Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 3,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
39 şə kisi 1990-cı ildən 2000-ci ilə qədər 3,3 dəfə artmış və 23%-dən çox olmuşdur. Cədvəl 1.1.16.2 Müəssisələrin iqtisadiyyat sahələrinə görə strukturunun dinamikası 1 qtisadiyyat sahələri 2003- cü il 2004- cü il 2005- ci il 2006- cı il 2007- ci il Dəyişiklikl ə
Ümumi 100,0
100,0 100,0
100,0 100,0
- O cümlədən: Sənaye
13,8
12,4
9,5
8,7
-5,4
Kənd təsərrüfatı 9,7 14,9
12,4 9,5
8,7 -5,4
Tikinti 13,2
11,5 10,5
9,6 9,5
-1,9 Ticarət
və kütləvi iaşə 24,3 28,4
31,2 34,5
35,4 6,1
Digər sahələr 358
31,4 33,5
34,9 35,2
3,5
Qeyd etmək lazımdır ki, bazar iqtisadiyyatına keçid və respublika qanunvericiliyinin əsaslarının dəyişdirilməsi zərurəti- nin dərk edilməsi yeni sahibkarlıq imkanlarını açır və bu imkan- ları genişləndirir. Bu imkanlar əsasən müxtəlif hüquqi-təşkilat formalı kiçik və orta sahibkarlıq formalarının inkişafı ilə bağlıdır. qtisadiyyatın bu sektoru bazarın lazımi çevikliyini təmin edir ki, bu da, öz növbəsində, bazarın səmərəli şəkildə fəaliyyə- tinə zəmin yaradır. Kiçik sahibkarlıq kifayət qədər tez zamanda azad bazar boşluqlarını doldurmaq iqtidarında olmaqla, bir qayda olaraq, yüksək həcmli sərmayələrin cəlb olunmasını tələb etmir və qısa zamanda xərclərin əvəzini çıxarmaq xüsusiyyətinə ma- likdir. Lakin ən əsası odur ki, kiçik sahibkarlıq rəqabət mühitinin formalaşmasında əsas amil qismində çıxış edir. Cədvəl 1.1.16.3-də verilən göstəricilərə əsasən demək olar ki, ticarət sahəsi həm kiçik müəssisələrin, həm də bu sahədə
1 Azərbaycanın statistik göstəriciləri, Bakı, 2008.- S.321. 40 çalışan işçilərin sayına və istehsal olunan məhsulların həcminə görə digər iqtisadiyyat sahələrini qabaqlayır.
2007-ci ildə iqtisadiyyatın sahələri üzrə kiçik müəssisələrin sayı, bu sahədə çalışan işçilərin sayı və istehsal olunan məhsulun (iş və xidmətlərin) həcmi 1 Göstəricilər Müəssisələlrin sayı Orta siyahı sayı stehsal olunan məhsulun (iş və xidmətlərin) həcmi Ümumi
100 100
100 O cümlədən: Sənaye 14,8
20,8 25,1
Kənd təsərrüfatı 1,6
2,3 1,0
Tikinti 14,5
20,6 25,8
Ticarət və
kütləvi iaşə 46,0
35,3 23,2
Digər sahələr 23,1
21,0 24,9
Ticarət və xidmətlər sahəsində fəaliyyət göstərən kiçik müəssisələr dövlət üçün daha sərfəli və ucuz iş yerləri yaradır. Son 10 il ərzində bazar islahatlarının aparıldığı dövrdə bu sahədə formalaşmış kiçik sahibkarlıq iqtisadiyyatın yenidən strukturlaş- dırılması nəticəsində işsiz qalmış müxtəlif əhali təbəqələrinin maddi baxımdan dirçəlməsinə şərait yaratmışdır. Ticarətin xalq-təsərrüfatı kompleksində yerini xarakterizə edərək aşağıdakıları qeyd edə bilərik. Ticarət - əhalinin həyat təminatının ən vacib sahələrindən biridir. Kommersiya müəssisə- ləri təsərrüfat fəaliyyəti prosesində xalq təsərrüfatının digər sa- hələri ilə və ilk növbədə, istehlak mallarının tədarükçüləri olan sənaye və aqrosənaye kompleksi ilə mürəkkəb qarşılıqlı münasi- bətlər sisteminə daxil olurlar. Ticarət mal istehlakçıları tərəfindən idarəçilik qərarlarının qəbulunun bəzi prinsipial məqamlarına
1 Azərbaycanın statistik göstəriciləri, Bakı, 2008.- S.125. 41 təsir göstərir. Belə ki, kommersiya müəssisələri istehlakçıların sifarişləri barədə istehsalçıları məlumatlandırır, reklam tədbirlə- rində iştirak edir, tədarükçüləri seçməklə rəqabətin saxlanmasına şə rait yaradır, eləcə də mallara pərakəndə qiymətlərin forma- laşdırılmasında iştirak edir. Beləliklə, ticarət istehsalı stimullaş- dırır və ona inkişaf istiqaməti verir. Ticarət ölkənin pul dövriyyəsi və ölkənin kredit-maliyyə sistemi ilə bilavasitə bağlıdır. Dövriyyədəki pulların miqdarı, on- ların dövriyyə sürəti əmtəə kütləsinin həcmindən, qiymətlərin sə- viyyəsindən və malların satış sürətindən asılıdır. Əhali pərakəndə ticarət şəbəkəsindən istehlak mallarının əldə olunmasına öz gəlirlərinin təqribən 90%-ni xərcləyir. Sonra nağd pul vəsaitləri ticarət mədaxili şəklində banklarda cəmləşir. Bununla da ticarət dövlətin maliyyə sabitliyinin əsaslarını formalaşdırır. Dövlət büdcəsinin mədaxil hissəsinin yerinə yetirilməsi ə sasən ticarət sahəsinin fəaliyyət göstərməsindən asılıdır. Büdcə gəlirlərinin xeyli hissəsi dolayısı vergilər (əlavə gəlir vergisi, aksizlər, satış vergisi) hesabına formalaşır. Bu vergilər istehlak vergiləri olmaqla, malların satışından sonra dövlət büdcəsinə daxil olur. Ticarət, öz növbəsində, dövlətin kredit sistemi ilə sıx qar- ş ılıqlı əlaqədədir, çünki ən iri kredit alan subyekt qismində çıxış edir. Nəqliyyat vasitələri ilə daşınan yüklərin üçdə bir hissəsin- dən çoxu ticarətin payına düçür. Bundan başqa, ticarət müəssisə- ləri fəaliyyət prosesində tikinti sahəsi ilə, kommunal təsərrüfatı və xalq təsərrüfatının digər sahələri ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir. Ticarətin yenidən formalaşdırılması nəticələrinin təhlili göstərir ki, kəmiyyət dəyişiklikləri bu sahədə keyfiyyət dəyişik- liklərinin baş verməsinə zəmin yaratmış olur. Hazırkı vəziyyətdə sahənin inkişafında kəmiyyətcə yeni mərhələnin – sahədə inteqrasiya proseslərinin intensiv inkişafı mərhələsinin başlan- masını qeyd etmək olar. nteqrasiya sistemlərinin formalaşması Yüklə 3,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|