Azərbaycan Ölkə üzrə Ġqtisadi Memorandum

 195 
iĢlərdə  çalıĢır  və  ya  iĢsizdir.  Beləliklə,  kənd  təsərrüfatı  yerdə  qalan  iĢçi  qüvvəsini 
məhsuldarlığın aĢağı enməsi bahasına olsa da özündə cəmləyən əsas sektordur. 
Cədvəl 7.2: Sektorlar arasında məĢğulluq, əmək haqqı və səmərəlilikdə olan kontrast   
 
Ümumi 
MəĢğulluq, 
1000‘ 
Ümumi 
məĢğulluqda 
payı, % 
ÜDM-də 
payı, % 
iĢçi üzrə 
Ģərti xalis 
məhsul,  
manatla 
Aylıq 
orta 
əmək 
haqqı, 
manatla 
Kənd təsərrüfatı, meĢəçilik və 
balıqçılıq 
1,558 
39.1 
7.1 
854 
52.5 
Qeyri-neft sənayesi 
195 
4.9 
5.8 
5,567 
140.5 
Mədən sənayesi 
44 
1.1 
50.9 
217,627 
633.7 
Elektrik, qaz və su təchizatı və 
bölgüsü 
40 
1.0 
0.6 
2,822 
146.7 
Tikinti 
223 
5.6 
7.7 
6,467 
298.7 
Dövlət idarəçiliyi, müdafiə 
271 
6.8 
- 
- 
175.4 
Təhsil 
339 
8.5 
- 
- 
80.1 
Digər xidmətlər 
1,315 
33.0 
- 
- 
235.4 
Cəmi 
3,986 
100.0 
100.0 
4,703 
149.0 
Mənbə: DSK 2007 
 
 
7.11 Azərbaycanda qeyri-formal sektorda məĢğulluq əhəmiyyətli dərəcədədir. 2003-2006-cı 
illər ərzində fərdi iĢ müqaviləsi olmadan iĢə götürülən iĢçilərin payı 45,3 faizdən 59,5 faizə qədər 
artmıĢdır.  (Cədvəl  7.3).  Formal  sektorun 
daxilində  də  qeyri-formal  məĢğulluq  çoxdur. 
Misal  üçün,    Əmək  və  Əhalinin  Sosial 
Müdafiəsi  Nazirliyi  tərəfindən  hesablanmıĢdır 
ki,  tikinti  sahəsində  məĢğul  olan  223  000 
nəfərdən  ancaq  dörddə  birinin  iĢəgötürənlə 
yazılı əmək müqaviləsi var. Bu isə onu deməyə 
əsas  verir  ki,  iqtisadiyyatda  əməyin  müdafiə 
olunmamıĢ formaları, qeyri-formal və təhlükəli 
Ģəraitdə əmək fəaliyyətləri mövcuddur. 
Əmək haqqı 
7.12  2000-ci  ildən  etibarən  əmək  haqları  üç  dəfə  artmıĢdır.  2000-2007-ci  illərdə  real 
əməkhaqqı  orta  hesabla  ildə  17,5  faiz  artaraq,  2007-ci  ildə  214  manata  çatmıĢdır.  Orta 
əməkhaqqında olan fərqlər də böyükdür (Diaqram 7.2-də 2006-cı il üçün maaĢların fərqinə bax). 
2007-ci  ildə  mədən  sektorunda  orta  əməkhaqqı  846  manat  təĢkil  etmiĢdir  ki,  bu  da  kənd 
təsərrüfatı, səhiyyə və təhsil kimi  ən aĢağı  əmək haqqı  ödənilən sektorlardakı  maaĢlardan  6-10 
dəfə  yüksəkdir.  Həmçinin  qeyd  etmək  vacibdir  ki,  əmək  haqlarının  və  ―əmək  haqqına 
əlavələrin‖
137
 mühüm hissəsi barədə səlahiyyətli orqanlara məlumat verilmir
138
. 
                                                 
