulu istifadə edildikdə keyfıyyət göstəricilərinin qiymətlərinin təyini daha obyektiv nəticələr verir.
Məhsulun keyfıyyətinin qiymətləndirilməsinin sosioloji metodu da mövcuddur. Bu metod da ekspert metodu kimi sorğulara əsaslanır, lakin xüsusi ekspertlərin deyil, qiymətləndirilən məhsulun müxtəlif istehlakçılarının rəyi öyrənilir. Odur ki, sosioloji metod ekspert metodunun bir növü sayılır.
Məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin qiymətlərini təyin etməyin sosioloji metodu mahiyyətcə marketinq tədqiqatları xarakteri daşıyır və ekspertlər tərəfındən deyil, məhsulun potensial istehlakçılarının köməyilə həyata keçirilir. İstehlakçıların rəylərinin toplanması sorğu və ya xüsusi anketlərin yayılması və doldurulması, həmçinin konfrans, sərgi, auksion və digər tədbirlər vasitəsilə aparılır.
2.3. Sənaye məhsullarının keyfiyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilməsi yolları
Sənaye məhsullarının keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilməsi metodikası QOST 22851-77 «Sənaye məhsulunun keyfıyyət göstəricilərinin seçilməsi» ilə tənzimlənir. Bu standart əsasında iri müəssisə, korporasiya, assosiasiya, şirkət və istehsalat birlikləri konkret növ sənaye məhsulları üçün normativ-texniki sənədlər işləyib hazırlayırlar.
Keyfıyyət göstəricilərinin çeşidinin seçilməsi məhsulun keyfıyyətini təşkil və təmin edən xassələrin siyahısı və kəmiyyət xarakteristikalarını müəyyən edir. Bu xarakteristikalar məhsulun keyfıyyət səviyyəsinin adekvat qiymətləndirilməsi imkanını yaradır. Keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilməsinin əsaslandırılmasında aşağıdakıları nəzərə alırlar.
-
Məhsulun təyinatı və istifadə (istismar) şəraiti.
-
İstehlakçıların tələbləri.
-
Məhsulun keyfıyyətinin idarə edilməsi məsələlərinin təminatı.
-
Səciyyələndirici xassələrin tərkibi və strukturu.
-
Keyfıyyət göstəricilərinə qoyulan əsas tələblər.
Keyfıyyət göstəricilərinin tərkibi və strukturunu sənaye məhsulunun keyfıyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsində tətbiq olunan keyfıyyət göstəricilərinin tam təsnifatına uyğun olaraq müəyyən edirlər. Belə təsnifat strukturu şəkil 6-da göstərilir.
Keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilməsi aşağıdakıların təyin edilməsini nəzərdə tutur:
-
məhsulun qrupunu;
-
məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin istifadə edilməsinin məqsədlərini;
-
məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilmə metodunu.
Məhsul qrupu sənaye məhsullarının təyinatı və istifadə şəraitinin ümumi təsnifatına uyğun olaraq müəyyən edilir.
Şəkil 6. Məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsində istifadə olunan göstəricilərin təsnifatı
Məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin seçilən nomenklaturun istifadə məqsədləri keyfıyyətin idarəetmə məsələlərinin xarakterindən asılı olaraq müəyyən edilir. Sənaye məhsulunun keyfıyyət göstəricilərinin seçilən nomenklaturunun istifadə məqsədləri aşağıdakılar ola bilər:
-
Məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturu ümumtexniki standartlara, texniki şərtlərə, texniki tələblərə, parametr və ölçülər standartlarına, markalanma, qablaşdırma, nəqletmə, saxlama, istismar və təmir standartlarına daxil edilmək üçüın müəyyən edilə bilər.
-
Keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturu məhsulun attestasiya edilməsi məqsədi ilə müəyyən edilə bilər.
-
Keyfiyyət göstəricilərinin nomenklaturu texnikanın inkişaf planı, həmçinin seriyalı buraxılan məhsulun keyfıyyətinin yüksəldilməsi üçün müəyyən edilə bilər.
-
Keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturu tərəf müqabillərinin ticarət əlaqələrini və ya istehsalın ixtisaslaşması və kooperasiyasını müəyyən edən sənədlər üçün lazım ola bilər.
-
Məhsulun keyfıyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsində göstəricilərin nomenklaturunun digər məqsədlər üçün də müəyyən edilməsi mümkündür.
