Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətinin konstitusiya prinsipləri
- 7. Silahlı qüvvələrin Konstitusiya hüquqi statusu
- 8. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
12
dövlət vətəndaĢlarının mənafelərinin üstün tutulan daha çox müdafiəsi, dövlət və Ģəxsiyyətin qarĢılıqlı məsuliyyəti. Respublika idarəetmə formasının iki əsas növü fərqləndirilir. Parlamentli respublika, Prezidentli respublika.
Parlamentli respublika – dövlət idarəçiliyi formasının dövlət həyatının təĢkilində ali rolun parlamentə məxsus olduğu müasir növlərindən biridir. Belə respublikada hökumət parlament üsulu ilə parlamentdə əksər səsə malik partiyaların deputatlarından formalaĢdırılır. Hökumət öz fəaliyyətinə görə parlament qarĢısında kollektiv məsuliyyət daĢıyır. O, parlament çoxluğu tərəfindən dəstəkləndikcə hakimiyyətdə qalır. Parlament üzvləri əksəriyyətinin etibarını itirdikdə hökumət ya istefaya çıxır, ya da dövlət baĢçısı vasitəsilə parlamentin buraxılmasına və vaxtından əvvəl parlament seçkilərinin təyin olunmasına və vaxtından əvvəl parlament seçkilərinin təyin olunmasına müvəffəq olur. Belə respublikalarda, bir qayda olaraq, dövlət baĢçısı parlament və yaxud xüsusi olaraq yaradılan parlament kollegiyası tərəfindən seçilir. Dövlət baĢçısının parlament tərəfindən seçilməsi icra hakimiyyəti üzərində parlament nəzarətinin baĢlıca növüdür. Dövlət baĢçısı parlamenti respublikada kifayət qədər geniĢ səlahiyyətlərə malikdir. O, qanunları elan edir, dekretlər verir, parlamenti buraxmaq hüququna malikdir, hökumət baĢçısını təyin edir, silahlı qüvvələrin baĢ komandanıdır və s. Hökumət baĢçısı (baĢ nazir, nazirlər Ģurasının sədri) bir qayda olaraq prezident tərəfindən təyin edilir. Parlamenti respublika idarə formasından istifadə edən Ölkələrə misal olaraq AFR, Avstriya, Portuqaliya, Hindistan, Ġtaliya, Yunanıstan, Ġrlandiya, Ġslandiya və s. göstərə bilərik.
Prezidentli respublika – dövlət idarəçiliyi formasının parlamentarizmlə yanaĢı, prezidentin əlində dövlət baĢçısı və hökumət baĢçısı səlahiyyətlərinin birləĢdirilməsini nəzərdə tutan müasir növlərindən biridir. Prezidentli respublikanın ən səciyyəvi cəhətləri aĢağıdakılardır:
hökumətin parlament qarĢısında deyil, prezident qarĢısında məsuliyyəti;
dövlət baĢçısının parlamentli respublikadakından daha geniĢ səlahiyyətlərə malik olması. Klassik prezidentli respublika ABġ-dır. Əsasında hakimiyyətlər bölgüsü duran ABġ Konstitusiyasına müvafiq olaraq dəqiq müəyyən olunmuĢdur ki, qanunverici hakimiyyəti parlamentə, icra hakimiyyəti – prezidentə, məhkəmə hakimiyyəti Ali məhkəməyə məxsusdur. Prezidentli idarəçilik formasının müxtəlif ölkələrdə öz xüsusiyyətləri vardır. Fransada prezident ümumi səsvermə yolu ilə seçilir. Səslərin mütləq çoxluğunu qazanan namizəd seçilmiĢ hesab edilir. Prezident seçilməsinin belə qaydası 1991-ci ildən Rusiya Federasiyasında da müəyyən edilmiĢdir. Prezidentli respublikaların müxtəlifliyinə baxmayaraq, onların hamısı üçün səciyyəvi olan budur ki, ya dövlət baĢçısı və hökumət baĢçısı bir Ģəxsin – prezidentin əlində cəmlənir, ya da prezident bilavasitə özü hökumət baĢçısını təyin