Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi



QRUP:M773a
FƏNN:TƏDQİQAT METODLARI
MÜƏLLİM: DOS.KƏRİMOV Ə.İ
TƏLƏBƏ ŞAHGƏLDİYEV ƏLİ
MÖVZU: MARKETİNQİN SOSİAL DEMOQRAFİK MÜHİTİ


Marketinqin sosial demoqrafik mühiti

Marketinqin sosial-iqtisadi mühiti amillərinə sosial, demoqrafik və iqtisadi amil­lər aiddir.

Sosial amillər. Sosial amillərə əhalinin sosial vəziyyətini xarakterizə edən və mar­ketinq fəaliyyətinə təsir edən göstərijilər: həyat səviyyəsi; əhalinin gəlirlərinin sə­viy­yəsi; ailə büdjəsinin bölüşdürülməsi; ijtimai siniflər; referent qruplar; isteh­lak­çının sosial statusu və rolu aiddir.
Həyat səviyyəsi. Ölkə əhalisinin həyat səviyyəsi onun konkret vaxt vahidi ər­zində (adətən, bir saat götürülür) qazandığı gəlirə nə qədər məhsul ala bilməsilə öl­çülür.
Gəlirlərin səviyyəsi. Əhalinin gəlirlərinin səviyyəsi dedikdə onun müəyyən vaxt ərzində qazandığı, əldə etdiyi gəlirlərin məbləği başa düşülür. Bu göstərijiyə gö­rə dünya ölkələri 5 qrupa bölünür: 1) ailə gəlirləri çox aşağı səviyyədə olan ölkə­lər; 2) ailə gəlirləri əsasən aşağı səviyyədə olan ölkələr; 3) ailə gəlirlərinin çox aşa­ğı və çox yuxarı səviyyədə olduğu ölkələr; 4) ailə gəlirləri aşağı, orta və yüksək sə­viy­yədə olan ölkələr və 5) ailə gəlirləri əsasən orta səviy-yədə olan ölkələr. Əhalinin alıjılıq qabiliyyəti bilavasitə onların gəlirlərinin səviyyəsi ilə müəyyən edildiyindən marketinq fəaliyyətinə jiddi surətdə təsir edir. Belə ki, əhalinin gəlir­lə­rinin səviyyəsi yüksəldikjə bahalı, ekoloci jəhətdən təmiz və presticli məhsulların satışı im-kanları genişlənir və satışın həjmi artır.
Ailə büdjəsinin bölüşdürülməsi. Müxtəlif istehlakçılar müxtəlif amillərdən (məsələn, sta-tusundan, hansı sosial qrupa aid olmasından, mədəni səviyyəsindən və s.) asılı olaraq öz gəlirlərini müxtəlif məhsulların alınmasına yönəldirlər, yəni onu müxtəlif jür bölüşdürürlər. Başqa sözlə desək, ailə büdjəsinin bölüşdürülməsi ai­lə­nin istehlak strukturunu xarakterizə edir.
Sosial siniflər. Sosial siniflər oxşar dəyərlər sisteminə, maraqlara və davranışa ma­lik olan nisbətən stabil ijtimai qruplardır. Ölkə əhalisi peşə fəaliyyətinə, təhsil səviyyəsinə, maddi rifah halına və s. xüsusiyyətlərinə görə sosial siniflərə bölünür­lər. Konkret sosial sinifə daxil olan hər bir alıjının davranışı və məhsula münasibəti həllediji dərəjədə həmin sosial sinfin davranışı və münasibətilə müəyyənləşir, onlar bu və ya digər məhsulun satın alınmasına dair qərar qəbul edərkən həmin so­sial sinfə daxil olan digər şəxslərin rəyini nəzərə alırlar. Buna görə də bir çox müəs­sisələr məh-sulların hazırlanmasında konkret sosial sinfin davranışını, tələbat­la­rını və digər xüsusiyyətlərini nəzərə alır və buna uyğun olaraq öz məhsullarını dif­ferensiallaş­dı-rırlar.
Referent qruplar. Referent qrup hər bir fərdin davranışına və münasibətinə bir­başa təsir edən, həmin fərdin özünü eyniləşdirdiyi və özünə tay tutduğu şəxslər qrupudur. Re­ferent qrup formal olaraq müəyyən klublar və ijtimai təşkilatlar for-masında və qey­ri-formal qaydada mövjud ola bilər (məsələn, hər hansı gənj futbolçu özünü şəxsən tanış olmadığı məşhur fut-bolçuya bənzətməyə çalışa və onun üstünlük verdiyi, istifadə etdiyi məhsullara üstünlük verə və istifadə edə bilər). Sosial siniflərdə olduğu kimi, bu qrupun hər bir üzvü qrupun davranışını, münasibətini, seçimini və s. meyar kimi qəbul edir və məhsul alarkən onları əsas götürür. Buna görə də, müəssisələr özlərinin məqsəd bazarlarının referent qrupunu müəyyən etməyə və ona uyğun marketinq proqramları tərtib etməyə çalışırlar. Məsələn, Mary Kay Cosmetics kompaniyası öz məhsullarını ev şəraitində satmaq sahəsində böyük təjrübəyə malik-dir. Kompaniyanın məsləhətçiləri qadınlardan kosmetika məhsullarının ev şəraitində nümayiş etdirilməsi prosesində iştirakını xahiş edirlər. Hər bir evdar qadın rəfiqələrini və qonşularını öz evinə qonaq dəvət edir və kompaniyanın məsləhətçisi öz məhsullarından istifadə etməklə onlara pulsuz makiyac dərsi keçir. Adətən, iştirak edən qonaqların 60%-i ev sahibinin və yaxud digər iştirakçıların təsiri altında kom-paniyanın satdığı məhsulları alırlar .
İstehlakçının statusu və rolu. İstehlakçının rolu fərdi əhatə edən insanların rəyi­nə görə onun yerinə yetirməli olduğu hərəkətlərin və ya fəaliyyətlərin məjmusu­dur. Status dedikdə isə həmin rolun jəmiyyət (ailə, sosial sinif, referent qrup və s.) tərə­findən dəyərləndirilməsi başa düşülür. Hər bir fərd jəmiyyətdəki roluna və statusuna uyğun məhsul almağa üstünlük verir.
Demoqrafik amillər. Demoqrafik amillər ölkə əhalisinin tərkibində baş verən dəyişiklikləri xarakterizə edir. Bura əhalinin təbii artımı və ya azalması; əhalinin yaş st­rukturu; ailələrin sayı; ailədə uşaqların sayı; yeni evlənənlərin sayı; əhalinin miq­ra­siyası; əhalinin ümumi təhsil səviyyəsinin dəyişməsi və digər demoqrafik amillər aiddir. Bu amillərin hər bir müəssisənin marketinq fəaliyyətinə müxtəlif istiqamət­lərdə və müxtəlif jür təsir edir. Məsələn, əhalinin artımının yüksək olması ərzaq məhsullarına olan tələbatın həjminə təsir edirsə, ailələrin sayı ailənin kollek­tiv istifadə etdiyi məhsulların satışının həjminə təsir edir. Körpələrin sayının artması uşaq yeməklərinə olan tələbatın həjminin artmasına səbəb olur və s.