Məhsulun keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun seçilmə metodu qiymətləndirilən məhsulun keyfıyyət göstəriciləri qrupunun müəyyən edilməsi (cədvəl 2.2), hər bir qrup üzrə göstəricilərin seçilməsi, həmçinin konkret məhsul üçün normativ sənədlər əsasında keyfıyyət göstəricilərinin seçilməsindən ibarətdir.
Keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturunun müəyyənləşdirilməsi konkret məhsul növü üçün beynəlxalq (İSO, BEK və b.), milli, xarici ölkə standartlarında, məhsulun göndərilmə sənədlərində, kataloqlarda, prospektlərdə və istehsalçı firmalarm standartlarında, habelə hüquq-patent və iqtisadi sənədlərdə göstərilmiş keyfıyyət göstəricilərinin qiymətləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir.
Məlumdur ki, keyfıyyət göstəricilərinin nomenklaturu tipik, geniş və konkret ola bilər.
Tipik nomenklatur - istehsal və ya ümumistehlak təyinatlı bütün texniki məmulatlara aid keyfıyyət göstəricilərinin tam siyahısıdır. Belə nomenklatur ayrı-ayrı texniki məmulat qrupları və növləri nəzərə alınmadan tutulur. Bu siyahı daha ümumi və universal xarakterli olub, geniş məmulat sinifləri, məsələn, texnoloji maşınlar üçün tərtib olunur. Tipik çeşidin bir variantı cədvəl 5-də verilir. Göründüyü kimi, tipik nomenklatur sonrakı işləmə və seçmə (qəbuletmə), ayrıca məhsul qrupu, növ və ya məmulat tiplərinin keyfiyyət göstəricilərinin ünvanlı və geniş siyahısının tərtib edilməsi üçün əsas kimi götürülür.
Cədvəl 5
Maşın və aparatların keyfiyyət göstəricilərinin tipik nomenklaturu
№
|
Göstəricilər
|
Səciyyələndirici xassələr
|
1
|
2
|
3
|
1.
|
Təyinat (texniki-istismar) göstəriciləri
|
1.1.
|
Məhsuldarlıq, əd/dəq, t/saat, m3/saat
|
Vahid zamanda istehsal olunan məhsulun miqdarı
|
1.2.
|
İş tutumu, m3, l
|
Avadanlığın texnoloji və ya konstruktiv imkanları
|
1.3.
|
Müəyyən edilmiş gücü, kVt
|
Avadanlığın texnoloji imkanları
|
1.4.
|
Maksimal yükqaldırması, t, kq
|
Eyni
|
1.5.
|
Verimi, m3/saat, l/s
|
İşçi rejimi və ya məhsuldarlıq
|
1.6.
|
Təzyiq, Mpa, kq/mm2
|
eyni
|
1.7.
|
Sürət, m/san, km/saat
|
Eyni
|
1.8.
|
Məmulatın kütləsi, kq
|
Avadanlığın konstruktiv xarakteristikası
|
1.9.
|
Əndazə ölçüləri, mm
|
Eyni
|
1.10.
|
Tutduğu sahə, m2
|
Eyni
|
1.11.
|
İstilik ötürən səthinin sahəsi, m2
|
Məhsuldarlıq və ya konstruktiv imkanlar
|
1.12.
|
Yararlı məhsuı çıxışı, %, t/saat. əd/dəq
|
Əməliyyatların yerinə yetirilmə keyfiyyəti və ya zayın miqdarı
|
1.13.
|
Xammalın emal səmərəliliyi, %
|
Eyni
|
1.14.
|
Avtomatlaşdırma əmsalı
|
Avtomatlaşdırma səviyyəsi
|
1.15.
|
Tərkib və struktur göstəriciləri
|
Hazırlanma texnologiyasının yerinə yetirilmə keyfiyyəti
|
2.
|
Etibarlılıq göstəriciləri:
|
2.1.
|
İmtinasız işləmə ehtimalı
|
İşdə imtinasızlıq
|
2.2.
|
Müəyyən edilmiş imtinasız işləmə müddəti, saat
|
Eyni
|
2.3.
|
İmtinayadək orta işləmə müddəti, saat
|
Eyni
|
2.4.
|
Əsaslı təmirədək xidmət müddəti (müəyyən edilmiş resurs), saat, ay, il
|
Uzunömürlülük
|
2.5.
|
İşqabiliyyətli vəziyyəti bərpaetməyə orta vaxt, saat
|
Təmirəyararlılıq
|
Cədvəl 5-in ardı
1
|
2
|
3
|
2.6.