edir və kabinetin və ya nazirlər Ģurasının təĢkilində iĢtirak edir. (Fransa, Hindistan) Prezidentə digər mühüm səlahiyyətlər də verilmiĢdir. Bir qayda olaraq, o ali baĢ komandan olur, fövqəladə vəziyyət elan edir, qanunları imza, etmək yolu ilə təsbit edir, bəzən hökumətə sədrlik edir, Ali məhkəmə üzv- lərini təyin edir, bağıĢlamaq hüququnu həyata keçirir. Sivilizasiyalı ölkələrdə prezidentli respublika güclü icra hakimiyyəti əlaməti fərqlənir, bununla yanaĢı hakimiyyətlər bölgüsü prinsipi üzrə qanunverici və məhkəmə hakimiyyətləri normal fəaliyyət göstərir. Müasir prezidentli respublikalarda mövcud olan, səmərəli fəaliyyət göstərən çəkindirmə və tarazlaĢdırma mexanizmi hakimiyyətlərin ahəngdar fəaliyyəti üçün imkan yaradır, icra hakimiyyəti tərəfindən özbaĢınalıqdan yaxa qur- tarmağa imkan verir.
6. Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətinin konstitusiya prinsipləri
Konstitusiyada təsbit edilmiĢdir ki, Azərbaycan Respublikası baĢqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiĢ beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. Beynəlxalq münasibətlərin düzgün təməl üzərində qurulması üçün respublika öz xarici iĢlər Nazirliyini və onun müvafiq strukturlarını yaradır. Dünya ölkələri ilə normal münasibət yaradılması hər bir ölkə kimi Azərbaycan da baĢqa dövlətlərin ərazilərində öz səfirliklərini, konsulluqlarını və nümayəndəliklərini yaradır. Bu səfirlik və nümayəndəliklər beynəlxalq münasibətlərin normal təmin edilməsindən baĢqa, digər ölkələrin ərazisində yaĢayan Azərbaycan vətəndaĢlarının qanuni hüquq və mənafelərinin qorunmasını təmin edirlər.
13
Hər bir ölkə təyin etdiyi nümayəndənin statusunu (dərəcəsini, səlahiyyətini) müəyyən edir və bununla əlaqədar olaraq ona verilmiĢ səlahiyyət dairəsində öz fəaliyyətini qurur. Digər ölkədə fəaliyyət göstərən fövqəladə və səlahiyyətli səfir öz ölkəsinin maraqlarını burada təmsil edir, ölkənin adından ona verilmiĢ etimadnamələrə əsasən müəyyən dövlətlərarası məsələləri həll edir. Beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi üçün dövlət baĢçıları öz nümayəndələrini göndərir, məktublar vasitəsilə, yaxud bilavasitə müraciət edir. Normal münasibətlər həmçinin dövlət baĢçılarının Ģəxsi görüĢləri ilə həyata keçirilə bilər. Dövlətlər arasında bağlanan müqavilələr Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya (təsdiq) edilməlidir. Azərbaycan Respublikası BMT-nin üzvü olduğundan bağlanan müqavilə və öhdəliklər bu təĢkilatın Nizamnaməsinə uyğun qaydada edilir. BMT ona üzv olan dövlətlər arasında münaqiĢələr baĢ verdiyi hallarda bu münaqiĢələrin sülh yolu ilə həllinə müdaxilə edir, ixtiyarında olan vasitələr və imkanlar daxilində münasibətlərin normal məcraya yönəldilməsi üçün öz səylərini göstərir. Bəzi hallarda silahlı münaqiĢələrin həlli üçün silahlı qüvvələrin tətbiq olunmasına yol verilir. BMT belə hallarda onun üzvü olan dövlətlərin silahlı qüvvələrini münaqiĢələrin həllinə yönəldir. BMT-nin Nizamnaməsinə əsasən üç əsas Ģərtə əməl olunması vacib sayılır: ərazilərin toxunulmazlığı, sərhədlərin dəyiĢilməzliyi və hər bir ölkənin müstəqilliyinin təmin edilməsi.