137
 Əmək haqqına əlavə dedikdə hər hansı dövlət qulluqçusunun eyni dərəcəyə malik olan və eyni əmək haqqı 
Ģkalasına aid olan həmkarlarından  daha yüksək nağd ödəniĢ və ya qeyri-nağd fayda əldə etməsi nəzərdə tutulur.    
138
 DSK, 2007 
Cədvəl 7.3:  Ümumi məĢğulluqda əmək müqaviləsi 
olmayanların payı, 2003 –cü və 2006-cı illərdə % 
 
2003 
2006 
Ümumi 
45.3 
59.5 
ġəhərdə 
18.1 
39.1 
Kənd 
yerlərində 
69.4 
70.9 
Mənbə: DSK/ƏƏSMN: ĠQS 2006 

---

 196 
Diaqram 7.2: Azərbaycanda orta maaĢlar, 1995-2007 
 
Mənbə: Azərbaycan hökuməti və Dünya Bankının hesablamaları.
 
 
7.13
 
 2001  -  2007-ci  illər  arasında  hökumət  real  ifadədə  minimal  əməkhaqqını    6  dəfə 
artırmıĢdır, lakin bu artım aĢağı bazadan baĢ vermiĢdir. Azərbaycanda minimal əməkhaqqı 
yetəri  qədər  uzun  müddət  ərzində  aĢağı  saxlanmıĢdır.  Ancaq  2001-ci  ildən  minimum 
əməkhaqqının  səviyyəsi  yavaĢ-yavaĢ  artmağa  baĢlamıĢdır,  lakin  2007-ci  ildə  minimum  əmək 
haqqı  ölkədəki  orta  əməkhaqqının  ancaq  23  faizini  təĢkil  etmiĢdir  (Cədvəl  7.2).  2006-cı  ilin 
noyabr  ayında  aparılmıĢ  əməkhaqqı  sorğusunun  nəticələrinə  görə  tam  Ģtatda  iĢləyən  iĢçilərin 
ancaq 1,7 faizi o dövrdə 30 manat olan minimum əməkhaqqı səviyyəsindən aĢağı maaĢ alırdı
139
. 
Bu səbəbdən, səviyyə əməkhaqqı və məĢğulluq qərarlarına təsir etmək üçün çox aĢağıdır. 
C.
 
T
ƏHSIL SISTEMININ QEYRI
-
SƏMƏRƏLILIYI
 
Təhsil xidmətlərindən istifadə imkanları  
7.14
 
Müstəqillik  əldə  edən  zaman  Azərbaycana  kifayət  qədər  yaxĢı  təhsil  göstəriciləri 
miras  qalmıĢdı,  lakin  keçid  illərində  ixtisaslı  məzunların  təmin  edilməsi  xeyli  azalmıĢdır. 
Müstəqillik  əldə  edərkən,  Azərbaycan  ÜDM-i  eyni  olan  digər  ölkələrlə  müqayisədə  daha  yaxĢı 
inkiĢaf  etmiĢ  təhsil  sisteminə  malik  idi.  1989-cu  ilin  siyahıya  alınmasında  ümumi  savadlılıq 
dərəcəsi 99,6 faiz göstərilmiĢdi və o dövrdə faktiki olaraq cinsindən, yoxsulluq səviyyəsindən və 
ya coğrafi yerləĢmədən asılı olmayaraq, bütün uĢaqlar baza doqquz illik təhsili baĢa vururdular. 
Lakin 1989-cu ildən 90-cı illərin ortalarınadək bir çox səbəblərdən, o cümlədən iqtisadi tənəzzül 
səbəbindən  orta  ixtisas  və  peĢə    təhsili  müəssisələrinə  qəbul,  cəlb  olunma  və  məktəbi  bitirmə 
əhəmiyyətli dərəcədə aĢağı enmiĢ və daha sonra tədricən bərpa olunmağa baĢlamıĢdır. Nəticədə 
iĢləyənlərin arasında  yaĢca daha  gənclərinin təhsil səviyyəsi  yuxarı  yaĢlı iĢçilərə nisbətən daha 
aĢağıdır. (Cədvəl 7.4). 
 
 
                                                 
139
 DSK, 2007 
0
50
100
150
200
250
95     96     97     98     99     00
01
02
03
04
05
06
07
Minimal maaĢ (nominal)
Ortaaylıq maaĢ (nominal)

---