|
Texniki xidmətin (təmirin) orta müddəti (əmək tutumu), norma-saat
|
Eyni
|
2.7.
|
Saxlanmanın orta müddəti, saat, ay, il
|
Saxlanma qabiliyyəti
|
2.8.
|
İşə hazırlıq əmsalı
|
İmtinasızlıq və təmirəyararlılıq
|
2.9.
|
Texniki istifadə əmsalı
|
Eyni
|
2.10.
|
Maşının işçi orqanının yeyilməyə davamlılığı, saat, il
|
Uzunömürlülük
|
3.
|
Xammal, material, yanacaq, enerji və digər resursların qənaətli sərfolunma göstəriciləri:
|
3.1.
|
Faydalı iş əmsalı
|
Enerji ehtiyatları sərfınin səmərəliliyi
|
3.2.
|
İstismar zamanı buxar, su, sıxılmış hava və istiliyin xüsusi sərfi, m3/saat
|
Ehtiyatların sərfinin qənaətliliyi
|
3.3.
|
Xüsusi material sərfi, kq/vahid
|
Məmulatın istismarı və təmiri zamanı materialların sərfi
|
3.4.
|
Tutduğu xüsusi sahə, m2/vahid
|
Eyni
|
3.5.
|
Vahid tutulan sahəyə məhsuldarlıq, (kq/saat)/m2, (əd/saat)/m2
|
Eyni
|
4.
|
İstismarın texnolojiliyi göstəriciləri:
|
4.1.
|
İşlərin yerinə yetirilməsinin əmək tutumu, norma-saat/il
|
Məmulatla işləyərkən əmək sərflərinin qənaətliliyi
|
4.2.
|
Xüsusi əmək tutumu, norma-saat/ədəd, norma-saat/km
|
Eyni
|
4.3.
|
İstismarda əməyin ağırlığı (gərginliyi), bal
|
Əmək məhsuldarlığı
|
4.4.
|
Blokluq əmsalı
|
Quraşdırmanın əmək tutumu
|
5.
|
Nəqledilmə göstəriciləri:
|
5.1.
|
Məmulatı nəqletməyə hazırlamağın orta əmək tutumu, norma-saat
|
Əmək tutumu
|
5.2.
|
Nəqletmədə titrəmələrin buraxılan parametrləri, Hs, mm
|
Saxlanmaq
|
6.
|
Erqonomik göstəricilər:
|
6.1.
|
Məmulatın işçi mövqe, əlçatma zonası kimi erqonomik tələblərə uyğunluğu, bal
|
Məmulatın istismarı zamanı onun insanla qarşılıqlı təsirinin səmərəliliyi
|
6.2.
|
Məmulatın insanın işçi hərəkətlərinin sürəti, gücü, informasiyanı qəbuletmə, emaletmə və ötürmə şəraitinin erqonomik tələblərə uyğunluğu, bal
|
Eyni
|
6.3.
|
Məmulatın erqonomik tələblərə uyğunluğu və iş vərdişləri formalaşmasının rahatlığı, bal
|
Eyni
|
6.4.
|
Məmulatın istifadə mühitinə və bu mühit vasitəsilə insanın fəaliyyətinin səmərəliliyinə təsiri, bal
|
Eyni
|
7.
|
Ekoloji göstəricilər:
|
|
7.1.
|
Ətraf mühitə atılan zərərli qatışıqların miqdarı, %
|
İnsanların yaşayış mühiti və sağlamlığının qorunması
|
7.2.
|
Məmulatın saxlanması, nəql edilməsi və istismarı zamanı zərərli hissəciklər, qazlar və ya şüaların yayılması ehtimalı
|
Eyni
|
8.
|
Təhlükəsizlik göstəriciləri:
|
8.1.
|
Müəyyən dövr ərzində insanın təhlükəsiz işləmək ehtimalı
|
Məmulata xidmət təhlükəsizliyi
|
Cədvəl 5-in ardı
1
|
2
|
3
|
8.2.
|
Qoruyucu qurğuların işədüşmə vaxtı, san
|
Eyni
|
8.3.
|
Cərəyanaparan hissələrin izolyasiya müqaviməti, Om
|
Eyni
|
8.4.
|
Yüksəkgərginlikli dövrələrin elektrik möhkəmliyi
|
Eyni
|
8.5.
|
Səs gücünün səviyyəsi və ya səs tezliyi, dB
|
Eyni
|
8.6.