7. Silahlı qüvvələrin Konstitusiya hüquqi statusu
Hər bir müstəqil dövlətdə olduğu kimi Azərbaycan da öz konstitusiyasında milli silahlı qüvvələrin yaradılmasını nəzərdə tutur. Konstitusiyasının 9-cu maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan Respublikası silahlı birləĢmələrini yalnız təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə yaradır. Bununla bərabər respublika baĢqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi öz ordusundan istifadə etmək məqsədini güdmür. Beynəlxalq münasibətlərin həlli üçün müharibəni bir vasitə kimi qəbul etmir, onu rədd edir. Konstitusiyasının bu göstəriĢi Azərbaycan dövlətinin sülhsevər bir dövlət olmasını təsdiq edir. Lakin bu o demək deyil ki, Azərbaycanın müstəqilliyinə qəsd edilsə, onun ərazi bütövlüyünə hər hansı bir qəsbkarlıq məqsədilə yürüĢ edilsə, o öz ordusundan istifadə etməyəcəkdir, əksinə müstəqilliyə və ərazi bütövlüyünə qarĢı edilən hər hansı müdaxiləni Azərbaycan ordusu ixtiyarında olan bütün vasitələrdən istifadə etməklə dəf etməyə borcludur, bu onun vəzifəsidir.
Müstəqillik yolunda inamlı addımlar atan respublikamızın son illər əldə etdiyi nailiyyətlərdən biri də dövlət rəmzləri ilə bağlı görülən məqsədyönlü, sistemli, ardıcıl tarixi əhəmiyyətli iĢlərdir. Respublika Konstitusiyasının 23-cü maddəsi Azərbaycan dövlətinin rəmzlərinə həsr edilir, Dövlət bayrağı Dövlət gerbi və Dövlət himnini təsbit etməklə, bu rəmzlərin hansı niĢanələrlə seçilməsi bu maddədə təsbit edilir. Dövlət bayrağı üç bərabər enli üfüqi zolaqdan ibarət olmaqla, yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı və aĢağı zolaq yaĢıl rəngdədir. Qırmızı zolağın ortasında, bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkiz guĢəli ulduz təsvir edilmiĢdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. 1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan Respublikası Ali Soveti «Azərbaycan SSR-in adının və Dövlət bayrağının dəyiĢdirilməsi haqqında» qərar qəbul etdi. Elə həmin tarixdə «Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvəyə minərək Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının təsviri və Dövlət bayrağı haqqında əsasnamə təsbit edildi. Beləliklə, üç rəngli bayrağımız yenidən tarixin səhnəsinə qayıtdı. Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin rəmzi olan Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi palıd budaqlarından və sünbüllərdən ibarət qövsün üzərində yerləĢən Ģərq qalxanının təsvirindən ibarətdir. Qalxanın üstündə Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının rəngləri fonunda səkkizguĢəli ulduz, ulduzun mərkəzində alov təsviri vardır. Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsvirində ulduz ağ, alov qırmızı, palıd budaqları yaĢıl, sünbüllər sarı rəngdədir. Qalxanın və ulduzun sağanaqları, habelə qalxanın düymələri və palıd qozaları qızıldır. Azərbaycan milli dövlətçiliyinin, xalqımızın tarixi-mədəni, milli-mənəvi dəyərlərini hərtərəfli və dolğun əks etdirən, simvollarla zəngin olan Azərbaycan respublikası Dövlət gerbinin özünə məxsus yaranma tarixi vardır.
1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbinin ən yaxĢı təsviri üçün müsabiqə elan olunması haqqında qərar qəbul etdi. Bu qərardan sonra bir sıra gerb Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|