Azərbaycan respublikasi iQTİsadiyyat və SƏnaye naziRLİYİ
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
4
xüsusi güzəştlər və stimullar sisteminin istifadə edildiyi hissəsini bildirir. Bu zonalarda tətbiq olunan müxtəlif (vergi, gömrük, inzibati və sair) güzəştlər həm daxili, həm də xarici investisiyalar üçün əlverişlidir. Xüsusi iqtisadi zonalar dövlətin iqtisadi proseslərə müdaxiləsinin qismən ixtisarı üçün seçilmiş alət və ya dövlətlə özəl sektor arasında əməkdaşlığın bir formasıdır. Bu zonalar iqtisadi vasitə kimi praktiki olaraq mümkün formalarda beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın inkişafına xidmət edir, zəruri infrastrukturun formalaşmasına yardım etməklə yanaşı, yeni təsərrüfat münasibətlərini və idarəetmə metodlarını da reallaşdırır. Xüsusi iqtisadi zonalar yüksək texnologiyalı istehsalı şərtləndirir, milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasını sürətləndirir. Xüsusi iqtisadi zonaların mühüm vəzifələri sənayenin modernləşməsi və ixrac potensialının artırılması ilə bağlıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, xüsusi iqtisadi zonalar dünya ölkələrinin iqtisadi inkişaf proseslərində yeni iqtisadi alət rolunu oynamaqla yanaşı, bu ölkələrdə bir qrup strateji iqtisadi hədəflərin gerçəkləşdirilməsində, iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarının inkişaf etdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər. 1
XX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq xüsusi iqtisadi zonaların təşkilində 2 müxtəlif konseptual yanaşmadan istifadə edilir: 1)
rejimlərdən istifadə etdikləri xüsusiləşmiş ərazidir. Ərazi yanaşmasına inkişaf etməkdə olan dövlətlərdəki ixrac-istehsal zonalarını misal göstərmək olar; 2)
yerdən asılı olmayaraq müəyyən növ sahibkarlıq fəaliyyətinə tətbiq edilən güzəşt rejimidir. Funksional yanaşmaya nümunə kimi “nöqtəvi” zonaları (ofşor zonaları, “duty-free” mağazaları) qeyd etmək olar. Xüsusi iqtisadi zonalarda fəaliyyət göstərən müəssisələrin əksəriyyəti ciddi kapital qoyuluşlarına ehtiyac duyan sahələri təmsil edən müəssisələrdir. Onlar əsasən tekstil, paltar, məişət elektronikası, idman malları, plastik kütlə məmulatları, mebel, ərzaq, içki istehsal edirlər. Lakin elə xüsusi iqtisadi zonalar da vardır ki, onların
1 Əliyev Şəfa Tiflis oğlu - “Xüsusi iqtisadi zonalarda vergilərin mühüm aspektləri” Azərbaycanın vergi jurnalı 2/2014 (səhifə 151)
5
ərazilərində daha çox ağır sənaye müəssisələrinin inkişaf etdirilməsinə səy göstərilir. Bir ölkənin xüsusi iqtisadi zonasında ağır sənaye müəssisələrinin yaradılması təbii ki, ilk növbədə bu ölkələrin təbii ehiyyatları ilə əlaqədardı. Aparılmış tədqiqat işləri və təhlillər xüsusi iqtisadi zonaların effektli bir iqtisadi mexanizm kimi milli iqtisadiyyatların inkişafına verə biləcəkləri töfhələr, prioritet istiqamətlər və bu kimi zonalarda vergilərin mühüm aspektləri barədə bir qrup təkliflərin irəli sürülməsinə və nəticələrin ümumiləşdirilməsinə imkan verir: -
Xüsusi iqtisadi zonalar effektiv və məhsuldar iqtisadi alət kimi milli iqtisadiyyatların inkişafının sürətləndirilməsində, iqtisadi fəallığın artırılmasında ölkənin dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyasının genişləndirilməsində, milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətinin yüksəldilməsində hüquqi-təsərrüfat və iqtisadi avtonom rejimə malik iqtisadi mexanizm kimi çıxış edirlər; -
Xüsusi iqtisadi zonalar xüsusi güzəştlər sisteminə, o cümlədən vergi güzəştlərinə malik olmaqla, investorlar üçün cəlbediciliyi ilə fərqlənirlər, eyni zamanda, sahibkarlığın inkişafına əlavə stimullar verməklə, biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına şərait yaradırlar; -
zonalarda və əhatə etdiyi ərazilərdə iqtisadi fəallığın artırılması, maliyyə-təsərrüfat subyektlərinin öz fəaliyyətlərinin gücləndirilməsinə əlavə stimullar verməsi son nəticədə rəqabətqabiliyyətli istehsal sahələrinin yaradılmasına, yüksək standartlara cavab verən məhsulların istehsalına və xidmətlərin təşkilinə, bunlarla əlaqədar olaraq müxtəlif vergilər üzrə vergiqoyma bazalarının genişləndirilməsinə, mənfəətin əldə edilməsinə, dolayı vergilərin həcminin artmasına imkan verir; -
standartlara cavab verən ixrac təyinatlı məhsulların çeşidinin genişləndirilməsinə şərait yaradır, ölkəyə daxil olan valyuta vəsaitlərinin həcmini artırır, milli iqtisadiyyatın modernləşdirilməsinə və innovasiya istiqamətində inkişafına yeni imkanlar açır; -
Vergi güzəştləri rəqabətqabiliyyətli müəssisələr şəbəkəsinin yaradılmasına, xarici fəaliyyət iştirakçılarının sayının artırılmasına, xarici iqtisadi əlaqələrin 6
genişləndirilməsinə, xarici ticarət dövriyyəsinin diversifikasiyasına əlavə stimullar verir.
1
Xüsusi iqtisadi zonaların nəzəri əsasları və mahiyyəti onların adından bəllidir, yəni bu kimi zonalar fəaliyyəti çərçivəsində xüsusi iqtisadi münasibətlərin mövcudluğunu və iqtisadi tənzimləmə rejiminin xüsusiləşdirilməsini ifadə edir. Tədqiqatçı alimlərin elmi əsərlərində xüsusi iqtisadi zonaların mahiyyəti və nəzəri əsasları müxtəlifliyi ilə o qədər də fərqlənmirlər və bu mülahizələrin əsasında xüsusi iqtisadi zonaların başlıca fəlsəfəsi onların azad, xüsusiləşdirilmiş və ya sərbəst avtonom iqtisadi-hüquqi rejimlərin fəaliyyət göstərdiyi təsərrüfat rejimləri dayanır. T.P.Danko və E.M.Okrut xüsusi iqtisadi zonaları dövlətin suveren bir ərazisi, təsərrüfat sisteminin tərkib hissəsi hesab edirlər. Burada müəyyən edilmiş və konkret ümummilli inteqrasiyalaşdırılmış korporativ məqsədlərə çatmaq üçün
ictimai-iqtisadi münasibətlərin xüsusi tənzimlənməsindən istifadə ilə istehsalın və ictimai məhsulun bölgüsü həyata keçirilir. 2
1 Əliyev Şəfa Tiflis oğlu - “Xüsusi iqtisadi zonalarda vergilərin mühüm aspektləri”. Azərbaycanın vergi jurnalı 2/2014 (səhifə 157-158)
2 Əliyev Şəfa Tiflis oğlu - “Qloballaşma şəraitində xüsusi iqtisadi zonalar institutunun səmərəliliyini şərtləndirən mühüm amillər”. Audit jurnalı 2014, № 1 (səhifə 46) Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|