|
Səs gücü və ya səsin ekvivalent səviyyəsi, dB
|
Eyni
|
8.7.
|
Titrəməyə davamlılığın loqarifmik səviyyəsi, dB
|
Eyni
|
8.8.
|
Təhlükəsizlik əmsalı
|
Eyni
|
9.
|
Estetik göstəricilər:
|
9.1.
|
İnformasiya ifadəliliyi, bal
|
İşdə təlimin və idarəetmənin asanlığı
|
9.2.
|
Formanın rasionallığı, bal
|
Konstruksiyanın təkmilliyi
|
9.3.
|
Kompozisiyanın bütövlüyü, bal
|
Eyni
|
9.4.
|
Əmtəə görünüşünün stabilliyi, bal
|
Cazibədarlığın uzun müddət saxlanması
|
9.5.
|
İş yerinin rahatlığı, bal
|
İnsanın iş qabiliyyətinin yüksəldilməsi
|
10.
|
Standartlaşdırma və eyniləşdirmə göstəriciləri:
|
10.1
|
Tətbiqolunma əmsalı, %
|
Eyniləşdirilmiş tərkib hissələrlə təmin olunma
|
10.2.
|
Təkrarlıq əmsalı, %
|
Eyni
|
10.3.
|
Layihələrarasıeyniləşmə əmsalı, %
|
Eyni
|
10.4.
|
Məmulatın standart hissələrinin miqdarı, %
|
Standart tərkib hissələrlə təmin olunma
|
10.5.
|
Məmulatın orijinal hissələrinin miqdarı, %
|
Mütərəqqi və yeni hissələrlə təmin olunma
|
11.
|
Patent-hüquq göstəricilər:
|
11.1.
|
Patent mühafizəsi
|
Müəllif hüququnun qorunma dərəcəsi
|
11.2.
|
Patent təmizliyi
|
Patentlə müdafiə edilməyən yeni ideyaların məmulatda əks olunma dərəcəsi
|
11.3.
|
Ərazi-yayılma göstəricisi
|
Patent təmizliyi ilə təmin olunmamaq səviyyəsi
|
12.
|
Keyfiyyətin iqtisadi göstəriciləri:
|
12.1.
|
Məhsul vahidi istehsalının maya dəyəri, man/əd, man/km
|
İstehsalın səmərəliliyi
|
12.2.
|
İstismar xərcləri, man/il
|
İstismarın qənaətliliyi
|
12.3.
|
Həyat dövründə xərclər, man
|
Eyni
|
12.4.
|
Məmulatın qiyməti, man
|
İstehlak dəyəri
|
Keyfiyyət göstəricilərinin geniş nomenklaturu eyni adlı, yaxın funksiyalı, həmçinin xassələrinin oxşar parametrlərinə malik olan müəyyən qrup məmulatların keyfıyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı tərtib edilir və istifadə olunur. Bu nomenklatur verilmiş məmulatın keyfıyyətini səciyyələndirən kompleks və çoxsaylı fərdi xassələrin məcmusundan ibarət olur. Belə nomenklatura tokar dəzgahlarının, minik avtomobillərinin, məişət soyuducularının, televizorların və s. keyfıyyət göstəriciləri misal ola bilər. Məmulat qrupları üçün keyfıyyət göstəricilərinin geniş nomenklaturu adətən müvafıq sahədə rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalında lider olan qabaqcıl sənaye müəssisələri tərəfindən işlənib hazırlanır və qiymətləndirilən məhsulu səciyyələndirən keyfiyyət göstəricilərinin konkret nomenklaturu seçilir.
Texniki məmulatların, o cümlədən maşın və mexanizmlərin bütün keyfıyyət göstəriciləri onların mükəmməllik dərəcəsindən obyektiv olaraq asılıdır. Odur ki, bu göstəricilər digər analoji məmulatlara şamil edilmədən qiymətləndirilən məmulatın texniki səviyyəsini yalnız dolayısı ilə, həm də natamam səciyyələndirirlər. Başqa sözlə, keyfıyyət göstəricilərinə görə texniki məmulatın ümumi xarakteristikası bu məmulatın mükəmməlliyini, texniki səviyyəsini və ya keyfıyyət səviyyəsini əks etdirir. Odur ki, standartlarda, digər texniki ədəbiyyatda «texniki səviyyə», «texnikanın keyfıyyət səviyyəsi» terminlərinin sinonim kimi işlənməsi heç də təsadüfı deyildir.
Dostları ilə paylaş: |
