Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V versiya.
48
Q.Ə.Qeybullayevin yazdıqları əsasında Girdiman qalasının harada olduğunu müəyyənləĢdirmək qeyri-mümkündür. Yəni, müəllifin «orada» deyərkən, məhz haranı nəzərdə tutduğu bəlli deyil. Onun Ġbn Xordadbehə istinadən Girdiman qalasını ermənilərə aid etməsi fikri ilə də razılaĢmaq olmaz [379, 187]. Əvvəla ona görə ki, «Qırtman» qalasının məhz Girdiman qalası olduğu hələ ki, heç kəs tərəfindən sübuta yetirilməyib. Ġkincisi, Ġbn Xordadbehin qeydlərində çox Ģey qarıĢdırıldığından, dolaĢdırıldığından, təhrif olunmuĢ vəziyyətdə təqdim olunduğundan onun hər hansı bir qalanın yeri və kimlərəsə mənsubluğu barədə yazdıqlarını da ciddi arqument kimi qəbul etmək düzgün olmazdı. Nəhayət, Q.Ə.Qeybullayevdən gətirdiyimiz iqtibasın sonuncu cümləsində ifadə olunmuĢ fikrin birinci hissəsi Z.M.Bünyadova, ikinci hissəsi isə M.Barxudaryana məxsusdur. Bu fikirlər Q.Ə.Qeybullayevin mətnində, sadəcə olaraq, bir qədər təhrif olunmuĢ vəziyyətdə təqdim olunub və görünür elə bu səbəbdən də həmin müəlliflərə istinad edilməyib. Xatırladaq ki, M.Barxudaryan tərəfindən xarabalıqları XIX əsrin sonlarınadək qaldığı bildirilən Girdiman qalası həqiqətən də Girdiman çayının sol sahilində olmaqla Ağsu rayonu ərazisindədir. Q.Ə.Qeybullayevin Girdiman vilayətinin Ģərq sərhədlərinin Kürəkçayadək uzandığını yazarkən hansı məntiqə və hansı mənbəyə əsaslandığı da bəlli deyil. Çünki Girdimanı Albaniyanın qərb ərazilərində lokalizə edən müəlliflər belə onun Ģərq sərhədlərinin Kürəkçayadək davam etdiyini söyləməyiblər. Q.Ə.Qeybullayevin mətnində Girdiman ərazilərinin lokalizəsi ilə bağlı prinsipial əhəmiyyəti olan daha bir məqama da diqqəti cəlb etmək istərdik. O, alban tarixçisi M.Kalankatukluya istinadən yazır: «VI əsrin sonlarında Sasani çarı Xosrov ƏnuĢirəvanın qohumu Mehran Albaniyanın qərbinə, Girdiman vilayətinə köçdü» [379, 188]. Məlumat üçün bildirək ki, M.Kalankatuklunun mətnində Mehranın 30 minlik ailə ilə «Albaniyanın qərbinə» deyil, sadəcə olaraq, Albaniyaya gəldiyi bildirilir. Görünür, Q.Ə.Qeybullayev bilərəkdən və məqsədli Ģəkildə «Albaniya tarixi»nin mətninə belə bir «əlavə» edib. Bununla da o, Girdiman vilayətinin Albaniyanın qərbində, daha doğrusu, Ermənistana bitiĢik ərazidə olduğunu əsaslandırmaq niyyəti güdüb. Lakin o unudub ki, Mehran Ġrandan qaçarkən xəzərlərlə birləĢmək niyyətində idi. Bunun üçün isə o, Albaniyanın qərbinə deyil, Ģimal istiqamətində hərəkət etməli idi. Çünki xəzərlər Albaniya ərazilərinə məhz Ģimal istiqamətindən daxil olurdular [54, 153]. V versiya. Girdiman vilayətinin dağlıq ġirvan ərazisində olduğu bildirilən bu versiya ilkin olaraq keçən əsrin 20-ci illərində professor B.Miller tərəfindən tarixĢünaslığa gətirilib. O, alban tarixçisi M.Kalankatukluya istinad edərək Girdimanın Albaniyanın tərkibində knyazlıq olduğunu, ərazilərinin isə əsasən Girdimançay hövzəsini əhatə etdiyini bildirib. Professor B.Millerin fikrincə, Girdimançay hövzəsində olan onlarla kənd, o cümlədən Lahıc və Qafqazın Cənub yamacının ətəklərində olan digər yaĢayıĢ məntəqələri də Girdiman ərazilərinə daxil idi [520, 14]. 40-cı illərdə M.Y.Vəkilov [235], 50-ci illərdə isə M.X.ġərifli [223] 49
