Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi zoologiya institutu
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Taenia pisiformis (Bloch, 1780)
- 3. Echinococcus granulosus (Batsch, 1786)
15
T.hydatigena növünün sahibə görə spesifikliyini öyrənmək məqsədilə donuz, qoyun, ada dovşanı, laboratoriya siçovulu və siçanı üzərində təcrübələr aparılmışdır (cədvəl 1). Təcrübələrin gedişatı dissertasiyada ətraflı şərh edilmişdir. Məlum olmuşdur ki, T.hydatigena qurdunun yumurtaları ilə geniş şəkildə donuzlar və qoyunlar, az hallarda isə siçanlar yoluxurlar. Görünür sinantrop ocaqlıqda bu qurdun inkişafı ev yırtıcıları ilə əhli cütdırnaqlılar arasında (qoyun, əhli donuzlar) gedir və sanitariya qaydaları pozulduqda bu prosesdə gəmiricilər də iştirak edirlər.
Cədvəl 1 Təcrübə heyvanlarının T.hydatigena yumurtaları ilə yoluxdurulması (şəxsi tədqiqat əsasında)
Heyvanların adları Yoluxdu- rulmuş heyvanların sayı Verilmiş yumur- taların
miqdarı Yumurtaların saxlandığı mühit Tapılmış qovuqların sayı
Donuz 2 6800 adi su 74
Donuz 2 4500 distillə edilmiş su 23
Donuz 1 3700 fizioloji məhlul 89
Qoyun 2 5650 adi su 56
Qoyun 1 6700 distillə edilmiş su 2 Qoyun 2 2600
fizioloji məhlul 74
Ada dovşanı 4 2560 adi su - Ada dovşanı 3 1970
distillə edilmiş su - Ada dovşanı 3 3100
fizioloji məhlul - Laborotoriya siçovulu 3 3180 distillə edilmiş su - Laborotoriya siçovulu 2
4100 fizioloji məhlul - Laborotoriya siçanı 4 2800 distillə edilmiş su 4 Laborotoriya siçanı 2 3700 fizioloji məhlul -
16
2. Taenia pisiformis (Bloch, 1780) Tədqiqat zamanı Abşeron və cənub-şərqi həmsərhəd rayonlarından T.pisiformis növünün yetkin və sürfə mərhələlərinə dair helmintoloji materiallar toplanmış və tədqiq edilmişdir. Tədqiqat rayonlarında gəmiricilər dəstəsindən 11 növ, dovşankimilər dəstəsindən isə 2 növ
rayonlarda T.pisiformis növünün sürfə mərhələsi - Cysticercus pisifor- mis ilə boz dovşanda 19,5%, su siçovulunda 15,3%, meşə siçanında 12,1%, qara siçovulda 11,5% və boz siçovulda isə 9,7% yoluxma qeydə alınmışdır. Bu növlə ən az yoluxma isə adi çöl siçanında 2,2%, ictimai çöl siçanında 2,3%, ev siçanında 3,3% müşahidə edilmişdir. Axırıncı sahiblərin – yırtıcıların bu növlə yoluxmasını təhlil etdikdə görürük ki, bunlarda yüksək yoluxma müşahidə edilmişdir. Bu göstərici itdə 28,0%, tülküdə 25,0%, çaqqalda isə 21,0% olmuşdur. Tədqiq edilmiş 5 canavardan 2-də bu qurda rast gəlinmişdir. Sistiserklərin gəmiricilər arasında yayılması lokal xarakter daşıyır. Çünki kiçik həcmli gəmiricilər yuvaya bağlı olub, çox uzağa getmirlər. Ona görə də onların təbiətdə invazion mərhələyə çatmış qurd yumurtaları ilə yoluxma ehtimalı azalır. Azərbaycan şəraitində T.pisiformis növünün aralıq və axırıncı sahiblərdə inkişafını və spesifikliyini öyrənmək məqsədilə 3 aylıq 10 ada dovşanı, 10 laboratoriya siçanı, 1 aylıq 10 toyuq cücəsi və 2 it küçüyü üzərində təcrübələr aparılmışdır. Nəticədə məlum olmuşdur ki, ada dovşanı və laboratoriya siçanları Cysticercus pisiformis üçün spesifik, toyuq cücələri isə qeyri spesifik heyvanlardır. Yoluxdurulmuş itlərdə T.pisiformis növünün yetkin buğumları 40-cı gündə görünməyə başlamışdır.
