Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 460,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| (B, V, E, Ə, T, Ş),
Ə.Q.Ağayev (Z, İ, O ,
S.M.Behbudov
H.X.Məmmədov (H),
Q.M.Həsənov (D, M), Ə.İ.Əliyev (L, N) , Z.Ə.Xasıyev (G, X), T.M.Əhmədov (S) tərtib etmişdir”. Tərtib edilməsi 1975-ci ildə başa çatan “Azərbaycan dialektoloji lüğət”i təxminən 20000-ə yaxın sözü əhatə etmişdir. Bir neçə dəfə institutun çap planına salınıb nəşriyyata göndərilsə də, əsərin müxtəlif çətinliklərlə bağlı nəşr edilməsi mümkün olmamışdır. I fəslin III paraqrafı “Azərbaycan dilindəki əcnəbi sözlər lüğətinin tarixi” adlanır. İlk “Əcnəbi sözlər lüğəti” 1947-ci ildə Dilçilik İnstitutunun əsərlərinin I cildində çapdan çıxmışdır. S.Cəfərov, İ.Hacıyev, H.Mirzəzadə və C.Bağırovun 1960-cı ildə tərtib etdikləri “Azərbaycan ədəbi dilində işlənən ərəb və fars sözlərinin qısa lüğəti” təxminən 600 sözü əhatə edir. Müəlliflərin bu lüğəti tərtib etməkdə məqsədi ali və orta məktəblərdə tədris işinə kömək etmək olmuşdur. 16 mindən artıq ərəb, fars sözlərinin izahı verilmiş “Ərəb və fars sözləri lüğəti” 1966-cı ildə çap edilmişdir. Ərəblərin və farsların hakimiyyəti altında olan bütün xalqlar ərəb, fars dillərində oxuyub-danışmağa məcbur idilər. “Üç yüz ildən artıq ərəblərin, min ildən çox farsların hakimiyyəti altında yaşayan azərbaycanlılar ərəblərin, farsların əlifbasını, dillərini öyrənmiş və bu dillərdə dünya şöhrətli, dahiyanə əsərlər yaratmışlar. Nizami Gəncəvinin fars dilində ölməz “Xəmsə”si, Məhəmməd Füzulinin ərəbcə divanı dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin incilərindən sayılır. Füzuli orta əsr ədəbi janrlarının müxtəlif növlərində qələmini sınamış, üç dildə (ərəb, fars, azərbaycan) mükəmməl sənət nümunələri yaratmışdır” 1 . İlk dəfə nəşr edilən lüğətlərdən biri 1945-ci ildə işıqüzü görən “Müx- təsər farsca-rusca-azərbaycanca lüğət”dir. Lüğətin tərtibçisi Y.Mirbabayev- dir. Bu lüğət 340 səhifədən ibarətdir 2 . Redaktoru C.F.Bağırov, tərtibçiləri S.A.Cəfərov, İ.Ə.Hacıyev, H.İ.Mirzəzadə olan 6000 sözlük “Azərbaycan ədəbi dilində işlənən ərəb və fars sözlərinin qısa lüğəti” 1960-cı ildə nəşr olunmuşdur 3 . Redaktoru Yusif Ziya Şirvani, tərtibçiləri B.T.Abdullayev, Ə.Ə.Oru-
1 Mirəhmədov Ə.M. Ədəbiyyatşünaslıq ensiklopedik lüğəti. Bakı: 1998, s. 7. 2 Müxtəsər farsca-rusca-azərbaycanca lüğət (tərtib edəni Y.M.Mirbabayev). Bakı: 1945. 3
S.A.Cəfərov, İ.Ə.Hacıyev, H.İ.Mirzəzadə) / C.F.Bağırovun redaktəsi ilə. Bakı: 1960. 11
cov, Y.Z.Şirvani olan “Ərəb və fars sözləri lüğəti” Azərbaycan Elmlər Aka- demiyası tərəfindən 1966-cı ildə nəşr edilmişdir. Həmin lüğət 1036 səhifə- dən ibarətdir 1 . 219 səhifəlik “Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən ərəb və fars sözləri lüğəti” “Maarif” nəşriyyatında 1967-ci ildə nəşr olun- muşdur
2 . 1967-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyası tərəfindən yenidən işlənərək və təkmilləşdirilərək “Ərəb və fars sözləri lüğəti” nəşr olunmuşdur. Redaktoru Yusif Ziya Şirvani, tərtibçiləri B.T.Abdullayev, Ə.Ə.Orucov, Y.Z.Şirvani olan bu lüğət klassik Azərbaycan ədəbiyyatını oxumaq məqsədi ilə tərtib olunmuşdur. 183 səhifəlik lüğətin tərtibçisi olan Ə.Məmmədov “Azərbaycan-ərəbcə məktəb danışıq kitabçası”nı 1971-ci ildə nəşr etdirmişdir 3 .