və Ö.ġ.Ġsmizadə [438, 79; 61, 196-198] bu barədə öz mülahizələrini nəĢr etdirib. 70-ci illərdə Ġ.H.Əliyev və F.L.Osmanov da bu məsələyə münasibət bildirməklə Girdimanın məhz ġirvan ərazisində, daha konkret desək Ġsmayıllı, Ağsu və Kürdəmir rayonları ərazisindən axaraq Kür çayına qovuĢan Girdiman çayı hövzəsində olduğuna dair bir sıra çox ciddi arqumentlərlə çıxıĢ ediblər [268, 201]. 90-cı illərdə Q.Ə.Qeybullayev də bu versiyanı yenidən gündəmə gətirib [379, 186]. Bütün bunlara baxmayaraq, həmin müəlliflər də nəticə etibarı ilə Girdiman vilayətinin ġirvan ərazisində deyil, məhz Albaniyanın qərbində, daha doğrusu ġəmkir, DaĢkəsən, Tovuz və ya Qazax rayonları ərazisində olması ehtimalı üzərində dayanmıĢlar. Beləliklə, Girdiman qalasının və təbiidir ki, həm də Girdiman vilayətinin ġirvan ərazisində olmasına dair mülahizələr bu günədək ehtimal olaraq qalıb. Göründüyü kimi, Girdiman ərazilərinin lokalizəsi ilə bağlı Azərbaycan tarixĢünaslığında hələ ki, qəti və konkret bir elmi fikir yoxdur. Belə bir konkret elmi fikrin olması üçün əlbəttə ki, hər Ģeydən öncə mövcud versiyaların lehinə və əleyhinə olan arqumentlər kompleks Ģəkildə nəzərdən keçirilməlidir. Yuxarıda artıq bildirildiyi kimi, Girdiman vilayətinin Albaniyanın qərb ərazilərində, yəni Ġberiya və Ermənistanla sərhəddə lokalizə edilməsi istiqamətində ilk cəhd erməni və gürcü müəllifləri tərəfindən edilib. Və bu gün artıq tam əminliklə demək olar ki, bu, bilərəkdən və məqsədli Ģəkildə edilib. Bununla da onlar gələcəkdə Girdiman ərazilərinə ortaq çıxmaq üçün özlərinə bir növ elmi- nəzəri təminat yaratmaq niyyətində olublar. Əslində, qonĢulara, xüsusilə də Albaniyaya və albanlara münasibətdə erməni müəllifləri həmiĢə qərəzli, saxtakar və qeyri-obyektiv olublar. Bu, erməni tarixinin atası hesab edilən Moisey Xorenlidən tutmuĢ müasir erməni tarixçilərinə qədər olan bütün erməni müəlliflərinə aiddir. Onlardan bəziləri nisbətən loyal olmuĢsa da, əksəriyyəti ifrat dərəcədə qərəzli, saxtakar və hiyləgər olub. 30-cu illərin sonlarından baĢlayaraq S.T.Yeremyan tərəfindən Albaniya tarixi, o cümlədən Girdiman tarixi ilə bağlı sovet tarixĢünaslığına gətirilən bir sıra saxta müddəalar həm qərəzkarlıq, həm də hiyləgərlik nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Bu, o dövrdə baĢ verirdi ki, onda Azərbaycanda albanĢünaslıq məktəbi demək olar ki, hələ formalaĢmamıĢdı. Ermənistan isə Qarabağın və Naxçıvanın ilhaqı ilə bağlı SSRĠ rəhbərliyinə və beynəlxalq təĢkilatlara bir-birinin ardınca müraciətlər ünvanlayırdı. Hansı ki, o vaxt Moskvada, SSRĠ Elmlər Akademiyası sistemində Albaniya tarixinin araĢdırılmasına nəzarət də faktiki olaraq ermənilərin əlində idi. Girdiman qalasının orta əsr gürcü mənbələrində adı çəkilən XuzaĢeni- Xunani-Xunakert olması barədə ehtimalın S.T.Yeremyan tərəfindən irəli sürülməsi də məhz həmin tarixi dövrə təsadüf edib. Xatırladaq ki, erməni tarixçisi tərəfindən istinad edilən mənbədə Girdiman qalasının adı, yeri və mənsubiyyəti barəsində bir kəlmə belə yoxdur. Buna baxmayaraq, o, heç bir elmi əsası olmayan bu saxta fərziyyəni sonralar elmi tezis Ģəklinə salaraq «SSRĠ tarixi» və «SSRĠ tarixinin Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|