Tədqiqat zamanı protoskolekslərin və onkosferlərin həyat qabiliy- yətinə bəzi abiotik amillərin (temperatur, nəmlik, işıq və s.) təsiri təcrübələr yolu ilə öyrənilmişdir. Məlum olmuşdur ki, protoskolekslərin həyat qabiliyyəti 10-15 0 C temperaturda 7 gün, 15-20 0 C-də 4-5 gün və 25-30 0
verir. Ancaq protoskolekslər +3 və -5 0 C temperaturda exinokokk qovuğunun məhlulunda 10-13 gün, fizioloji məhlulda 8-10 gün, adi suda isə 7-8 gün həyat qabiliyyətini saxlamış və sonra çürümə baş vermişdir. Ancaq -10-12 0 C temperatur rejimində protoskolekslərin inkişafı exinokokk qovuğunun məhlulunda və fizioloji məhlulda 2 gün, adi suda isə bir gün davam edir, sonra isə həyat qabiliyyətini itirirlər. Göründüyü
17
kimi, protoskolekslərin inkişafı üçün ən əlverişli mühit sahib orqanizm tərəfindən sintez olunan məhlul və fizioloji məhluldur. Məlum olmuşdur ki, bütün variantlarda temperatur yüksəldikcə protoskolekslərin həyat qabiliyyətləri zəifləyir və sonra
inkişaf dayanır. Həmçinin protoskolekslər +28-30 0 C temperaturda Petri kasalarına və əşya şüşələri üzərinə yerləşdirilmiş və bir saatdan sonra onların həyat qabiliyyəti yoxlanılmışdır. Məlum olmuşdur ki, məhlul quruduqdan sonra protoskolekslər öz həyat qabiliyyətini 2 saatdan 4 saata qədər qoruyub saxlayırlar. Göründüyü kimi, protoskolekslər aşağı mənfi və yuxarı müsbət temperaturlara davamlı deyillər. Tədqiqat zamanı onkosferlərin həyat qabiliyyətini öyrənmək üçün laboratoriya şəraitində bir sıra təcrübələr aparılmışdır. Məlum olmuşdur ki, +12-20 0 C temperaturda onkosferlər adi suda 35, fizioloji məhlulda 30-32 və distillə edilmiş suda 20-25 gün öz həyat qabiliyyətini saxlayırlar. Laboratoriya və çöl şəraitində onkosferlərin müxtəlif tempe- raturlarda yaşama qabiliyyəti öyrənilmişdir. Məlum olmuşdur ki, onkosferlər öz həyat qabiliyyətini torpağın üst qatında kölgədə +10- 26 0
0 C temperaturda 12 gün, +30- 35 0
0 C-dən –3 0 C-yə qədər temperaturda isə 116 gün saxlayırlar. Temperaturun +48-50 0 C-yə qədər yüksəldikdə onkosferlər 1-2 saata, +60 0 C-də 15-20 dəqiqəyə, +100 0 C-də
isə dərhal həyat qabiliyyətini itirirlər. Məlum olmuşdur ki, ilin rütubətli aylarında (payız, qış, yaz) şəraitdən asılı olaraq onkosferlər 3 ay və daha çox müddətdə öz həyat qabiliyyətlərini saxlaya bilirlər. Yay aylarında açıq çöllükdə torpağın temperaturu +25-30 0 C-yə çatdıqda onkosferlər 7 gün ərzində məhv olurlar. Göründüyü kimi, exinokokkun onkosferləri xarici mühitin təsirlərinə qarşı çox davamlıdırlar. Protoskolekslərin axırıncı sahibləri yoluxdurmaq qabiliyyətini və onların bağırsağında yetkin mərhələyə qədər inkişafını izləmək məqsədi ilə küçüklər üzərində 3 variantda təcrübələr aparılmışdır. Hər 3 variantda 30-cu gündən başlayaraq mütamadi olaraq koproloji müayinələr aparılmışdır. Kalda ilk buğumlar 45, 47 və 60-cı günlərdə görünməyə başlamışdır. İnvaziyanın intensivliyi 400-627 ədəd, axırıncı buğumlarda onkosferlərin sayı isə 250-320 ədəd olmuşdur. Qoyun və iribuynuzlu heyvanlardan götürülmüş qovuqlarda itlərin (küçüklərin) yoluxdurulması göstərdi ki, qoyunların qaraciyərindən və ağ ciyərindən götürülmüş qovuqlar daha çox həyat qabiliyyətli olub, Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|