1972-ci ildə “Maarif” nəşriyyatında (203 səhifə) nəşr olunmuşdur 4 . 1972-ci ildə “Ərəbcə-azərbaycanca lüğət”in (dörd cilddə) I cildi “Elm” nəşriyyatında nəşr edilmişdir. Redaktoru H.H.Zərinəzadə, tərtibçiləri H.H.Zərinəzadə, Ə.M.Nəvai, A.İ.Zahidi, A.Y.Məmmədəli olmuşdur. Bu lüğət 44000 söz və ifadədən ibarətdir. 1978-ci ildə “Farsca-azərbaycanca müxtəsər idiomatik ifadələr lüğəti” nəşr olunmuşdur. Redaktoru R.S.Sultanov, tərtibçiləri Ə.M.Şəfai, F.İ.Zülfü- qarovadır. Lüğət 96 səhifədən ibarətdir 5 . 1981-ci ildə 280 səhifədən ibarət olan “Azərbaycan klassik ədəbiyya- tında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti” “Maarif” nəşriyyatında nəşr edilmiş-
1
Ərəb və fars sözləri lüğəti (tərtib edənlər: B.T.Abdullayev, Ə.Ə.Orucov, Y.Z.Şirvani) / Y.Z.Şirvaninin redaktəsi ilə. Bakı: 1966. 2
B.T.Abdullayev, Ə.Ə.Orucov, Y.Z.Şirvani) / Y.Z.Şirvaninin redaktəsi ilə. Bakı: Maarif, 1967. 3
Azərbaycanca-ərəbcə məktəb danışıq kitabçası (tərtib edəni Ə.C.Məmmədov). Bakı: Maarif, 1971. 4
5
Farsca-azərbaycanca müxtəsər idiomatik ifadələr lüğəti /(tərtib edənlər: Ə.M.Şəfai, F.İ.Zülfüqarova) / R.S.Sultanovun redaktəsi ilə. Bakı: 1978. 12
dir. Lüğətin tərtibçiləri A.Babayev və C.İsmayılzadədir 1 . Tərtibçiləri H.N.Zaman, Ş.Şirəliyev olan “Farsca-azərbaycanca danışıq kitabçası” 1983-cü ildə “Yazıçı” nəşriyyatında nəşr olunmuşdur. Lüğət 240 səhifədən ibarətdir 2 . Redaktoru B.T.Abdullayev olan 1040 səhifəlik “Ərəb və fars sözləri lüğəti” 1985-ci ildə çap edilmişdir 3 .
adlanır. Sinonimlər lüğətində nitqdə lazımsız təkrarların qarşısını alan üslubi gözəlliyə geniş imkanlar yaradan, leksik-semantik zənginliyə xidmət göstərən müxtəlif köklü, yaxın mənalı sözlər, ifadələr verilir. Lüğətdəki sinonim sözlər və ifadələr incə məna fərqləri ilə bir-birindən seçilir. Leksik, qrammatik və üslubi sinonimlər həmin leksik-semantik söz qrupunun zənginliyini, çoxcəhətliliyini əks etdirir. Sinonimlər lüğətində müxtəlif köklü və yaxın mənalı sözlərin şərhi diqqət mərkəzində dayanır. Bu lüğətlərin məqalələrində əsas söz səviyyəsində bütün sinonim cərgələrin iştirakına rast gəlinir. Sinonimlər lüğətinin tərtibində ədəbi dilimizin lüğət fondundan, başqa dillərə məxsus alınma sözlərdən, danışıqda işlənən leksik vahidlərdən, o cümlədən məhəlli və dialekt sözlərindən, həmçinin bəzi terminlərdən istifadə edilmişdir. Sinonim sözlərin çoxu Azərbaycan yazıçılarının əsərlərindən götürülmüşdür.
Yüklə 460,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|